De wereld rondreizen om de sets van kaskrakers te bezoeken, het wordt steeds populairder. een sightseeing tour langs tien filmlocaties die door toeristen onder de voet worden gelopen.

Het kan niet lang meer duren voor elke reisgids een apart hoofdstuk wijdt aan ‘films die hier zijn opgenomen’. Voor steeds meer mensen is het feit dat ze kunnen wandelen in de voetsporen van Hollywoodsterren immers een belangrijke factor bij de keuze van hun bestemming. Sinds The Lord of The Rings is Nieuw-Zeeland hipper dan ooit; na Four Weddings and a Funeral was het Crown Hotel in Amersham maandenlang volgeboekt met toeristen die in het bed van Hugh Grant en Andie MacDowell wilden slapen; en dankzij Brokeback Mountain zijn de prairies van Wyoming een stuk voller dan vroeger (ook al is Ang Lee’s Oscarwinnaar eigenlijk volledig opgenomen in Canada). Toch is filmtoerisme geen fenomeen van de laatste jaren, zegt Tony Reeves, auteur van The Worldwide Guide To Movie Locations. ‘Een van de langst lopende en drukste toeristische rondritten is die in Salzburg rond The Sound of Music. Toen ik voor mijn boek een foto wou maken van de beroemde trappen in de Mirabell-tuinen, was dat bijna onmogelijk door de groepjes fans die er Do Re Mi stonden te zingen.’

Dat het fenomeen nu geëxplodeerd is, schrijft Reeves toe aan de opmars van de dvd. ‘Daardoor zijn we nu veel nauwer betrokken bij een film: je kunt hem opnieuw en opnieuw bekijken, je favoriete scènes selecteren… Je bouwt een soort relatie op, die de stap om de set te bezoeken kleiner maakt. Bovendien spelen toeristische diensten nu veel meer in op films. Uit onderzoek blijkt dat het aantal bezoekers met de helft omhoog gaat als er in je stad een bekende film is opgenomen, en dat gedurende minstens vier jaar! Vandaar dat billboards in Groot-Brittannië of Japan toeristen naar New York lokken met foto’s van King Kong op het Empire State Building. Of dat de toeristische diensten van Frankrijk en Groot-Brittannië samen visitdavincicode.com lanceerden, met informatie over de locaties ( The Da Vinci Code lokte natuurlijk al als boek massa’s mensen naar bijvoorbeeld het Louvre, vandaar dat de film niet opgenomen is in ons lijstje).

Daarom ook dat Brussel eind 2005 Draaiboek Brussel opende, een speciaal bureau dat de hoofdstad moet promoten als filmdecor bij internationale regisseurs. Niets te vroeg, want de enige internationale film in Reeves’ boek die deels in België werd opgenomen, is Vincente Minelli’s Lust for Life, die de Borinage gebruikte als achtergrond voor een mijnramp. Lust for Life dateert van 1956. Misschien kan Draaiboek Brussel inspiratie halen bij de volgende tien films, die allemaal wonderen deden voor de plaats waar ze opgenomen werden.

The Sound of Music Salzburg, Oostenrijk

Tijdens het Mozartjaar staat de familie Von Trapp in Salzburg even op de tweede plaats, maar normaal gezien zijn zij de grote publiekstrekkers. Ruim veertig jaar nadat de klassieker uitkwam, zakken nog altijd jaarlijks 300.000 fans af naar Salzburg om te zien waar Julie Andrews door de heuvels dartelde. Drie van de vier Amerikaanse toeristen in de stad zijn daar dankzij de film, en The Sound of Music heeft ook al een derde van de Japanse bevolking (!) naar Oostenrijk gelokt. Trekpleisters? De Mirabell-tuinen waar de kinderen tijdens het Do Re Mi-lied over de trappen huppelen. De villa van de Von Trapp-familie, eigenlijk een combinatie van twee herenhuizen in Salzburg. De beroemde belvedère waar Sixteen going on Seventeen is opgenomen (al is die nu verhuisd naar een veiliger plaatsje, nadat toeristen er voortdurend inbraken). En Mellweg, de berg van Maria op een kleine tien kilometer van Salzburg, waar Wise speciaal een beekje liet graven voor de openingsscènes. Een kleine waarschuwing: The Sound of Music was over de hele wereld een kaskraker, behalve in Oostenrijk zelf. ‘Sommige inwoners zijn nog altijd verwonderd over de volkstoeloop,’ schrijft de toeristische dienst, ‘gewoon omdat ze de film niet gezien hebben.’ Best even om u heen kijken dus vooraleer u op straat uw versie van Edelweiss ten beste geeft.

