Het levenswerk van Tolkien wordt nu eindelijk ook met filmbeelden overspoeld. Het werd een lang, uitputtend parcours, bezaaid met hindernissen.

Patrick Duynslaegher

1892: Geboorte van John Ronald Reuel Tolkien in Zuid-Afrika.

1934: Tolkien is hoogleraar in Oxford, gespecialiseerd in middeleeuws Engels.

1937: Tolkien schrijft The Hobbit dat later uitgroeit tot de driedelige serie The Lord of the Rings. Critici beschouwen The Hobbit als kinderliteratuur.

1937-1947: Tolkien schrijft zijn trilogie Lord of the Rings waarin hij een alternatieve mythologie van Engeland creëert.

1954: Tolkien publiceert The Fellowship of the Ring, het eerste volume van The Lord of the Rings. Er volgen twee andere delen, goed voor 1200 bladzijden kleine lettertjes op bijbelpapier, met aanvullingen, voetnoten en kaarten van de verzonnen Midden-aarde.

1956: De literaire criticus Edmund Wilson omschrijft in The Nation de Tolkien-trilogie als ‘een uit de hand gelopen kinderboek’. W.H. Auden en andere pro-Tolkien-critici vergelijken het episch avontuur met Milton en Dante.

Halloween 1961: Geboorte van Peter Jackson in Pukerua Bay, een veertig kilometer van de kust van Wellington, Nieuw-Zeeland. Als kind maakt hij al filmpjes met de Super 8-camera van zijn ouders.

1965: De Amerikaanse paperbackversie van The Lord of the Rings wordt een bestseller.

1967: De wereld van de Hobbits wordt omarmd door de flowerpowergeneratie. Op de universiteitscampussen dragen vroege fans badges waarop te lezen staat: ‘Gandalf for president’.

1968: Tolkien verkoopt de filmrechten van The Lord of the Rings voor slechts 10.000 dollar. Die weinig lucratieve deal zorgt later voor de nodige wrevel onder de erven van de schrijver.

Verschillende grote namen in de film _ Walt Disney, Stanley Kubrick, John Boorman _ proberen een filmbewerking te maken van The Lord of the Rings, maar geen van die dromen of projecten wordt ooit geconcretiseerd.

1973: Tolkien overlijdt.

Mei 1977: De eerste Star Wars-film gaat in de VS in première. George Lucas heeft voor dit melkwegsprookje duidelijk de mosterd bij Tolkien gehaald. Vooral de oude wijze Obi-Wan-Kenobi gelijkt verdacht veel op Gandalf en ‘The Force’, die zowel ten goede als ten kwade kan worden aangewend, heeft dezelfde gevaarlijke kracht als de Ring.

November 1977: De allereerste filmversie van het werk van Tolkien is de 90 minuten durende animatiefilm The Hobbit, een voor televisie bestemde coproductie van de VS en Japan die voor het eerst door NBC wordt uitgezonden.

1978: Ralph Bakshi, van de tekenfilms voor volwassenen Fritz the Cat en Heavy Traffic, brengt zijn versie van The Lord of the Rings in de bioscoop. Animatie wordt gecombineerd met ‘rotoscopie’ (stukken film met levende acteurs dienen als basis en achtergrond voor de animatie).

Peter Jackson hoort voor het eerst van Tolkien bij het zien van de animatieversie van Ralph Bakshi. Hij leest achteraf de roman en is meteen een fan.

1983: Jackson koopt een 16-mm camera en draait met eigen geld, over een periode van vier jaar zijn eerste film, Bad Taste, waarin een klein stadje in Nieuw-Zeeland onder de voet wordt gelopen door mensenetende ruimtewezens. Ondanks het extreme lowbudget, openbaart de uitzinnige slapstickgruwel een excentriek nieuw horrortalent.

Oktober 1986: Op Broadway wordt een Engelse versie opgevoerd van een oorspronkelijk Frans-Canadese toneelbewerking van The Lord of the Rings waarin Frodo, Bilbo, Gandalf, Sauron en co. uitgebeeld zijn door marionetten.

