Hij noemt zichzelf liever een discrete observator dan een volbloed auteur, maar de Franse veteraan André Téchiné (66) is natuurlijk allebei. Naar aanleiding van zijn nieuwste film La Fille du RER – met opnieuw Catherine Deneuve – blikt de peetvader van de post-nouvelle vague terug op enkele hoogtepunten uit zijn oeuvre.

Souvenirs d’en France

1975 dvd, franse import

In zijn tweede langspeler vermengt Téchiné een hollywoodiaanse familiesoap met een historisch fresco à la française. Centraal staat Berthe (Jeanne Moreau), een wasvrouw uit de provincie die zich via een bourgeoishuwelijk tot de bazin van een groot bedrijf opwerkt. Veertig jaar moderne Franse geschiedenis, gezien door Téchinés satirische en autobiografisch gekleurde blik.Téchiné: ‘Ik heb een tijdlang kritieken geschreven voor Les Cahiers du Cinéma. Als provinciejongen uit Zuidwest-Frankrijk kende ik niemand in Parijs, maar zo kon ik toch wat contacten binnen de branche leggen. Ik had al een opleiding als regisseur achter de rug en zelf films maken was altijd mijn droom. Jacques Rivette heeft me indertijd bij Les Cahiers een kans gegeven. Op die manier kon ik grootheden als Visconti interviewen, wat me veel heeft bijgebracht. Mijn doorbraakfilm was een combinatie van twee dingen. Enerzijds was de prent een pseudo-autobiografie gefilmd in mijn geboortedorp over een ondernemersfamilie die – net als de mijne – landbouwmachines maakte. Anderzijds ging het om een spel met de films en culturele inspiratiebronnen waarmee ik opgegroeid ben, gaande van Orson Welles over Sergej Eisenstein tot Karl Marx en Bertolt Brecht. Het is een film over de klassenstrijd en wellicht mijn meest politieke, maar dan wel een die ik als een historische farce heb opgevat.’

Barocco

1976 dvd, franse import

Téchiné speelt opnieuw een ingenieus spel met cinefiele referenties in deze barokke mélange van freudiaanse suspense à la Hitchcock en expressionistische soap à la Murnau en Lang. In de dubbele hoofdrol herken je Gérard Depardieu als de jonge bokser die bezwarend materiaal over een politicus bezit én als diens slinkse afperser, terwijl Isabelle Adjani als zijn radeloze liefje door het nachtelijke Amsterdam doolt. Een gekunstelde misdaadpastiche met Berrnard Hermannachtige muziek van Téchinés huiscomponist Phillippe Sarde.Téchiné: ‘ Barocco is een fantasmagorische misdaadromance. Niets aan de film is realistisch: noch de dialogen, noch de personages, noch de decors. Alles speelt zich af binnen een filmische realiteit die naar allerlei cinefiele en schilderkunstige invloeden knipoogt. Het soapelement heb ik bij de feuilletons van Louis Feuillade gehaald, het schaduwenspel en de archetypische personages refereren aan de Duitseexpressionistische cinema, terwijl hetsuspenseverhaal en de muziek naar Alfred Hitchcock verwijzen. Hoewel ik mijn films nooit opnieuw bekijk, denk ik dat het een sfeervolle genreoefening was. Intussen heeft hij een zekere cultstatus verworven, maar het interesseert me niet om ooit nog zo’n intellectualistische film te maken.’