Field of Dreams Dyersville, VS

‘If you build it, they will come.’ Dat is de boodschap die een boer uit Iowa (Kevin Costner) krijgt van een stem in de hemel. Waarna hij zijn akkerland omploegt tot een baseballveld, enkele overleden baseballspelers op bezoek komen om er wedstrijden te spelen en zijn boerderij uitgroeit tot een publiekstrekker. Ondertussen is Field of Dreams zelf een toeristische attractie geworden voor Dyersville, het dorpje waar er gefilmd werd. Al was dat niet de bedoeling: na de opnames werd het terrein grotendeels opnieuw omgetoverd tot landbouwgrond. Toen een ijverige New Yorkse toerist op zoek ging naar het echte ‘field of dreams’en andere mensen zijn voorbeeld volgden, zag de eigenaar echter zijn kans en legde hij een nieuw veld aan. Sindsdien trekken jaarlijks bijna 60.000 mensen op bedevaart naar Dyersville (een dorpje van nog geen 4000 inwoners) en is het Field of Dreams de belangrijkste attractie van Iowa geworden.

Schindler’s List Krakau, Polen

Schindler’s List bezorgde Steven Spielberg niet alleen een Oscar, de film gaf ook het ‘Holocausttoerisme’ in Polen een duw in de rug. Spielberg nam zijn meesterwerk op in Krakau, een van de weinige Poolse steden die niet verwoest werden tijdens WOII. Hij gebruikte vooral bestaande gebouwen als achtergrond: enkel het concentratiekamp is een filmset en ook de weg ernaartoe is speciaal aangelegd. Het kamp bleef grotendeels intact na de opnames en trekt jaarlijks duizenden bezoekers – al is er ook veel kritiek op de ‘Disneylandisering van de Holocaust’. Schindler’s List speelde eveneens een belangrijke rol in de heropleving van Kazimierz, het vroegere Joodse getto van Krakau: Spielberg gebruikte een deel ervan als decor voor de film en sindsdien is de wijk een van de hipste delen van de stad. Ook het aantal bezoekers in Auschwitz steeg dankzij Schindler’s List, al heeft Spielberg nooit binnen in het kamp gefilmd, uit angst op gevoelige tenen te trappen.

Overigens hebben Spielbergs films wel vaker een volkstoeloop veroorzaakt. Toen Close Encounters of the Third Kind eind jaren 70 uitkwam, werd Devil’s Tower National Monument in Wyoming – de vreemde platte berg waar de aliens landen – onder de voet gelopen. En na het succes van Saving Private Ryan ging het aantal Amerikaanse toeristen in Normandië met de helft omhoog. Velen reden urenlang rond op zoek naar het graf van John Miller (Tom Hanks), dat niet bestaat.

Le fabuleux destin d’Amélie Poulain Parijs, Frankrijk

‘Je zou denken dat Amélie Poulain gemaakt is door de dienst toerisme om Amerikanen naar Parijs te lokken’, zo schreef een criticus. De succesfilm van Jean-Pierre Jeunet uit 2001 schildert een uiterst romantisch beeld van de Franse hoofdstad, met veel nostalgische decors in sepiakleuren. De drang naar schoonheid bezorgde de crew een hoop extra werk. Net voor de opnames moest een groep medewerkers telkens de locatie gaan schoonmaken – afval opruimen, graffiti wegvegen… – zodat het decor beter zou aansluiten bij het gevoel van de film. Een gigantische taak, vooral in de treinstations (Gare du Nord, waar Amélie de trein neemt naar haar vaderlijk huis, en Gare de l’Est, waar het fotohokje staat).

