Deze week bereikt Madonna’s re-invention tour het Europese continent. Met peperdure kaartjes en een onmogelijk parcours is het spektakel regelrechte geldklopperij. Maar in New York bleek de Material Girl wel in topvorm te verkeren. Verslag uit Madison Square Garden

de re-invention tour LEVERT WELLICHT een klein miljoen toeschouwers en 120 miljoen dollar OP.

She’s growing up on stage’, zei Warren Beatty ooit over Madonna. Dat was begin jaren negentig, toen hare Wulpsheid nog pronkte met puntige bustiers, erotische fantasieën en relletjes met het Vaticaan. Een beetje bekendheid trekt zich discreet terug bij een therapeut of in een ontwenningskliniek, maar niet Madonna: zij deelde haar demonen het liefst met het grote publiek. Het mislukte huwelijk met Sean Penn, de dood van haar moeder, de harde hand van vader Ciccone, haar strenge katholieke opvoeding, het rebelse exhibitionisme en de lesbische flirts – de roddelbladen kregen niet eens de tijd om zelf schandalen te verzinnen.

Ook voor de fans was de mother of re-invention volgen soms een vermoeiende job. Ik ben bijna dertig, en net als vele anderen heb ik ze afwisselend met bewondering, verstomming en plaatsvervangende schaamte gevolgd, al die gedaanteverwisselingen. Madonna werd met de jaren het muzikale equivalent van de Volkswagen Golf: zelf rijd je ondertussen met een andere wagen, maar je blijft nieuwsgierig naar de jaarlijkse update.

Veertien jaar later is Madonna natuurlijk zo sappig als een kurkstop: getrouwd met Guy Ritchie, moeder van twee, toegewijde aanhangster van de joodse kabbalaleer, gefortuneerde schrijfster van kinderboeken – welk theekransje zou de 45-jarige superwoman de toegang weigeren? Met albums als Ray of Light en Music bewees ze met haar tijd mee te gaan, en met Evita speelde ze in een van de meest prestigieuze en pompeuze films die Hollywood ooit voortbracht. Maak een wandeling met je gezinnetje in de Schotse highlands en kom nooit meer terug, zou je denken.

Niet dus. Sinds enkele maanden is Madonna weer op tournee. Tussen 24 mei en 13 september doet haar Re-Invention World Tour 19 steden aan, al is wereldtournee wel wat veel gezegd. In ’93 bezocht Madonna nog Australië, Japan en Zuid-Amerika, nu doet ze buiten de Verenigde Staten alleen Toronto, Manchester, Londen, Dublin, Parijs, Arnhem en Lissabon aan. Drie concerten in Israël werden op het laatste moment van het tourschema geschrapt, volgens de Britse pers na dreigbrieven uit de regio. Zelf zegt de diva dat haar management de politieke situatie (en de verzekeringskosten) niet ziet zitten.

Als Madonna een podium betreedt, houdt zelfs de meest rabiate fan zijn hart vast. Ik zag haar drie keer, in Parijs en Rotterdam. Qua spektakel en choreografie was er op de shows niks aan te merken, maar vocaal – dat was ronduit gênant. Zelfs backing tapes, meer begaafde achtergrondzangeressen en aangepaste arrangementen konden haar dunne stem, beperkte bereik en gebrek aan toonvastheid nooit verhullen. Soms leek het alsof we een goede vriendin zaten aan te moedigen, hopend dat ze niet door de mand zou vallen.

Na de Drowned World Tour, drie jaar geleden, was de lol er helemaal af. Tijdens die duistere, mechanische affaire kregen we niet eens de obligate hits te horen. Het mens leek niet door te hebben dat er volk in de zaal zat en liet ons na tachtig minuten achter als een ordinaire zakkenroller.

Als icoon steekt Madonna echter mijlenver boven de one hit wonders uit en ook zij blijft niet eeuwig doorgaan. Niet dat ze het haar fans deze keer gemakkelijk maakt. Een min of meer deftig zitje voor een van 36 concerten in de Verenigde Staten kostte tussen 150 en 300 dollar, terwijl de officiële ticketprijzen voor haar doortocht in Groot-Brittannië oplopen tot 150 pond. Bovendien sloot tourorganisator Clear Channel Entertainment een exclusief contract met Ticketmaster, ’s werelds grootste ticketverdeler op het internet en ook het enige officiële kanaal voor de Olympische Spelen in Athene.