Hôtel des Amériques

1981 dvd, canal PLUS

Téchinés eerste samenwerking met Catherine Deneuve is deze bevreemdende romance waarin het Franse filmicoon een anesthesiste speelt die om haar overleden minnaar rouwt. Heel toevallig botst ze op de eenzelvige Gilles (Patrick Dewaere) en de twee beginnen een affaire. Uiteindelijk loopt hun relatie uit op een psychologisch spel van aantrekken en vooral afstoten. Een sombere kijk op een noodlottige liefde, waarin Téchiné voor het eerst de meer realistische toer opgaat en zijn ‘inspiratie niet langer uit de cinema, maar uit het leven zelf haalt’.Téchiné: ‘Het klopt dat mijn films ‘realistischer’ geworden zijn. De stijl heeft zich aan de inhoud aangepast, en dat is voor het eerst merkbaar in Hôtel des Amériques. Ik wilde een waarachtig psychologisch drama maken, maar dan moet je wel eerst weten hoe je op een filmisch geloofwaardige manier naar de psychologie van je personages peilt. Je moet met andere woorden eerst ervaring opdoen om als cineast te kunnen evolueren. Dit is ook mijn eerste film met Catherine Deneuve, die ik sindsdien als filmzus geadopteerd heb. Onze samenwerking gaat al achtentwintig jaar en zes films mee – wat absoluut uniek is. Er zijn weliswaar meer regisseurs met een fetisjactrice, maar meestal gaat het om samenwerkingen over een korte periode. Deneuve heeft me de kans geboden via haar persona en iconische verschijning de stigma’s van de tijd op film te beschrijven: in Hôtel des Amériques is ze nog een jonge minnares, in La Fille du RER is ze een matrone à la Lillian Gish uit TheNight of the Hunter.Eigenlijk is dat nog mijn grootste bijdrage tot de filmgeschiedenis en hopelijk kunnen we nog lang verdergaan.’

Les Roseaux sauvages

1994 dvd, canal PLUS

In deze oorspronkelijk voor tv gemaakte Arteproductie blikt Téchiné, aan de hand van een groepsportret van vier ontluikende lyceumstudenten uit Zuidwest-Frankrijk, terug op zijn adolescentie in de vroege jaren 60. Misschien wel zijn beste en meest geprezen film, waarin zijn laboureuze en meer afstandelijke stijl voorgoed voor beweeglijk camerawerk, spontane dialogen en een kwieke montage moet wijken.

Téchiné: ‘Ik houd van mozaïekvertellingen omdat mensen zich in het echte leven ook door hun verhoudingen met anderen definiëren. En ik houd van verhalen over jongeren omdat die zich nog moeten vormen, wat als cineast meer dramatische mogelijkheden biedt. In dit geval gaat het over adolescenten die seksueel ontluiken, al was de politieke achtergrond voor mij eigenlijk het belangrijkst. Alleen bleken mensen veel meer door die homoseksuele thematiek te worden aangegrepen dan door die van de Algerijnse burgeroorlog. Uiteraard heb ik daar vrede mee. Ten slotte is het het publiek dat betekenis aan een film geeft en niet de regisseur. Wat de spontanere stijl betreft: die vloeide vooral voort uit het feit dat het ab initio om een tv-film met een beperkt budget en een beperkt aantal draaidagen ging. Toen ik zag dat werken met twee camera’s tegelijk en met improvisatiesessies meer energie aan het verhaal gaf, ben ik die spontane esthetiek trouw gebleven. Tenminste: als de inhoud zich daartoe leende.’

Les Egarés

2003 dvd, PARADISO

De meeste van zijn films zijn hedendaagse en zelfgeschreven mozaïeken, maar voor dit compacte drama over de oorlogschaos baseerde Téchiné zich op GillesPerraults gelijknamige roman. Daarin raken existentiële suspense en ruraleromantiek met elkaar verweven wanneer een jonge weduwe (Emmanuelle Béart) met haar twee kinderen samen met een mysterieuze jongeman (Gaspar Ulliel) in een afgelegen villa strandt. Een neoklassieke reflectie op de ontheemding tijdens de oorlogsjaren en de morele codes van een substituutgezin.Téchiné: ‘Eigenlijk is het een exodus- verhaal, maar dan verpakt als een klassiek oorlogsdrama. Het gaat over mensen die op de vlucht zijn en zich daarbij door een mysterieuze en behoorlijk bizarre piepjonge vreemdeling laten leiden. In wezen gaat het dus over de grens tussen vertrouwen en wantrouwen, en over de zoektocht naar een verloren paradijs. Het gezin komt terecht in een verlaten luxevilla die midden in het bos ligt en volledig van de buitenwereld afgesloten is. De omgeving is idyllisch en comfortabel, terwijl de personages compleet op de dool zijn en noodgedwongen een soort ersatzmaatschappij moeten opbouwen. Welke regels hanteer je daarvoor? Hoe bepaal je de hiërarchie binnen zo’n nieuw samengesteld gezin? Hoe bevredig je seksuele behoeftes zonder dat er van incest sprake is? En wat is nu eigenlijk de essentie van een familie? Dat zijn de vragen die aan de basis van de film lagen, zonder dat ik er een theatraal survivalpamflet wilde van maken.’