1987: Jackson kan eindelijk, dankzij steun van de New Zealand Film Commission, Bad Taste afwerken. De prent wordt een cultsucces.

1992: De follow-up van Bad Taste is het zombiefestijn Braindead, waarin Jackson het taartengooien uit de stille film vervangt door bloed & ingewanden. Het waanzinnig grappige resultaat kroont hem tot de kiwikoning van de splatter-cinema.

1994: Jackson gooit het roer om met Heavenly Creatures, het waargebeurde verhaal van twee tienermeisjes die een moord begaan wanneer hun verontruste ouders hun intense vriendschap dwarsbomen. Zilveren Leeuw op het festival van Venetië.

1996: Jackson maakt voor Paramount de grimmige spookfilm The Frighteners. Ondanks de hoofdrol van Michael J. Fox flopt de film in de bioscoop.

Mei 1997: Op aandringen van Jackson verwerft Miramax Films de filmrechten van Tolkiens The Lord of the Rings-trilogie, met de bedoeling Jackson er twee films te laten van maken. Jackson zweert de ultieme adaptatie te zullen maken: hij zal de fictie als feiten benaderen en met behulp van verbazende special effects trouw blijven aan de visie van Tolkien. Producer Saul Zaentz, die in de jaren ’70 een optie nam op de film/merchandisingrechten van het werk van Tolkien, sluit een deal met Miramax.

Juni 1998: Nadat hij al 12 miljoen dollar heeft gestoken in de voorbereidingen en het ontwikkelen van een script, suggereert Miramax-baas Harvey Weinstein dat The Lord of the Rings best één film van drie uur wordt.

Juli 1998: Jackson en Weinstein geraken niet uit hun creatieve impasse. Met tegenzin biedt Miramax The Lord of the Rings voor drie weken te koop aan. De regisseur financiert zelf een half uur lange documentaire om er kandidaat-kopers van te overtuigen dat dankzij nieuwe technieken de wereld van Tolkien eindelijk kan worden uitgebeeld en om ook te laten zien waar het geld inmiddels aan is gespendeerd.

Augustus 1998: Twee mini-studio’s, New Line en Polygram, happen toe. Polygram wordt opgekocht door Universal en stapt uit de race. Jackson en zijn partner/coscenariste Fran Walsh gaan praten met New Line.

24 augustus 1998: New Line Cinema kondigt aan dat het heeft toegezegd voor een filmtrilogie, waarvan de delen vlak na elkaar zullen worden gedraaid voor een prijskaartje van naar schatting 150 miljoen dollar. Binnen de 72 uur na deze overeenkomst krijgt Miramax van New Line zijn investering van 12 miljoen dollar terugbetaald. Bob en Harvey Weinstein krijgen op de titelrol een ‘executive producer’-vermelding en ontvangen vijf procent van de opbrengsten van alle The Lord of the Rings-films.

Mei 1999: De officiële website van The Lord of the Rings ( www.lordoftherings.net) wordt absurd vroeg gelanceerd. De eerste drie maanden zijn er al 350 miljoen ‘hits’.

Oktober 1999: Aanvang van de opnamen in Nieuw-Zeeland, die 274 dagen zullen duren. Voor de special effects, de schaalmodellen en 48.000 voorwerpen die speciaal voor de film worden ontworpen, is een beroep gedaan op de twee firma’s waar Jackson mede-eigenaar van is: Wate Digital en Weta Workshop.

2000: Uit verscheidene peilingen blijkt Tolkien de populairste schrijver van de 20ste eeuw.

Zomer 2000: De eerste trailer wordt exclusief on line gelanceerd en levert 1,7 miljoen hits in een etmaal op. Waarmee het record van 1,1 miljoen voor The Phantom Menace gebroken is.

