SHOWGIRLS

Zelfs grote regisseurs krijgen van pers en/of publiek de wind al eens van voren – soms op orkaankracht. Sommige van die destijds verguisde prenten worden jaren later toch nog klassiekers. Zeven weken lang rehabiliteren wij parels van de pellicule.

Maart 1996. In het Hollywood Roosevelt Hotel worden de Razzie Awards uitgereikt, de beruchte anti-Oscars voor de slechtste films van het jaar. Met 13 nominaties – meer dan er categorieën zijn – en zeven keer winst, inclusief slechtste film, regisseur, scenario en actrice, vestigt Showgirls een record dat pas in 2007 gebroken zal worden, door de Lindsay Lohan-stinker I Know Who Killed Me.

Het mooiste moment van de avond? Regisseur Paul Verhoeven die, als eerste Razzie-winnaar, effectief ook zijn prijzen gaat afhalen. In zijn speech zegt hij: ‘Toen ik films maakte in Nederland noemden de critici ze decadent, pervers en vunzig. Dus kwam ik, tien jaar geleden, naar de VS. En nu worden mijn films decadent, pervers en vunzig genoemd in dit land.’

Nochtans had Showgirls de hit van het jaar moeten worden. Iedereen geloofde erin – toch zeker op commercieel vlak. Wat was er misgelopen?

VIESPEUK OP TWEE CONTINENTEN

Verhoeven had in de jaren zeventig naam gemaakt met uitbundig seksueel getinte, vrolijk anarchistische films als Turks fruit (1973) en Keetje Tippel (1975). De critici vonden het al te vaak smakeloos, maar het publiek ging in drommen kijken. Met het groots opgezette oorlogsavontuur Soldaat van Oranje (1977) won Verhoeven niet alleen respect, maar ook de aandacht van Hollywood. Toch bleef hij nog enkele jaren in Nederland, om daar vrijwel al zijn bruggen op te blazen met Spetters (1980). De regisseur werd uitgescholden voor vrouwenhater, homofoob en ga zo maar door.

Na de Gerard Reve-verfilming De vierde man (1983) vestigde Verhoeven zich in de VS, naar eigen zeggen weggejaagd door de Nederlandse overheid, waarmee hij regelmatig in de clinch lag over subsidiekwesties. Zo moest hij in het geval van Spetters verregaande wijzigingen doorvoeren in het ‘obscene’ scenario voordat hij het nodige geld kreeg. Verhoeven diende een gekuiste versie in, kreeg zijn subsidies en maakte vervolgens doodleuk de film zoals hij oorspronkelijk van plan was. ‘In die tijd hadden we een linkse regering die mijn films te populair en commercieel vond, terwijl echte kunst natuurlijk geen succes kon hebben. Ik moest smeken om mijn films gefinancierd te krijgen, maar ondertussen liepen er wel aanbiedingen binnen uit de VS, dankzij Soldaat van Oranje. Dus ben ik vertrokken.’

Amerika onthaalde hem aanvankelijk met open armen. Robocop (1987), Total Recall (1990) en Basic Instinct (1992) werden wereldhits die traditionele Hollywoodgenres (de sciencefiction-actiefilm en de film noir) voorzagen van royale hoeveelheden seks en geweld. Een tijdlang was Verhoeven een van de meest gewilde regisseurs in de VS. Hij kon conventionele films omtoveren tot gewaagde werkstukjes die op een zeer winstgevende manier de controverse opzochten. Hij gaf de mensen cinema waar ze in principe mee vertrouwd waren, maar dan harder, extremer, radicaler, gevaarlijker. Na Basic Instinct kon hij doen wat hij wilde.

COME ON IN, PUSSY LOVERS!

En wat hij wilde doen, klonk de studio’s in de lossere jaren negentig – met de groeten van Bill Clinton – als muziek in de oren: hij wilde opnieuw samenwerken met Basic Instinct-scenarist en collega-relneef Joe Eszterhas om een melodrama te maken over intriges achter de schermen van blotetietenshows in Las Vegas – min of meer een update van Joseph L. Mankiewicz’ All about Eve (1950), maar dan met blote vrouwen zo ver als het oog kon zien. De filmmakers waren er zelfs trots op dat Showgirls wellicht de zeer restrictieve NC-17-klassering zou krijgen – niemand onder de 17 mag de zaal in. Die rating betekent vaak de financiële doodsteek voor een titel, maar voor Showgirls werd het juist als verkoopargument gebruikt.

