VERLOREN IN HET PARADIJS. Herontdek de beste Britse regisseur van de jaren 70 en 80.

Walkabout (1971)

FILM: **** EXTRA’S: 0 (MAELSTROM)

Eureka (1984)

FILM: **** EXTRA’S: 0 (MAELSTROM)

White of the Eye (1987)

FILM: * EXTRA’S: 0 (MAELSTROM)

Het is de laatste jaren erg stil rond Nicolas Roeg. Zijn recentste bioscoopfilm, Two Deaths, dateert alweer uit 1995 (al kondigt de webstek van IMDb twee nieuwe projecten aan), maar zelfs tijdens Roegs hoogdagen waren zijn films slechts sporadisch te zien in de reguliere bioscoop. Zo werd zijn meesterwerk Eureka bij ons niet eens uitgebracht. Dit schoolvoorbeeld van de film maudit krijgt nu dankzij dvd een zuurverdiende tweede kans.

Eureka is Roegs variatie op Citizen Kane (1941) – zelfs de naam van de protagonist, McCann, verwijst naar de klassieker van Orson Welles. Gene Hackman speelt een goudzoeker die in 1925 zijn levensdroom te vroeg in vervulling ziet gaan en de rest van zijn bestaan een spirituele dood ervaart (scenarist Paul Mayersberg citeert W.B. Yeats als inspiratie voor dit concept: ‘Life as a preparation for something that never happens.’) Afgezien van een proloog tijdens de goudkoorts in de besneeuwde toppen van British Columbia, speelt Eureka zich volledig af op het Caraïbische privé-eiland van de tycoon van wie we de verwarde laatste dagen te zien krijgen. Terwijl op de achtergrond WO II woedt, vecht McCann koppig een reeks privéoorlogen uit die zelfs hem te machtig worden: met zijn dochter Tracy (Theresa Russell, muze en echtgenote van de regisseur) die in zekere zin zijn spiegelbeeld is, met haar misprijzende echtgenoot Claude (Rutger Hauer) die hij als een fortuinjager beschouwt, met schimmige zakenlieden die hun deel van zijn paradijselijk domein opeisen.

Bij British cinema denken we spontaan aan gootsteenrealisme, documentaire traditie en smaakvolle kostuumdrama’s vol onderdrukte seksualiteit. Bij Roeg niks van dit alles: zijn films zijn vrijpostig antinaturalistisch, vlammend sensueel en lopen met hun stilistische gulzigheid te pronken. Zijn volslagen antiliteraire benadering zorgt dat wie zijn films navertelt volledig voorbijgaat aan wat ze uniek maakt. Ook Eureka is een prachtig staaltje van een film waarin elk idee, elke emotie, elke opvatting puur cinematografisch gestalte krijgt. Roeg schept met zijn gefragmenteerde vertelling, subliminale beelden, niet lineaire cutting en mozaïekmontage een cinema die elke vorm van realisme ver achter zich laat, diep doordringt tot het labyrint van de menselijke geest en de kosmische dimensie oproept die over alledaagse tragische voorvallen hangt.

Ook uit op dvd: Roegs eerste soloregie: Walkabout, een in Australië gedraaide mythische fabel waarin een veertienjarig meisje en haar zesjarig broertje na de zelfmoord van hun vader tijdens een picknick in de outback, hun weg terug zoeken naar de beschaafde wereld. In hypnotiserende beelden vat Roeg hun tocht door dit bedrieglijke paradijs, terwijl de jonge Aboriginal die ze ontmoeten voor seksuele spanning zorgt.

Toen de ex-fotografieleider Nicolas Roeg samen met de Schotse regisseur Donald Cammell de subversieve gangsterfilm Performance (1970) tekende, vroeg iedereen zich af wie nu het grootste talent was van dit duo. In interviews benadrukte Roeg altijd dat het om een fifty-fifty samenwerking ging, maar de hoogst onevenwichtige verdere carrière van Cammell (die zich in 1996 een kogel door het hoofd joeg) doet daaraan twijfelen. Naast de twee films van Roeg verschijnt in dezelfde reeks Contemporary Classics ook de voorlaatste film van Cammell, White of the Eye, een krampachtige mix van slasher-sensatie (rond een seriemoordenaar die zijn rituele slachtingen op postkubistische Picasso doet lijken) en ecologisch-mystieke horror. Cammel transformeert de woestijn van Arizona tot een hallucinatorisch en apocalyptisch landschap waar de waanzin welig tiert, maar anders dan bij Roeg is de opzichtige vormgeving niet meer dan zinledige spielerei.

(P.D.)