De fans werden tot op het laatste moment in het ongewisse gelaten over het precieze aantal concerten, en dus liep de verkoop zoals verwacht: de sites crashten voortdurend en de zitjes waren ogenblikkelijk uitverkocht. Helemaal wraakroepend was dat duizenden kaartjes in handen vielen van professionele en particuliere doorverkopers die ze nadien voor een veelvoud van de oorspronkelijke prijs aanboden. Zo waren de zes concerten in Madison Square Garden in New York officieel al na enkele uren uitverkocht, tenzij voor wie enkele uren geduld en minstens 1500 dollar te veel had. Die kon later die dag alweer kaartjes vinden. Voor de concerten in het Bercy-stadion in Parijs, begin september, gaan op de Franse eBay momenteel tickets van de hand voor 250 euro. Democratisch is anders.

De Re-Invention Tour moet geld opbrengen, zoveel is duidelijk. Door het aantal bezochte steden te beperken, kan de tweehonderd man sterke ploeg besparen op reis- en opbouwkosten, en bovendien is er van een openingsact ditmaal geen sprake. Dat scheelt een flinke slok op de borrel.

In totaal zal de Re-Invention Tour een klein miljoen toeschouwers en ruim 120 miljoen dollar opleveren, schatte Reuters. Het geld kan ze alvast goed gebruiken, want na een slopende rechtszaak maakt Madonna geen deel meer uit van Maverick, de eigen platenfirma die ze in ’92 wist te bedingen van Time Warner. Madonna’s noodlijdende vanity label zat al niet in goede papieren, en nu kan ze haar appeltje voor de dorst helemaal vergeten. Er zit ook nog een ander haar in de boter: de Time Warner-aandelen die bij Madonna’s eigen platencontract horen, zijn na de samensmelting met America Online stukken minder waard dan verwacht. Met twee kinderen in de groei en een landgoed van dik 13 miljoen euro in het Engelse Wiltshire kan een financiële injectie dus geen kwaad.

Aan de ingang van Madison Square Garden kom ik fans uit Marseille, Düsseldorf en Buenos Aires tegen. Ook zij zijn de wereld rondgevlogen om de diva aan het werk te zien. ‘On est fou’, zegt een Parijzenaar van om en bij de dertig. ‘Het is belachelijk, maar na al die uren surfen, was ik trots toen de transactie eindelijk bevestigd werd’, zegt de Fransman.

Ons verhaal luidt hetzelfde: we hebben allebei vruchteloos naar tickets voor de optredens in Groot-Brittannië en Parijs gezocht, en in de vrees ook de twee shows in de Arnhemse Gelredome te missen (de eerste 30.000 tickets waren op 17 minuten uitverkocht), hebben we op New York gewed. Niet eens zo’n slecht idee: het was hier dat Madonna in ’77 dansles volgde bij Alvin Ailey, de groep rond Patrick ‘Born to be Alive’ Hernandez vervoegde, en uiteindelijk zelf een band vormde. Ze overleefde er als naaktmodel en clubartieste, tot ze in ’82 haar eerste platencontract binnenhaalde.

Later blijkt het publiek in Madison Square Garden uit late twintigers en dertigers te bestaan – van nostalgie gesproken. ‘Ze heeft veel te bewijzen’, zegt een nicht met een blote navelbuik me. We zitten op twintig meter van het podium, en nu we zoveel betaald hebben, moet een lauwe beker champagne van 15 dollar ook kunnen. Hij vertelt me dat Madonna na haar American Life-album persona non grata is in de VS, en elders is het niet veel beter. Van de schijf werden wereldwijd slechts 3,5 miljoen exemplaren verkocht, na succesalbums als True Blue (19 miljoen), Ray of Light (14 miljoen), Like a Prayer (11 miljoen) en Music (10 miljoen).

De Re-Invention Tour stelt niet teleur: na het doven van de zaallichten en een minutenlang citaat uit het Nieuwe Testament, belanden we in een wervelwind van ideeën en stijlen die 110 minuten lang naadloos aan elkaar gelijmd worden. De 1 miljoen dollar kostende productie is een zintuiglijke overdosis: het podium is nu eens een Franse hofkamer, een oorlogsveld of een circus, dan weer een intiem cabaret of een discotheek, met oplichtende kleurvlakken aan toe. De ene hit gaat in de andere over en van voorspelbaarheid is zelden sprake. Discohit Deeper and Deeper krijgt een romantische jazzy behandeling in een Moulin Rouge-achtig decor, terwijl bij een song uit de Evita-soundtrack Madonna wordt vastgebonden en naar boven getakeld in een elektrische stoel. Voor Burning Up, een nummer zo oud als de straat en dus een echte crowd pleaser, grijpt ze een elektrische gitaar vast en leidt de trip down memory lane regelrecht naar opgefokte new wave.

