Met The Underground Railroad is Colson Whitehead niet alleen de terechte winnaar van de National Book Award, het is, nu racisme weer salonfähig is, ook een boek dat op elk nachtkastje thuishoort.
Soms, heel soms, is de mens tot sprookjes in staat. In de vroege negentiende eeuw bouwden slavenbevrijders de Underground Railroad, een clandestien netwerk om ontsnapte slaven van de Zuidelijke naar de Noordelijke staten of zelfs naar Canada te smokkelen. Die ‘ondergrondse’ was organisch: niemand kende alle smokkelroutes zodat niemand zijn mond voorbij kon praten.Geschat wordt dat op die manier zo’n 100.000 zwarten bevrijd werden van het juk van slavernij.
Colson Whitehead maakt in zijn roman een klein fictief sprongetje: hij vervormt het bovengronds netwerk tot een echte ondergrondse spoorlijn, compleet met machinisten, stationschefs en stoomlocomotieven. Cora is een van de slavinnen die in het holst van de nacht van haar katoenplantage vlucht en aan een dolle rit door Amerika begint. Whiteheads literaire truc werkt: hoe donkerder het onder de grond is, des te stralender het licht der vrijheid bovengronds. Samen met Caesar komt ze bij abolitionisten terecht, eerst in de onderduik, later in een van de eerste zwarte communes. Maar het kwaad zit haar op de hielen: niet alleen wordt ze achtervolgd door een verbeten slavenjager, ook de aardige blanken blijven misbruik van haar maken. Net daar laat Whitehead zien in hoeveel lagen racisme ingebakken zit. Goedbedoelende dokters proberen haar een sterilisatie aan te praten, en een museumdirecteur laat haar figureren in een levend diorama, zoals ook België dat nog presenteerde tijdens Expo 58. Ja, ze leert lezen en ze krijgt een loon, maar zwarte winkels zijn duurder en het liefst hebben de blanken hun negertjes dankbaar knikkend.
Whitehead schuwt de gruwel niet – in een ijzingwekkende scene volgt Cora vanuit haar schuiloord de wekelijkse lynchpartij, met bijbehorende braderie – maar het wordt pas echt akelig als hij een pragmatische slavenjager laat praten: ‘I prefer the American spirit, the one that called us from the Old World to the New, to conquer and build and civilize. To lift up the lesser races. If not lift up, subjugate. And if not subjugate, exterminate. Our destiny by divine prescription – the American imperative.’
Dat soort eugenetische prietpraat wordt vandaag nog gebezigd door White Supremacy-verenigingen die de verkiezing van Trump als een overwinning van blank op zwart zien. Ook in Europa is racisme plots weer salonfähig geworden: je mag ongestraft liegen over dansende moslims en ongestraft kleurlingen van straat plukken omdat ze in een dure auto rijden.
Dat is de ware horror van Whiteheads sprookjes: dat ze werkelijkheid zijn.
THE UNDERGROUND RAILROAD ****
Colson Whitehead, Little, Brown, 320 blz., ? 21,95 (Engelstalig, een Nederlandse vertaling is in de maak).
RODERIK SIX
CENTRALE ZINNEN: The whites got what they deserved. For enslaving her people, for massacring another race, for stealing the very land itself. Let them burn by flame or fever, let the destruction started here rove acre by acre until the dead have been avenged.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