Les Témoins

2007 dvd, lumière

In deze fatalistische mozaïekvertelling duikt Téchiné de vroege jaren 80 in en volgt hij er de amoureuze perikelen en seksuele avonturen van een homo-seksuele laborant (Michel Blanc), diens jonge, maar zieke amant, een gefrustreerde huismoeder (Emmanuelle Béart) en haar bi-schierige echtgenoot. Een humanistische, en vanuit de losse polsgeschoten meditatie over de fricties tussen liefde en lust, leven en dood, stad en platteland, met de ontluikende aidsepidemie als sinistere achtergrond.Téchiné: ‘Ik ben zelf een paar vrienden aan aids verloren. Vandaar dat ik tot twee jaar geleden heb gewacht om iets over het thema te vertellen. Als je de problematiek van nabij kent, is het beter om die eerst te laten bezinken. Bovendien wilde ik de mensen eraan herinneren dat er qua mentaliteit sinds de jaren 80 niet zo veel is veranderd. Aids en drugsverslaving blijken nog steeds taboeonderwerpen. Zo was er onlangs nog een mediacampagne met portretten van bekende Fransen met daaronder de vraag ‘Zou u nog steeds evenveel van me houden mocht ik seropositief zijn?’ Uit een enquête bleek alvast van niet, hoewel mensen ondertussen toch zouden moeten weten dat aids geen ziekte voor homoseksuelen alleen is en dat ze bovendien enkel via geslachtsverkeer overdraagbaar is. Er is bij veel jongeren én bij zogezegd progressieven opnieuw een je-m’en-foutisme ingetreden, en dat wilde ik aankaarten. Vandaar de energieke stijl en de keuze voor zowel homo- als heteroseksuele personages.Op die manier kon ik de afstandin tijd en thematiek overbruggen en er een urgente en universeledimensie aan geven.’

La Fille du RER

2009 VANAF 18/3 IN DE BIOSCOOP

Medio 2004 zette een jonge mythomane Frankrijk op zijn kop toen ze beweerde door enkele zwarten, die haar voor Jodin aanzagen, op een spitstrein met hakenkruisen te zijn beklad. Het verhaal bleek achteraf compleet verzonnen. Rond dat politiek gechargeerde fait divers construeert Téchiné een fictief, toegankelijk, maar veelgelaagd groepsportret, met de Belgische Emilie Duquenne (bekend van Rosetta van de broers Dardenne) als de labiele leugenaar, Catherine Deneuve als haar protectieve moeder, Michel Blanc als Joodse advocaat en multicultureel Frankrijk als broeihaard van racisme, angst en kritiekloos opgediende sensatie.Téchiné: ‘De film is gebaseerd op het meest gepolitiseerde fait divers van de jongste jaren. Veel films vertrekken van misdaden zoals hold-ups of complotten, maar ik ken er geen enkele die het verhaal van een leugen vertelt. Bovendien schuilt er een enorme paradox in. Net door te liegen legde dat meisje de waarheid bloot over onze hedendaagse maatschappij. Over het groeiende antisemitisme, de angst voor vreemdelingen, de oppervlakkigheid van politie en media die haar verhaal zelfs nooit hebben gecheckt en over de aandachtsnood en verwarring van de jongere generaties. Het is een spiegel voor onze collectieve angsten en tekortkomingen, en daarrond heb ik een mozaïek met fictieve personages en achtergronden gebouwd. Ik pretendeer daarbij geenszins de antwoorden te hebben. Ik ben geen socioloog of documentairemaker. Ik probeer in de eerste plaats te entertainen, maar dan wel liefst met films die ernstige, actuele problemen aankaarten en tegelijk cinematografisch interessant zijn.’

Door Dave Mestdach