‘Als een rapper voorbij de rijmelarij raakt, krijg je vaak poëtische parels’

‘Poëzie is alive, well ánd kicking, mede dankzij de hiphop’, schrijft zanger-rapper Jan Maarschalk Lemmens van Glints op de laatste dag van de Poëzieweek.

2016 zal niet alleen te boek staan als het jaar waarin de Britten no zeiden en het jaar waarin een zekere Donald Trump tot Amerikaans president werd verkozen, maar ook als het jaar waarin Bob Dylan de Nobelprijs voor Literatuur in de wacht sleepte. De vraagtekens die bij deze beslissing geplaatst werden ten spijt was het de symbolische bekroning van een lange relatie tussen muziek en poëzie.

Hoewel de poëtische impact van songs weleens minder groot wordt geacht dan die van literatuur, zijn (pop)muziek en poëzie onlosmakelijk met elkaar verbonden. Er zijn een hele resem artiesten die uitblinken in poëtische virtuositeit. Niet alleen Dylan behoort tot die categorie. Ook wijlen Leonard Cohen doet dat. Net als Nick Cave, die al enkele decennia aan zijn literaire psychoanalytische microkosmos bouwt. Of Joni Mitchell. Nick Drake. De lijst lijkt wel oneindig, je kunt een bibliotheek vullen met boeken en masterscripties die de poëtische waarde van hun werk analyseren.

Maar dat de poëzie vandaag een heuse renaissance beleeft, is vooral ook te danken aan een specifiek muziekgenre: de hiphop. ‘It’s the new rock-‘n-roll’, om het met Kanye West te zeggen. De output en de markt van het genre blijft maar groeien en wordt met de dag dominanter binnen de mainstreamcultuur. Rappers schieten als paddenstoelen uit de grond, van in de VS tot in – ja, echt – Jeruzalem (zie Noisey Films: Hip Hop in the Holy Land).

Dat de frisse wind die door de poëzie waait uit de hiphophoek komt, hoeft niet te verbazen. Het is een beetje kort door de bocht, maar de overgrote meerderheid van de rappers laat een producer voor de instrumentals zorgen, om zich volledig op het tekstuele te kunnen focussen. Niet dat elke hiphopartiest voorbij de rijmelarij raakt – dat hoeft zelfs niet slecht te zijn -, maar wanneer dat wél gebeurt, levert het vaak poëtische parels op.

De hiphopcultuur bevat een schat aan dichtkunst, waarbij verses ingezet worden voor allerlei doeleinden: persoonlijke thema’s, maatschappelijke verandering of puur entertainment. Tot de meest iconische hiphopfiguren van onze tijd behoren Drake en Kanye West. Allebei schreven ze al poëtische meesterwerken, zij het niet altijd – ‘I made that bitch famous!‘ valt moeilijk onder die noemer te brengen.

Andere hiphoppers zijn iets consequenter in het doorbreken van de barrière tussen songtekst en gedicht. Enerzijds zijn er de ideologische erfgenamen van Dylan: de rappers-poëten die hun lyrische gewicht in de schaal leggen in de strijd tegen ongelijkheid en onderdrukking. Volleerd meester in de verzetspoëzie is Kendrick Lamar, die in zijn werk focust op bendegeweld, politiegeweld tegen Afro-Amerikanen en maatschappelijke ongelijkheid. Zijn jongste album To Pimp a Butterfly bulkt van de verbluffende poëzie, en weeft tussen de nummers door een spoken-wordgedicht dat telkens terugkeert in een meer uitgewerkte vorm. De song ‘Alright’ werd het lijflied van de Black Lives Matter-organisatie, de lyrics worden niet zelden door mensenzeeën meegebruld tijdens protesten.

Andere maatschappelijk relevante rappers-poëten zijn EL-P en Killer Mike van Run The Jewels. Zij brachten in december hun derde album RTJ3 uit, waarmee ze onvermoeibaar en met snoeiharde verzen op de deuren van het establishment blijven bonken. Killer Mike schaarde zich in 2016 achter Bernie Sanders’ campagne, en beide rappers staan bekend om hun linkse ideeën die ze als geen ander in krachtige poëtische teksten weten te gieten. Ook de LGBT-gemeenschap heeft zijn eigen voorvechter: transgender Mykki Blanco.

Maar het hoeft niet altijd politiek getint te zijn. Een meester in het dichterlijke taalspel is André 3000, één helft van het duo OutKast. Hij gaat het abstracte en het existentiële niet uit de weg en vertelt verhalen aan de hand van een geperfectioneerd taalspel. Kers op de taart is zijn uitvoering van de raps, die buitenaards virtuoos aandoet. Geen wonder dat er al enkele jaren vol spanning gewacht wordt op zijn volgende release, en dat telkens wanneer 3 Stacks op een track van een ander opduikt, de hiphopwereld even zijn verstand verliest.

Ook Jonwayne – neen, niet de cowboy – en MF Doom ontwikkelden allebei een unieke esthetiek van dichten en rappen die het rijmen ver overstijgt. Een poëtische bloemlezing van hun teksten zou niet misstaan. En een rapper die de grenzen tussen rap en dichtkunst nóg verder doet vervagen is de Londense Kate Tempest, ook actief in spoken-word, toneel en literatuur. Voor haar bundel Brand New Ancients ontving ze in 2013 de Ted Hughes Award, jaarlijks uitgereikt aan een uitzonderlijke Britse dichter.

In eigen land – en in de eigen taal – zijn er eveneens rappers die meer doen dan lukraak rhymen. In de voorhoede: Brihang, een rapper-beeldhouwer-poëet die met de taal wroet in een sappig West-Vlaams accent en op zijn debuutplaat Zolangmogelijk hoge dichterlijke toppen scheert.

Om maar te zeggen: poëzie is alive, well ánd kicking, zij het misschien niet in zijn meest traditionele vorm. Mede dankzij de hiphop lijkt poëzie zelfs aan relevantie te winnen. En dat is goed nieuws. Want het is niet alleen belangrijk om íéts te zeggen te hebben, maar ook – en vooral – om het schóón te zeggen.