De romantiek zorgde ook voor zure oprispingen bij de critici, die erop wezen dat in Jeunets idyllische beeld van Parijs blijkbaar weinig of geen plaats was voor allochtone Fransen. Ook al ligt Montmartre, de wijk van Amélie, vlak naast Barbès-Rochechouart, waar veel zwarte Parisiens wonen. De kritiek weerhield de toeristen er niet van om met duizenden af te zakken naar Parijs en in de voetsporen van Amélie Poulain te wandelen. Vooral het Canal St Martin (waar ze steentjes over het water keilt), Montmartre en de Sacré Coeur kregen een pak extra bezoekers, het groentestalletje dat gebruikt werd is populairder dan ooit en Café les Deux Moulins werd opgenomen in de toeristische rondrit door de stad.

Sideways Santa Barbara County, VS

Dat Sideways van Alexander Payne uit 2004, over twee veertigers die op een rondrit annex wijnproeverij door Californië afscheid nemen van hun jeugd, een kassucces werd, was verrassend. Maar dat deze independent het toerisme in de regio deed boomen, was nog opmerkelijker. De wijnboeren in de voorheen zeer rustige Santa Ynez Valley, zo’n 200 kilometer ten noorden van Los Angeles, krijgen sinds 2004 honderden extra bezoekers over de vloer die de wijntour van Miles en Jack overdoen. En die in een glaasje Sanford vin gris ’the faintest soupcon of asparagus, and just a flutter of nutty Edam cheese’ menen te ontwaren of op restaurant iedereen bedreigen die het in zijn hoofd haalt een Merlot te bestellen. Reisorganisatoren bieden speciale Sideways-rondritten aan langs de belangrijkste proeverijen en de dienst toerisme van Santa Barbara County – de regio waar het weinig dynamische duo zijn tijd spendeert – bracht een 48 pagina’s tellende gids uit, met de filmlocaties, wijntips en flarden dialoog uit de film. Zelfs de groezelige motelkamers waar Miles en Jack in overnachten zijn nu gegeerd goed. En dat zijn toch plaatsen waar je maar beter een glaasje wijn op hebt als je binnen gaat.

The Lord of The Rings Nieuw-Zeeland

‘Nieuw-Zeeland is Midden-Aarde’, zo verklaarde regisseur Peter Jackson zijn keuze om zijn verfilming van The Lord of the Rings-trilogie te gaan opnemen in zijn geboorteland. Om zijn woorden te parafraseren: de Nieuw-Zeelandse toerisme-industrie ís Lord of the Rings. Terwijl mensen voordien het land vooral aandeden omdat hun vliegtuig niet was kunnen landen in Australië, is Nieuw-Zeeland dankzij Frodo en zijn vrienden een van de belangrijkste vakantiebestemmingen geworden van het laatste decennium. De spectaculaire beelden van prachtige landschappen in The Fellowship of The Ring, The Two Towers en The Return of The King hebben ervoor gezorgd dat de toeristische industrie nu een omzet haalt van bijna 4,5 miljard euro. Wij dagen u uit om een brochure te vinden over het land van na 2001 waarin Peter Jacksons trilogie niét wordt vernoemd.

Braveheart Schotland

Een producer van Brigadoon, een musical uit de jaren 50 over twee Amerikanen in Schotland, ging voor de opnames locaties zoeken in het land van whisky en mistige bergen. Toen hij thuis kwam, zei hij: ‘Ik heb niets kunnen vinden dat op Schotland leek.’ Waarna hij zijn eigen versie neerpootte in de MGM-studio’s in Los Angeles. Mel Gibson moet hetzelfde gevoel gehad hebben toen hij in Braveheart het levensverhaal van de Schotse verzetsheld William Wallace verfilmde, want het grootste deel van de opnames vond plaats in Ierland (dat ook op het gebied van belastingen een voetje voor had). Alleen in Glencoe, Loch Leven en Glen Nevis streken de filmploegen even neer. Desondanks zorgde het epos met zijn mythische en romantische beelden vol krijgers in kilt dat de Schotse toeristische industrie hoogdagen beleefde eind jaren 90: het monument voor William Wallace kreeg in de zomer van 1995 bijvoorbeeld twee keer zoveel bezoekers als normaal. Het fenomeen staat tot op de dag van vandaag bekend als ‘het Braveheart-effect’, een term die trouwens ook gebruikt wordt als een afgrijselijke prent de Oscar voor beste film wint.

