Putin’s Witnesses (1)

‘Dit is de prijs die ik betaal voor mijn naïeve idee dat ik louter een getuige was.’ Aan het woord is documentairemaker Vitali Manski. De feiten waar hij een bevoorrechte getuige van was, is de machtsovername van Vladimir Poetin.

Eind 1999. Poetin is eerste minister van de Russische Federatie, de vijfde al in achttien maanden. Niemand die verwacht dat deze relatief onbekende figuur het langer zal uitzingen, maar zijn aanpak van het conflict in Tsjetsjenië maakt hem populair. En wanneer president Boris Jeltsin op 31 december aftreedt, neemt Poetin tijdelijk zijn plaats in. Nauwelijks drie maanden later wordt hij in die functie ook effectief verkozen.

Manski is in die tijd hoofd documentaires van de Russische staatstelevisie. In die hoedanigheid draait hij films over de politieke overgangsfase waarin het land zich bevindt, waaronder ook profielen van Boris Jeltsin, Michail Gorbatsjov én Vladimir Poetin. Zoals zoveel Russen weet Manski op dat moment niet veel over Poetin, behalve dan dat hij een voormalig hoofd van de geheime dienst FSB (de opvolger van de KGB) is en dat hij door Jeltsin naar voren geschoven is als een stroman. Manski is bij georkestreerde televisiemomenten, zoals Poetin die een toegewijde oud-leraar van hem ontmoet (waar overigens – Poetin was toen ook al Poetin – niet veel emotionaliteit bij komt kijken). Manski filmt hoe de champagne ontkurkt wordt bij de verkiezingen van maart 2000, hij interviewt Poetin thuis en in de auto. Hij komt ook thuis bij Jeltsin, tot wie het langzaam doordringt dat de kille Poetin zijn beschermheer heeft laten vallen. Dat blijkt met name uit Jeltsins reactie wanneer Poetin het oude Sovjet-Russische volkslied vanonder het stof haalt (zij het met een nieuwe tekst).

Over die schat aan archiefmateriaal die Manski zo in het begin van Poetins carrière verzamelde, stelt zijn stem nu vragen. Had hij moeten voorzien dat Poetin zijn land terug naar een Sovjetachtige autocratie zou leiden? Wat was zijn eigen aandeel in het creëren van Poetins imago? En passant ontleedt hij ook beelden van Poetins toenmalige campagneteam, waarbij hij overloopt wie van hen ondertussen naar de oppositie overgelopen is, in ballingschap leeft of in verdachte omstandigheden gestorven is. Manski, mocht u het zich afvragen, resideert tegenwoordig trouwens in Letland.