December 2000: Na een draaiperiode van vijftien maanden begint het lange postproductieproces. De totale productiekosten van de trilogie worden nu op 270 miljoen dollar geraamd. Wat van The Lord of the Rings een project maakt van ongehoorde omvang, ambitie en risico’s, zeker voor een kwetsbare firma als New Line, dat de afgelopen jaren heel wat flops moest incasseren. Om de risico’s te beperken, wordt 65 procent van de productiekosten overseas gefinancierd met voorschotten van internationale distributeurs. Vijfentwintig distributeurs moeten samen 160 miljoen dollar ophoesten om deze blockbuster in hun portefeuille te krijgen. In België wordt de film verdeeld (in cofinanciering met Canal +) door de onafhankelijke distributeur Cinéart.

Januari 2001: Veel Tolkien-fans betalen 9,5 dollar (11 euro) om in Amerikaanse bioscopen de trailer (één minuut en zesenveertig seconden) te kunnen zien van The Lord of the Rings.

Mei 2001: Op het festival van Cannes krijgen buitenlandse verdelers en journalisten 26 minuten te zien, met naast één voltooide scène uit The Fellowship of the Ring (de tocht van de helden door de mijnen van Moria) ook flitsen uit de drie films. Het driedaagse media-event, inclusief een veelbesproken feestje, zou New Line 2,5 miljoen dollar lichter hebben gemaakt. Een schijntje, gezien de totale marketingcampagne naar schatting 180 miljoen dollar bedraagt.

Juni 2001: New Line tekent de grootste promotiecampagne uit de geschiedenis met de fastfoodketen Burger King. De marketing van The Lord of the Rings wordt aan een veertigtal producten gekoppeld, van speelgoed en videogames tot zwaarden.

26 november 2001: CAN B.O. POSTMAN ‘RING’ TWICE?, kopt showbizzblad Variety. De vraag verwijst naar het verpletterende box-office-succes van Harry Potter and the Philosopher’s Stone dat de week ervoor menig record deed sneuvelen. Insiders vragen zich af of je nauwelijks enkele weken later zo’n stormloop naar de bioscoop al kunt herhalen. De ironie is dat New Line moet rivaliseren met een film van zustermaatschappij Warner Bros _ beide productiefirma’s schuilen onder de paraplu van de media & entertainmentgigant AOL Time Warner. Voor New Line staat er heel wat op het spel: met dit eerste deel van de trilogie moet New Line zijn positie binnen het AOL Time Warner-imperium veilig stellen en ook zijn voortbestaan als een quasi onafhankelijke onderafdeling rechtvaardigen.

3 december: In Newsweek verschijnt de eerste recensie over de film. David Ansen noemt The Fellowship of the Ring alvast beter dan ‘die andere film over tovenaars’, een sneer naar Harry Potter.

6 december: Tolkien zou de Hollywood-verfilming van zijn meesterwerk The Lord of the Rings hebben gehaat, beweert zijn biograaf Michael White. ‘Ik denk dat hij niet eens naar de film zou willen kijken. Tolkien had een grondige afkeer van Hollywood-producten. Hij hield ook niet van imitatie.’

10 december 2001: Wereldpremière van The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring in de Odeon Leicester Square, Londen in aanwezigheid van talrijke celebrities. Op een internetveiling werd voor twee kaartjes zo’n 276.000 frank neergeteld.

19 december 2001: The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring wordt wereldwijd uitgebracht op meer dan 10.000 kopieën. De film duurt 2 uur 59 minuten, wat per dag één vertoning minder betekent in de multiplexen, een nieuw obstakel in de queeste naar megakassagerinkel. Volgens waarnemers is AOL Time Warner van plan New Line op te doeken, ongeacht de box-officeresultaten van The Lord of the Rings.

Volgens Eliane Dubois van Cinéart staat of valt haar firma niet met de bioscoopcarrière van The Lord of the Rings. Dankzij de grote belangstelling voor de film op andere markten (televisie, video, dvd) is het succes op lange termijn gegarandeerd.

Kerstmis 2002: Het tweede deel, The Two Towers, komt in de bioscoop.

Kerstmis 2003: Het slotluik van de trilogie, The Return of the King, is nu in de bioscoop. De productie-, distributie- en marketingkosten van de trilogie bedragen ongeveer 450 miljoen dollar.

Begin 2004: Mel Brooks brengt zijn aangekondigde parodie Bored of the Rings in de bioscoop.