RUSSISCHE BEER KLAUWT WEER. STAAT RUSLAND WEER DEFINITIEF OP DE FILMKAART? VOOR ZIJN VISUEEL VERSLAVENDE DEBUUT ‘THE RETURN’ GING ACTEUR ANDREI ZVYAGINTSEV VóóR DE CAMERA STAAN, EN DAT LEVERDE HEM IN VENETIë METEEN DE GOUDEN LEEUW OP.

ANDREI ZVYAGINTSEV

met Vladimir Garin, Ivan Dobronravov, Konstantin Lavronenko, Natalya Vdovina

The Return (Vozvrashcheniye) ****

Als de vader van Ivan en Andrei na twaalf jaar afwezigheid weer ’thuiskomt’ en hun moeder nauwelijks een kik geeft, is de verwarring bij de twee jongens groot. Tijd om het mysterie van de ‘verloren vader’ op te lossen hebben ze echter niet, want de stuurse vreemde neemt hen meteen uit vissen. Dat wordt een kwellende initiatierite, die de jongste tot rebellie aanzet en de oudste tot onderwerping en de vader zelf met zijn Spartaanse aanpak confronteert. De angstexpeditie die hij heeft uitgestippeld (met een mysterieus meer, een verlaten eiland, een donker bos – en wat is dat zware ding dat hij in een doek gewikkeld meesleurt?), mondt uit in een finale die even sober als verpletterend is.

Kijkers bereiden zich maar beter voor op ‘een mythologische blik op het menselijk leven’, zegt Andrei Zvyagintsev, een acteur die zich met dit rouwend lyrische debuut naadloos tot filmmaker omschoolde. Zvyagintsev heeft een buitengewoon vermogen om met niets meer dan de menselijke angst voor het onbekende, zowel op als voor het scherm, een film te creëren: de fotografie (Mikhail Krichman) viseert de natuurelementen, de onbewogenheid van tijd en ruimte wordt met een bewegende camera in spanning omgezet, terwijl de score (Andrei Dergachev) de doemklok luidt.

Russische cinema is bijna van nature pessimistisch, maar hier lijken Antonioni, Bergman en Tarkovski – de helden van Zyagintsev – sámen van achter het gordijn van regen en mist toe te kijken. De regisseur reduceert de drie-eenheid van de mensensoort – vader, moeder, kind – tot mythische vervreemding, bijbels geweld, tragische machtsspelen. Het zijn grote woorden, maar de visuele economie van middelen waarmee hij het doet, is indrukwekkend.

The Return kondigt een forse comeback voor de Russische film aan. Sinds 2002 werden al vier van de grootste namen in de schuwe VS verdeeld: Pavel Lounguine had Tycoon, Andrei Konchalovsky House of Fools en Aleksandr Rogozhkin Cuckoo, en met Russian Ark wist Aleksandr Sokurov zelfs de kassa te beroeren. Die blijde boodschap word in het geval van Zvyagintsevs film, in september tot de Gouden Leeuw van Venetië gekroond, gevoelig getemperd: de 15-jarige wonderacteur Garin vond na de opnamen in het meer van de film de verdrinkingsdood, een tragisch verlies dat de impact van dit meesterwerk wel eindeloos vergroot.

Jo Smets

Jo Smets