Verschillende bekende en (toen nog) onbekende actrices werden overwogen voor de rol van stripper Nomi, inclusief een jonge Charlize Theron, Pamela Anderson en Drew Barrymore. Uiteindelijk liet Verhoeven zijn oog vallen op een relatieve nieuwkomer: Elizabeth Berkley was toen 22 jaar en vooral bekend van de brave tienersitcom Saved by the Bell. Showgirls was haar eerste grote filmrol. Ze smeet zich in de productie en werkte zeven dagen per week, voornamelijk om de dansscènes onder de knie te krijgen. Voor die moeite kreeg ze slechts 100.000 dollar betaald; een schijntje naar Hollywoodnormen. Maar Berkley hoopte de volgende Sharon Stone te worden: Stone had ook ‘maar’ 500.000 dollar gekregen voor Basic Instinct, maar tegen dat ze een jaar later opnieuw haar kleren uittrok, in Phillip Noyce’ Sliver (1993), was haar prijskaartje gestegen naar 2,5 miljoen.

Tot op het laatste moment, de première op 22 september 1995, was iedereen ervan overtuigd dat Showgirls, alleen al gebaseerd op de reputatie van Verhoeven en een promocampagne die naakt, naakt en nog eens naakt beloofde, een megahit zou worden.

DEPRIMERENDE MASTURBATIEFANTASIEËN

Dat de recensies negatief waren, was niet eens zo verrassend: er was de verwachte verontwaardiging over de manier waarop vrouwen werden afgeschilderd, er was vooral een verkrachtingsscène die een aantal mensen deed steigeren. Maar veel doorslaggevender was de algemene verbijstering: hoe kon het zijn dat Verhoeven en Eszterhas dialogen in hun film hadden gestopt als: ‘It must be weird, not having anybody come on you.’ En zelfs naar Verhoevens normen was de acrobatische seksscène in een zwembad wel héél erg over the top. De beroemde criticus Roger Ebert leverde een van de positiefste besprekingen af, en zelfs hij schreef: ‘De film ziet eruit als de masturbatiefantasieën van Joe Eszterhas.’ Veel van zijn collega’s gingen verder, met termen als ‘deprimerend en vernederend voor de vrouwen die erin meedoen’. Verhoeven kwam uit de meeste besprekingen naar voren als een vies mannetje dat eindelijk door de mand was gevallen.

Veel erger was dat het publiek daarmee akkoord leek te gaan: Showgirls recupereerde in de VS slechts 20 miljoen dollar van het budget van 45 miljoen. In sneltreinvaart veranderde de prent van een would-beblockbuster in een running gag,het soort film dat niemand had gezien maar wel massaal werd geridiculiseerd.

In de loop der jaren is het floppen van Showgirls toegeschreven aan verschillende factoren. In een boek over de erotische thriller beweert Linda Ruth Williams dat Showgirls net niet ver genoeg ging: de hype beloofde bijna hardcore pornografie, maar uiteindelijk zag je weinig meer dan borsten – zij het dan wel heel veel borsten. Een andere theorie is dat de mensen die Basic Instinct een vrouwonvriendelijke, homofobe fantasie van vieze oude mannen vonden (en zij waren met velen) nu hun kans zagen om wraak te nemen. Verhoeven zelf gelooft dat hij er beter een thriller van had gemaakt: ‘Als we er een moordmysterie aan toe hadden gevoegd, waren we weggekomen met de excessen waar mensen zich nu over opwonden. Ik had me moeten indekken door mijn toevlucht te nemen tot een genre.’

DE NASLEEP

Naar eigen zeggen kon Verhoeven de mislukking vrij goed verteren, omdat hij op het thuisfront al iets gelijkaardigs had meegemaakt met Spetters. Voor Elizabeth Berkley was de emotionele klap harder. Haar acteerprestatie en zelfs haar danswerk werden verguisd en in plaats van de nieuwe Sharon Stone te worden, werd ze verbannen naar bijrollen in B-films. Zoals Berkley jaren later zei: ‘Ik neem geen afstand van de film, ik was toen blij dat ik die rol had, maar de backlashwas de moeilijkste tijd van mijn leven.’ Tegenwoordig acteert ze sporadisch op tv en beheert ze de website Ask Elizabeth, waarop ze advies geeft aan tienermeisjes.

