Zijn kunst en commercie met elkaar te verzoenen? Terwijl Rick De Leeuw zich iedere week weer suf peinst over die vraag, moeten ze er bij de Oost-Vlaamse koffiebranderij Hoorens geen twee keer over nadenken. Natuurlijk, hoe meer hoe liever zelfs! In Hoge Bomen, de reeks documentaires in cinéma-véritéstijl op Canvas, kregen we vorige week een portret van Eveline Hoorens te zien, zaakvoerster van het bedrijf en een vrouw met een aangeboren instinct voor zakendoen. In de openingsbeelden zagen we haar in een klein autootje door de Vlaamse Ardennen tuffen, om bij haar vaste klanten een paar pakjes koffie tussen de deur te schuiven terwijl ze naar de gezondheidstoestand van de huisdieren informeerde. Sinds 2003 is Eveline tevens mevrouw Panamarenko, en haar relatie met de grootste nog levende Belgische kunstenaar is naadloos geïntegreerd in haar werkomgeving. Zowat elke klant die ze op haar ronde tegenkwam, vroeg haar hoe het was met ‘Panatje’ – zo wordt Panamarenko door zijn vrouw genoemd, en afgaand op de reportage ondertussen niet alleen door haar maar ook door zowat de hele Vlaamse Ardennen. Een van hen bezwoer haar zelfs om ‘goed zorg te dragen voor hem’, als had hij de artiest zelf bij haar in bewaring gegeven.

Hoge Bomen was er ook bij toen een speciale Panamarenko-koffie gelanceerd werd, Panamajumbo genaamd. Eigenlijk had het bedrijf gewoon een oude soort koffie in een nieuw jasje gestoken en meneer Hoorens een paar tekeningetjes laten maken, maar dat kon de pret niet drukken. ‘Vroeger verkocht die mengeling zo goed als niets’, vertelde Eveline met grote ogen tegen een journaliste die haar kwam interviewen, ‘maar sinds die tekeningetjes op de verpakking staan, is dat echt de lucht in geschoten.’ Niemand speelt naïviteit beter dan een gewiekste commerçant. Het ‘hoogtepunt’ van de reportage was echter Open Bedrijvendag. Pakken mensen dromden voor de deur van Hoorens samen om de onderneming van dichtbij te leren kennen en de koffie te proeven. En om even kennis te maken met Panamarenko, die te kijk zat in – zoals dochter en moeder Hoorens het noemden – zijn ‘kunstenaarshoekje’. Die term klinkt iets te chic: eigenlijk was het gewoon een verkoopstandje waar toevallig een kunstenaar in verzeild was. We zagen hoe Panamarenko, een familiefles jenever bij de hand, beleefd en gelaten de nieuwsgierigen te woord stond en een krabbeltje zette op de pakjes koffie die de bezoekers kochten. Als een figurant die meespeelt in een toneelspel waarvan hij het scenario niet gelezen heeft.

Een deel van mij wou geschandaliseerd zijn door deze reportage, door de manier waarop de de familieonderneming de figuur Panamarenko als een vorm van product placement gebruikt. Alleen was dat niet zo eenvoudig. Tussen alle ontluisterende beelden door zaten immers enkele aandoenlijke scènes die toonden dat het koppel Hoorens-Panatje ook buiten het bedrijfsleven perfect functioneert. Toen Panamarenko met zijn laatste creatie, een kleine tank, door het gazon ploeterde, stond Eveline enthousiast te applaudisseren, met een kinderlijke opwinding die die van de kunstenaar bijna evenaarde. En toen haar man besloot om met zijn kunst te stoppen en de rust op te zoeken, was zij diegene die hem verdedigde tegen het onbegrip van de buitenwereld. Deze Hoge Bomen zette je meermaals op het verkeerde been en liet je met gemengde gevoelens achter. Zoals het een goede documentaire behoeft.

Door Stefaan Werbrouck