God bestaat: volgende week loopt ‘Queer as Folk’ eindelijk op de Vlaamse televisie. De Britse serie rond gay life in Manchester deed heel wat stof opwaaien: begin ’99 struikelde half Groot-Brittannië over de expliciete seksscènes. Mettertijd overtuigde de serie echter zowel kijkers als critici en groeide ze uit tot een wereldwijd cultfenomeen. Door Wim Denolf

‘Queer as Folk’. Elke donderdag vanaf 15/11 – 23.30 Canvas

Te koop op video en dvd (Channel Four Video)

Queer as Folk, omschreven als de grootste adrenalinekick op televisie in de afgelopen twintig jaar, is nu pas te zien op Canvas. In Groot-Brittannië verscheen de serie op het scherm in februari ’99. Ze werd gemaakt in opdracht van Channel 4, een zender die wettelijk de opdracht heeft minderheden in de samenleving te bedienen.

Dat is in dit geval aardig gelukt: het verhaal speelt zich af rond Canal Street, het epicentrum van gay life in Manchester, en volgt de verwikkelingen tussen drie hoofdpersonages. Stuart, Vince en Nathan vormen samen een dwarsdoorsnede van de moderne homoscene: Stuart is de onstuitbare dekhengst van het drietal. Hij is een succesvolle pr-manager met een blitse gsm, een zwarte jeep en een trendy designflat, maar ook arrogant en gewetenloos. Als geboren versierder rijgt hij de mannen aan zijn vinger, wat zijn vrienden (en ongetwijfeld veel kijkers) hem benijden. Darkrooms, kantoortoiletten, begrafenislunches, voor Stuart is geen plek veilig. Zijn ‘veroveringen’ moeten het geen tweede keer proberen: ‘Ik héb je gehad’, is steevast het botte antwoord.

Zijn beste vriend is de zachtaardige en verantwoordelijke Vince (29). Deze Doctor Who-fanaat is het soort man dat we allemaal als partner willen _ maar op wie we nooit verliefd worden. Als eeuwige goedzak zit hij steeds opgescheept met Stuarts afgewezen minnaars, terwijl zijn eigen one night stands altijd catastrofaal aflopen. Vinces ware liefde is immers Stuart, al wordt dat nooit met zoveel woorden gezegd. Tot slot is er Nathan, teen queen bij uitstek en een wandelende hormonenpil. Hij moet alles nog ontdekken en is _ hoe gaat dat als je 15 bent _ hopeloos verliefd op Stuart. Het schattige joch begrijpt echter al snel de regels van het spel, en blijkt toch niet zo’n onschuldig kuiken te zijn. Binnen de kortste keren zetten zijn manipulaties niet alleen de vriendschap tussen Stuart en Vince op de helling, maar ook zijn eigen school en familie.

Schokgolf

Met in één aflevering meer schuttingtaal en expliciete seks dan in alle Big Brother-uitzendingen samen, plaatste Channel 4 Queer as Folk op een ‘veilig’ uitzenduur: dinsdagavond om halfelf. Canvas toont de serie trouwens nog een uur later. Toch joeg ze een schokgolf door de Britse mediawereld. Promiscuïteit! Seks met minderjarigen! Mannelijk naakt! Dronkenschap! Kranten als The Mirror en The Daily Telegraph schreeuwden moord en brand. Politici riepen op tot een waardendebat en in een vergeten uithoek riep een dominee dat de jeugd tegen zichzelf moest worden beschermd. Ook de Independent Television Commission schoot wakker. Het waakhondorgaan ontving al na de eerste aflevering 160 klachten van verontruste kijkers, een record in de Britse geschiedenis.

Het antwoord van de makers was sec: niemand is perfect, dit is een realistisch portret van homomannen en aan heiligen heeft niemand wat. Al vergaloppeerden ze zich een beetje toen ze stelden dat andere series en bioscoopfilms al even gewaagd zijn. Expliciete titels als Baise-Moi en Intimacy moesten toen immers nog verschijnen. Zelf zag ik de serie ruim anderhalf jaar geleden voor het eerst. Zoals elke homoman, viel ik van de ene verbazing in de andere: hoe was men er ooit in geslaagd dit op televisie te krijgen? Een vraag die men zich trouwens ook stelde bij Becks, het biermerk dat het programma sponsorde en zich al snel uit de voeten maakte.