Tijdens het concert draagt Madonna zes outfits, van een met juwelen versierd korset, hotpants en kniehoge boots van Christian Lacroix voor het openingsnummer Vogue tot een wulpse outfit van Stella McCartney voor Hanky Panky. Het spektakel verwijst zowel naar Broadway en Cirque du Soleil als naar yogalessen, videokunst en rockconcerten. Een rode draad is er niet, en who cares: Madonna zelf naait alles aan elkaar en het uitzinnige publiek brult de 24 songs uit haar inmiddels 21 jaar omvattende carrière mee van a tot z.

Als Madonna op een platform boven het podium uitstijgt, verschijnen cameraploegen voor onze neus. Videoclipregisseur Jonas Akerlund draait immers een documentaire rond de hele onderneming. De bioscoopfilm zal net als In Bed With Madonna (1991) in première gaan op het festival van Cannes en vooral haar spirituele herbronning belichten. Ook tijdens het concert regent het religieuze referenties: van Hebreeuwse tekens en Jezus- en Maria-afbeeldingen op de vijf videoschermen tot het rode kabbalalintje om Madonna’s linkerpols dat het ‘kwade oog’ moet afweren. De tournee staat net als de jongste albums onder de ‘spirituele begeleiding’ van rabbi Philip Berg, een voormalige verzekeringsagent in New York die enkele jaren geleden het Kabbalah Centre oprichtte in Los Angeles. Hij strikt graag beroemdheden voor zijn zaak en Madonna lijkt het steeds meer te menen: ‘Esther’, zoals ze zich nu in het Hebreeuws laat noemen, heeft de sekte al enkele gulle schenkingen gedaan, wil niet meer op vrijdag optreden (de sabbat, weet u wel) en een recent privé-optreden voor de goeroe is haar zo goed bevallen dat ze nu overweegt een nummer in het Jiddisch op te nemen. Weer een heruitvinding, al gaat het stilaan op pure hersenspoeling lijken.

Wie op zoek is naar seksuele provocatie, komt van een kale reis thuis. In tegenstelling tot Material Girl, een nummer dat Madonna ooit zwoor nooit meer te zingen, wordt zelfs überhit Like A Virgin achterwege gelaten. De vroeger zo met zichzelf geobsedeerde ‘blonde ambitie’ heeft duidelijk andere zorgen, de wereldvrede op kop. De videoschermen spuien voortdurend beelden van hongerige of gewonde kinderen, bombardementen en oorlogsslachtoffers.

American Life wordt in militaire camouflagepakjes en helikoptergeluiden gebracht, terwijl de choreografie veel weg heeft van een dril. Onderweg zien we hoe als militairen uitgedoste dansers een non, een priester en een gesluierde vrouw de religieuze gewaden van het lijf rukken. Aan het einde tonen videobeelden hoe dubbelgangers van George W. Bush en Saddam Hoessein broederlijk een sigaar delen en bij Holiday versmelten de Israëlische en Palestijnse vlaggen in elkaar.

Halverwege de show richt Madonna zich persoonlijk tot het publiek en dankt ze Michael Moore, zelf aanwezig, voor Fahrenheit 9/11 en zijn moed om tegen het establishment in te gaan: ‘Ik heb nog nooit zo gehuild bij een film. Hij bewijst dat mensen een verschil kunnen maken, dat wij een verschil kunnen maken. Laat Bush dit land niet naar de afgrond leiden.’ Tjonge, Madonna die de buitenlandse politiek van de Verenigde Staten aanvalt? Het vloekt met een carrière die synoniem is met hedonisme, materialisme en oppervlakkige symbolenjatterij, maar alleen zij kan zichzelf heruitvinden als de sleutel tot een betere wereld.