Out of Africa Kenia

‘Een van de beste reclamespots voor het land’, aldus de toeristische dienst van Kenia over Out of Africa, de Oscarwinnende film van Sydney Pollack uit 1985 over het leven van schrijfster Karen Blixen (Meryl Streep). De film zorgde er met zijn prachtige beelden van weidse Afrikaanse landschappen (gefilmd in Masai Mara, het Keniaanse deel van de Serengeti en de Rift-vallei) voor dat Kenia een populaire toeristische bestemming werd halverwege de jaren 80. Vooral de safarireizen schoten uit de grond – en ze verwezen zowat allemaal naar Out of Africa, of ze nu naar Kenia gingen of niet. Het verhaal speelt zich voor een groot deel af in het Nairobi van 1914, een klein dorpje dat helemaal gereconstrueerd werd – hotels, winkels en treinstation inbegrepen – op landbouwland in Langata, op zowat 50 kilometer van de huidige Keniaanse hoofdstad. Toen de filmploegen wegtrokken, nam de lokale overheid zijn intrek in het huis van Karen Blixen, terwijl de rest van de set gebruikt werd als basis voor een nieuwe woonwijk. Omdat er zoveel toeristen naar Kenia afzakten, werd later een boerderij in het dorpje Karen (dat genoemd is naar de schrijfster) omgebouwd tot duplicaat van het huis in de film, zodat bezoekers zich toch konden laten fotograferen voor de woning van Karen Blixen.

Harry Potter Groot-Brittannië

In 2003 kreeg Harry Potter van de Britse regering een award voor ‘Outstanding Contribution To English Tourism’. En die was meer dan verdiend. Op een moment dat het imago van Groot-Brittannië op een absoluut dieptepunt zat door de dollekoeienziekte en de mond-en-klauwzeerepidemie maakten de boeken en vooral de films dat massa’s toeristen het land toch ontdekten. Visitbritain, het bureau dat Groot-Brittannië moet promoten in het buitenland, maakte speciale brochures en plannetjes over de belangrijkste locaties uit de film (ondertussen zijn er al een dikke 350.000 exemplaren van gedrukt). Je kunt een kaartje trouwens goed gebruiken, want veel van de decors uit de films zijn een mix van verschillende Britse plaatsen. Om Harry’s school Hogwarts te bezoeken, moet je bijvoorbeeld een flink stuk reizen, van Gloucester Cathedral over Durham Cathedral naar Alnwick Castle en de universiteit van Oxford. Een van de meest geliefde plaatsen van Potter-fans is Goatland Station, een stationnetje op de North Yorkshire Moors Railway dat herschilderd werd om te dienen als doublure voor Hogsmeade.

The Wizard of Oz Liberal, VS

Tot slot een buitenbeentje: de klassieker uit 1939 met Judy Garland is immers volledig in de studio opgenomen. Dat weerhield het Amerikaanse stadje Liberal in Kansas – de staat waar Dorothy geboren is – er niet van om de film te claimen. Enkele handige zakenlui zochten en vonden een boerderij die goed leek op het huis van Garland in de film en verhuisden het gebouw naar de gronden van het plaatselijke museum. In 1981 openden ze daar Dorothy’s House, dat even later door de gouverneur van Kansas uitgeroepen werd tot ‘het echte huis van Dorothy’. Het plan lukte: dankzij The Wizard of Oz is Liberal (aantal inwoners: 20.000) uitgegroeid tot een van de meest bezochte dorpen in de VS. Al mogen we de aantrekkingskracht van de andere attracties – een jaarlijkse pannenkoekenrace én een bibliotheek in de vorm van een open boek – natuurlijk niet onderschatten.

Door Stefaan Werbrouck