LEONE GERESTAUREERD. IN TWEE ZWARTGALLIGE WESTERNS herschreef sergio Leone de amerikaanse geschiedenis.

FILMS: **** extra’s: **** (MGm)

For a Few Dollars More û Special Edition (1965) A Fistful of Dynamite û Special Edition (1971)

Film. Met zijn eerste spaghettiwestern A Fistful of Dollars (1964) blies Sergio Leone het Amerikaanse genre bij uitstek nieuw leven in en maakte hij een filmster van Clint Eastwood, tot dan toe alleen bekend van de tv-serie Rawhide. In de superieure follow-up For a Few Dollars More is Eastwood weerom de ongeschoren, in een poncho gehulde ‘ Man with no Name’en bundelt de laconieke anti-held zijn krachten met de uitdagend zelfverzekerde premiejager Lee Van Cleef om de krankzinnige bandiet Gian Maria Volonte te grazen te nemen.

Leone maakt hier gebruik van een meer verfijnde verhalende structuur (inclusief flashbacks die op tergende wijze vitale informatie achterhouden tot de bittere finish). Hij drijft ook de autoparodiërende humor op de spits en gaat nog een stapje verder in zijn onbeschroomde maniëristische stijl: confrontaties die volgens een bepaald ritueel verlopen; techniscope composities gevuld met extreme close-ups; een score van Ennio Morricone die zweepslagen, elektrische gitaar en schreeuwende stemmen vrolijk door elkaar klutst.

Een nog groter evenement voor de fans van Leone is de Special Edition van A Fistful of Dynamite, een even somber als grandioos fresco over de Mexicaanse revolutie. Destijds zwaar onderschat, blijkt het nu een van de grootste triomfen van de regisseur van Once Upon a Time in the West. A Fistful of Dynamite (ook bekend onder de titel Duck you Sucker, de Engelse vertaling van de originele Italiaanse titel Giù la testa!) opent met een citaat van Mao (‘ The revolution is an act of violence’) meteen gevolgd door een beeld van Rod Steiger die een mierenkolonie onder plast. Daarmee is de toon gezet van de meest politieke film van Leone, maar ook de meest uitzinnige, waarin tragiek en karikatuur, sentimentaliteit en cynisme, platvloerse humor en esthetisch raffinement elkaar voortdurend afwisselen, en alles overschaduwd wordt door een zwaarmoedige melancholie. Dezelfde gedurfde contrastwerking vind je ook terug in de magistrale partituur van huiscomponist Ennio Morricone, die hier alle registers opentrekt: spotziek, parodiërend, lyrisch, weemoedig.

‘Bij een revolutie hoort verwarring’, zegt James Coburn, de springstoffenexpert van het IRA die in de Mexicaanse mallemolen van 1913 een verbond sluit met de Mexicaanse bandiet, boerenpummel en pater familias Rod Steiger. Leone neemt hier het schema over van de revolutionaire westerns uit de vroege jaren zeventig (de alliantie van de hansworst en de huurling) maar in plaats van anti-imperialistische metaforen boven te halen (zoals in die periode de gewoonte was) maakt hij er een ode van aan het anarchistische individualisme en verwerpt hij elke vorm van idealisme en utopie.

Dit grimmig en pessimistisch meesterwerk bevat ook enkele van de grootste bravourescènes uit Leone’s oeuvre: van de hallucinante enscenering van een massa-executie in de stortregen en de modder tot de bankoverval in Mesa Verde waarbij Steiger zonder het te beseffen 150 patriotten bevrijdt en als held van de revolutie wordt ingehaald.

Extra’s. MGM had duidelijk iets goed te maken, want de vorige editie van A Fistful of Dynamite bevatte alleen maar de flink verminkte versie, bestemd voor de Amerikaanse markt. Zowel van For a Few Dollars More als van A Fistful of Dynamite krijgen we nu de integrale versies aangeboden, samengesteld uit Italiaanse kopieën en gerestaureerd door de Cineteca Nazionale van Rome. Voor beide edities nam Christopher Frayling, auteur van de monumentale Leonebiografie Something to Do with Death, de erudiete commentaar en de documentaires voor zijn rekening. Met groot analytisch inzicht offreert hij ons een schat aan informatie en weetjes maar biedt hij ook boeiende kritische inzichten in het werk van deze Italiaanse reus geobsedeerd door de Amerikaanse geschiedenis. Patrick Duynslaegher

Patrick Duynslaegher