Toch werkt al dat bewust gedoe soms. Zo krijgt Express Yourself, oorspronkelijk een nummer over zelfontwikkeling en zelfrespect, een geniale makeover als protestsong. ‘What you need is a big, strong hand, to lift you to your higher ground’ zingt ze triomfantelijk met een geweer boven het hoofd. De ironie kan moeilijk verkeerd begrepen worden.

Het gaat echter fout als Madonna zich aan een echte klassieker uit het genre waagt en een futloze cover brengt van John Lennons Imagine, met op de achtergrond beelden van spelende Israelische en Palestijnse kinderen. Ik ga me er onbehaaglijk bij voelen. Zulk vals sentiment werkt niet voor Michael Jackson en nog veel minder voor Madonna, al wil ik best geloven dat ze het méént. ‘Ik wilde een statement maken’, vertelde ze de pers. ‘Mensen moeten al die ellende te zien krijgen. Ze vergeten dat bij al die chaos en destructie kinderen betrokken zijn.’ In dat geval worstelt Madonna met haar eigen verleden: de Re-Invention Tour is haast noodgedwongen een greatest hits-show, maar het ligt er vingerdik op dat Madonna serieus genomen wil worden. Sorry meid, het is te laat voor een carrière als singer-songwriter.

Prekerig of niet, als Madonna tijdens het concert ergens in slaagt, is het wel om haar publiek een geweldige avond te bezorgen. Met attributen als een bewegende loopbrug in puntvorm, videoschermen en een dozijn dansers, een vuurspuwer en zelfs een doedelzakspeler heeft dat niet eens zoveel te maken. Integendeel, in tegenstelling tot Britney Spears of Beyoncé verzuipt zij niet in het multimediageweld. Ze voert de vaak ingewikkelde choreografieën trouwens vaak vlotter uit dan haar stukken jongere dansers.

De verrassing van de avond zijn echter Madonna’s vocale kwaliteiten: haar stem klinkt voller, helderder en warmer dan ooit tevoren, het geknoei met backing tapes is beperkt tot het openingsnummer en er valt het hele concert geen valse noot te horen. Tijdens heel wat nummers staat Madonna trouwens zo goed als alleen op het podium, met enkel de achtkoppige band op de achtergrond. Die momenten leveren de sterkste songs van de avond op: Frozen, Like A Prayer en Nothing Fails. Later op de avond begeleidt ze zichzelf op een akoestische gitaar bij Mother and Father en Don’t Tell Me en ook bij die nummers voel je hoe verbazing zich meester maakt van het publiek. Voor het eerst lijkt achter de gedreven performer een artieste met een hart en een ziel te schuilen. Ook als ze het uit kauwgom opgetrokken Crazy for You steengoed doet klinken en aan de fans opdraagt. Madonna als artieste – het is een gedaante die we nog niet zagen, laat staan op een overtuigende manier.

Naarmate het concert vordert, lijkt Madonna er zelf ook steeds meer plezier in te krijgen. De destijds koele perfectioniste staat voor het eerst ontspannen op het podium, met oog voor de reacties van het publiek. Papa Don’t Preach, gebracht in een Schotse kilt en een zwart ‘Kabbalists do it Better’-T-shirt, ontaardt in een feestelijk onderonsje waarbij Madonna met haar vrouwelijke dansers een ronddraaiende kring vormt. En voor wie daaraan twijfelt: de good vibe tijdens de hele show slaat over naar het publiek. Zo’n wisselwerking is op evenementen van deze omvang eerder uitzondering dan regel.

Tegen de tijd dat we Into The Groove gehad hebben, uitgevoerd met houten stokken en primitieve ritmes alsof het een stammendans is, staan de puntjes weer op de i. In het popsegment is Madonna’s podiumprésence ongeëvenaard, en het ziet er niet naar uit dat de Christinas en Kylies van de wereld snel zullen bijbenen. Met deze tournee vervoegt Madonna namen als U2 en David Bowie, artiesten die popklassiekers live kunnen waarmaken en massaspektakels een zweem van inhoud geven. Wie de Re-Invention Tour ziet, kan zich voorstellen dat Madonna op een dag langs kleine theaterzalen toert, zonder overbodige poespas als videomontages, acrobatische stunts en confetti-explosies. Re-Invention Yourself gebieden de videoschermen het publiek bij het buitengaan. Hopelijk volgt Madonna na alle metamorfoses haar eigen devies en blijft ze voortaan gewoon zichzelf. Het zou wel eens net genoeg kunnen zijn.

Wim Denolf