In ‘Nederlands grote speelfilm’ toonde Paul Verhoeven bezetting, verzet en collaboratie voor het eerst in grijze nuances.

FILM: * Extra’s: 0 (Indies)

Soldaat van Oranje (1977)

Film. Het met veel poeha uitgebrachte Soldaat van Oranje zorgde anno 1977 voor de nodige consternatie bij onze Noorderburen. Ineens viel het besef dat niet heel Nederland tijdens WOII manhaftig de moffen had bestreden, maar dat er ook aardig wat Hollanders tijdens de Duitse bezetting verklikt, verraden en gecollaboreerd hadden – of in het beste geval lijdzaam hadden toegekeken.

Paul Verhoeven vertelt het verhaal van vijf vrienden en hoe ze niet allemaal onverdeeld heroïsch op de bezetting en het verzet reageren. Hij opent zijn met zwier geregisseerde film met een flink aangedikte scène aan de universiteit van Leiden in 1938, waar Erik (Rutger Hauer) en zijn vrienden (onder wie Jeroen Krabbé en Derek De Lint) een quasi fascistische initiatieceremonie ondergaan – een veeg voorteken van de sombere tijden die hen te wachten staan. Erik zelf beleeft de grootste transformatie: hij evolueert van onverschillige flierefluiter (als Duitsland Engeland de oorlog verklaart, onderbreekt hij met tegenzin een partijtje tennis) tot onbezonnen Engelandvaarder die als aide-de-camp van de ondergedoken koningin Wilhelmina heen en weer vliegt tussen het vaderland en Londen.

Soldaat van Oranje was ook de eerste film van Verhoeven ( Wat zien ik, Keetje Tippel, Turks Fruit) die niet op pueriele provocatie steunt, al kan hij ook hier zijn voorliefde voor vulgariteiten niet laten. Soms lijkt Soldaat van Oranje meer op een jongensboek dan op een serieuze exploratie van het motief wat iemand tot een held of een verrader maakt (voor dat laatste moeten we bij L’armée des ombres zijn, het meesterwerk van Jean-Pierre Melville dat nu ook in een Franse editie voor het eerst op dvd is uitgebracht, of bij Strategia del Ragno van Bernardo Bertolucci).

Met een budget van meer dan vijf miljoen gulden was Soldaat van Oranje de duurste Nederlandse speelfilm tot dan toe, al blijven de spectaculaire actiescènes (die toch wat minder overtuigend overkomen dan destijds werd beweerd) minder lang hangen dan enkele verstilde, sinistere momenten – zoals de troosteloze executie in de duinen van een van de kameraden of Hauers aanslag op een vermeende nazi-agent op Londen Square. Zeker niet goed verouderd is de score van Rogier Van Otterloo: te weinig dramatisch ondersteunend en te veel echo’s van variétémuziek. De stokkende, fragmentarische beweging van de film heeft natuurlijk met de aard van het onderwerp te maken, maar er lijken ook heel wat scènes te ontbreken die dan later in de tv-serie opdoken.

Extra’s. Dankzij Soldaat van Oranje lag Verhoevens bedje gespreid in Hollywood, maar in deze dvd-release gaat de commercieel zeer succesvolle producer Rob Houwer met de pluimen lopen: de film wordt uitgebracht in de Rob Houwer Film Collection (waar we trouwens niet veel van in huis willen halen). Ondanks het digitaal remasteren zijn de dialogen veelal onverstaanbaar en helaas ontbreken Engelse of Nederlandse onderschriften. De dvd mag dan nog in een extra doosje verpakt zitten, het bonusmateriaal is schraal: een teaser en een Engelse trailer (waarin Soldaat van Oranje omgedoopt werd tot Survivor Run) . Patrick Duynslaegher

Patrick Duynslaegher