Verhoeven was toen Showgirls verscheen al bezig met de preproductie van Starship Troopers (1997), opnieuw een bloederige sciencefictionfilm. Een nieuwe megahit had zijn vel kunnen redden, maar hoewel de resultaten redelijk waren, was Starship Troopers ook niet de smash die hij nodig had om Showgirls te doen vergeten. Drie jaar later regisseerde hij zijn laatste Amerikaanse film, Hollow Man (2000), die wel behoorlijk rendabel was, maar waar Verhoeven zelf over zei: ‘Hollow Man had ook door twintig andere regisseurs gemaakt kunnen worden. Ik zat in Hollywood jail: ze vertrouwden me nog net met sciencefiction, maar meer ook niet. Ik kon geen kant meer op.’

De regisseur deed wat hij nooit had willen doen: hij keerde terug naar Nederland, om er Zwartboek (2006) te draaien, een oorlogsfilm die je kunt zien als een auditie voor een tweede kans in Hollywood. In Europa deed Zwartboek het verre van slecht, maar de terugkeer naar de VS bleef uit. Verschillende projecten, inclusief een film over Jezus van Nazareth waar Verhoeven al jaren mee rondliep, sprongen af (hoewel hij wel een boek uitbracht over dat onderwerp). Hij regisseerde in 2013 de 55 minuten durende film Steekspel, die vertoond werd ‘op aanvraag’ – als er genoeg tickets verkocht werden voor een bepaalde locatie, ging de vertoning door.

TUSSEN KUNST EN KITSCH

Terwijl Verhoevens ster langzaam taande, werd Showgirls ironisch genoeg steeds populairder, vooral zodra de film op video verscheen. Gaandeweg begonnen er serieuze stemmen te klinken die hem oprecht verdedigden als een waardevolle satire. Jim Jarmusch en Quentin Tarantino zijn fans en criticus Adam Nayman schreef It Doesn’t Suck: Showgirls, een 130 pagina’s tellende apologie voor de film. Langzaam maar zeker werd Showgirls een camp én gay classic, niet alleen razend populair bij ironische liefhebbers van foute films, maar ook bij steeds meer echte fans die Verhoevens stilistische schwung prezen. Uiteindelijk bracht Showgirls meer dan 100 miljoen dollar op, waarmee het een van de zeer weinige winstgevende films werd die tóch de carrière van hun regisseur en hoofdactrice vernielden. Actrice Rena Riffel, die een bijrol speelde in de prent, maakte in 2011 de sequel Showgirls 2: Penny’s from Heaven, waarmee ze zonder succes probeerde munt te slaan uit de cultstatus van het origineel. En in 2013 ging Showgirls! The Musical! in première, een parodie die elk klassiek moment van de film liefdevol door de mangel haalde.

Paul Verhoeven is Showgirls in ieder geval nooit afgevallen. Kort nadat de hetze losbarstte, zei hij: ‘Ik ben gek op de film, ik blijf erbij dat het een elegant gemaakte prent is. Misschien dat de film over twintig jaar wel gewaardeerd wordt. Maar daar heb ik ondertussen niets aan.’

Is Showgirls een onbedoeld hilarische campklassieker of een bewust overdreven kritiek op de extreme commercialisering van seks? En maakt de intentie van de filmmakers iets uit, wanneer het resultaat voor zich spreekt? Showgirls blijft een fenomenaal vermakelijke prent, die op zijn eigen onbehouwen manier de entertainmentindustrie confronteert met zijn eigen decadentie. Het is een grotesk spiegelpaleis, waarin niet alleen Las Vegas, maar ook Hollywood zichzelf kan zien zoals het is. Of zoals het is in de masturbatiefantasieën van Paul Verhoeven en Joe Eszterhas, tenminste.

VOLGENDE WEEK IVAN DE VERSCHRIKKELIJKE

DOOR DENNIS VAN DESSEL

LANGZAAM WERD SHOWGIRLS EEN CAMP ÉN GAY CLASSIC, NIET ALLEEN POPULAIR BIJ LIEFHEBBERS VAN FOUTE FILMS MAAR OOK BIJ STEEDS MEER ECHTE FANS DIE VERHOEVENS STILISTISCHE SCHWUNG PREZEN.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content