Niemand belichaamt de rebelse adolescent beter dan James Dean. Door Dave Mestdach

Toen James Dean op 30 september 1955 met zijn Porsche Spyder tegen 150 kilometer per uur over de kop ging, stierf niet alleen een 24-jarige acteur die net de A-List van Hollywood was binnengeglipt; tegelijkertijd werd ook een mythisch icoon van jeugdige rebellie geboren. De culturele impact van Dean op de genese van de Amerikaanse tegencultuur kan – bijna een halve eeuw na zijn bruuske overlijden – immers nauwelijks worden overschat. Dean incarneert als geen ander de getormenteerde ziel van zijn generatie, een generatie die opgroeide tussen de economische en morele puinhopen van WOII, een generatie die voor het eerst lust en liefde mocht ontdekken tegen de achtergrond van een nucleaire dreiging, een generatie die zich in haar adrenalinegeile manifestatiedrang te pletter reed tegen de hypocriete en door de politieke realiteit failliet verklaarde idealen van een aartsconservatieve en communismehatende moral majority.

Bovendien leek James Byron Dean, op 8 februari 1931 geboren als zoon van een tandarts uit Indiana, wel voorbestemd om voor eeuwig te dolen langs de ruïnes van Hollywood Boulevard. Uit elke diepe rimpel van zijn voorhoofd en uit elke lok van zijn goudbruine helmbos sprak immers een authentieke rebel yell. Als Dean in een dorre vlaag van introspectie en doorgedreven Method Acting in het tienerdrama Rebel Without a Cause (1954) ‘You’re tearing me apart’ roept, horen we niet alleen de hartenkreet van een generatie, maar tevens de wanhoop van elke tiener die met angstige ogen een onzekere toekomst inkijkt.

‘Dream as if you’ll live forever, live as if you’ll die today’, liet Dean zich ooit ontvallen. En hij hield woord, ook al ging zijn biseksuele hedonisme steeds hand in hand met existentialistische twijfels en een libidonale doodsdrift. Zo stond Dean niet alleen te boek als een maniakaal toegewijd acteur die telkens zijn inspiratie haalde uit zijn eigen kwellingen en obsessies, hij bleek ook een fervente auto- en motorfreak die er niet voor terugdeinsde kort door de bocht te scheuren, een melomane beatnik die de demonen uit zijn frêle lijf trommelde op de bongo’s én een verstokte kettingroker die de sigaretten soms op zijn naakte torso doofde, alsof ’the human ashtray’ – zoals hij later ook wel eens smalend werd genoemd – er zichzelf aan moest herinneren, ondanks zijn status als dwars jeugdidool tegen wil en dank, nog steeds van vlees en bloed te zijn.

In 1955 werd hij daar helaas voorgoed aan herinnerd. Zijn filmografie? Naast een vroege Broadway-triomf in André Gides The Immoralist en een klad bijrolletjes in vergeelde prefabfilms: amper drie iconische rollen waarmee Dean zich de legende inboorde: in Elia Kazans East of Eden (1955), in Nicholas Ray’s Rebel without a Cause (1955) én postuum in George Stevens’ Texaans epos Giant (1956). Zijn erfenis? Nonchalante cool, tragische schoonheid en eeuwig jonge rebellie die nimmer of te nooit door de cynische tanden des tijds kan worden stukgemalen.

Roel van Bambost over James Dean

‘Toen ik vijftien was, leerde ik Dean kennen in Rebel without a Cause. Eigenlijk mocht dat niet aangezien de film in Gent ‘kinderen niet toegelaten’ was. Daarom reed ik met mijn fiets wel 20 kilometer ver tot in Wachtebeke. Daar zouden ze een stoere stadsjongen als ik wel binnen laten, dacht ik. En ik kreeg gelijk. Sindsdien blijf ik Rebel without a Cause telkens op één zetten in mijn lijstje van favoriete films. Omdat het de beste is die ik ooit gezien heb? Nee, maar omdat geen enkele andere film zo’n impact op mij heeft gehad. Het begrip ’tiener’, het zich afzetten tegen het establishment, het dragen van jeansbroeken, de vetkuiven… ik heb het allemaal aan Dean te danken. Kortom: hij heeft me verloederd en bewust gemaakt tegelijkertijd.’

Marlon Brando

Niet alleen de godfather onder de method-acteurs, hij die als eerste etterbuilen uit het eigen verleden on screen liet openspatten; ook als tieneridool de voorloper van Dean en Newman. Voor het eerst sinds de suffragettes liepen vrouwen zonder gêne geil aan toen Brando in 1952 zijn T-shirt van zijn brede bast scheurde in A Streetcar named Desire. De rebelse tieners – een stilaan ontluikende subklasse – meenden in Brando dan ook hun eerste held te herkennen, zeker toen die de Black Rebels aanvoerde in The Wild One. ‘But what are you rebelling against’, vraagt zijn liefje hem in deze iconische motorprent. ‘Wadda you got’, antwoordt Brando laconiek gebogen over zijn Triumph. Cool was geboren.

Montgomery Clift

Kende niet alleen qua gevoeligheid en looks, maar ook qua tragiek zijn gelijke niet. De gentleman onder de method-acteurs had nogal wat demonen en drankduivels te bekampen, met diverse rechtszaken, roddels en verblijven in psychiatrische instellingen als gevolg. Hoogtepunten uit de carrière van het eerste (min of meer) openlijk homoseksuele tieneridool: Red River, From Here to Eternity en Suddenly, Last Summer.

Paul Newman

De beroemdste blauwe ogen van het witte doek en een van de meest charismatische leading men uit de filmgeschiedenis, deze knappe zuiderling die vrouwen deed zwijmelen in The Long hot Summer, Liz Taylor de waanzin indreef in Cat on a hot tin Roof, de critici in de touwen joeg als sterbokser in Somebody up there likes me én zich ooit met een open brief verontschuldigde voor zijn gênante debuut in The Silver Chalice. Kortom: talent, flegma en zelfkennis die in Hollywood beslist tot navolging strekt.

Dave Mestdach

‘Dream as if you’ll live forever. Live as if you’ll die today.’ James Dean