Maar er was méér aan de hand. De Queer as Folk-jongens zijn immers allesbehalve de grappige, aaibare dan wel ongeneeslijk zieke televisieflikkers die het grote publiek gewend is. Dit zijn geen Jimmy B’s, lispelende modeontwerpers of probleemgevallen met jeugdtrauma’s, maar volwaardige en genuanceerde personages: mensen van vlees en bloed die worstelen met zichzelf, vrienden, familieleden en collega’s. Geen rolmodellen of martelaren dus, maar hedonisten die zich van hun mooiste én lelijkste kant laten zien, geen blad voor de mond nemen en zich vooral nergens voor schamen.

Zeker niet voor hun homoseksualiteit. Volgens scenarist Russel T. Davies (37), auteur van het eveneens door Canvas uitgezonden The Grand, was homoseksualiteit hier vanzelfsprekend. Een gegeven, geen thema: ‘Het stond voor mij buiten kijf dat Queer as Folk geen politieke verhaallijnen zou bevatten. Terwijl heteropersonages het hele scala van emoties dragen, zijn televisiehomo’s nooit driedimensionale mensen. Meestal hebben ze een subthema onder de arm, zoals aids of homo-ouderschap. Alsof de makers op een bepaald moment beslissen dat een personage homo is en de karakterschets daar ophoudt. De homobeweging verwijt me dat ik politieke thema’s mijd, maar ik ben een fictieschrijver, geen columnist.’

Generatiekloof

Op het internet blijkt de hardnekkige fanbasis van Queer as Folk vooral uit jongere mannen te bestaan. Voor hen is homoseksualiteit doorgaans vanzelfsprekend, terwijl ouderen zich veeleer discreet opstellen. De vernietigende kritiek van de Britse homobeweging _ ‘Hoe durf je ons zo voor te stellen!’ _ legde die generatiekloof pijnlijk bloot. Organisaties als Stonewall vreesden immers dat de serie oude clichés zou oprakelen: dat we promiscue seksverslaafden zijn die voortdurend darkrooms afschuimen in groezelige bars. Hetzelfde gezeur dus dat ook hier weerklinkt, dat de verslaggeving rond de Roze Zaterdag in Brussel te veel drag queens toont en niet genoeg watjes in ruitjeshemden.

Davies was alvast niet onder de indruk: ‘Sommige mensen die zogezegd in onze naam spreken, zouden liever hebben dat de gay scene niet bestond. Het klinkt allemaal heel vertrouwd: achter hun kritiek schuilt zelfhaat, angst en schaamte. Als het aan hen ligt, trekken we ons allemaal terug op het platteland met onze vaste partner, geven we beschaafde diners en openen we een keurige antiekzaak. Queer as Folk gaat niet over elke homoman of lesbo in de wereld, het toont niet elke gay lifestyle. Als we zo’n politiek correct beeld hadden nagestreefd, was het resultaat een zoutloos allegaartje geweest en doodsaai. Als scenarist heb ik me gewoon geconcentreerd op de verschillende personages en geprobeerd specifieke levens te construeren.’

Dat is vrij goed gelukt, want de serie is niet alleen uitdrukkelijk gemaakt vóór, maar ook dóór nichten. Dat laat zich niet alleen voelen in allerlei referenties en setdetail, maar vooral in de personages. Denk maar aan het naïeve maar zelfbewuste enthousiasme waarmee Nathan zich in de scene stort en langzaam van kledingstijl verandert, maar thuis de toorn van zijn vader vreest. ‘Dat Nathan slechts 15 is, was geen provocatie (sinds januari staat Groot-Brittannië homoseks toe vanaf 16 jaar, voordien 18, WD), maar interessant voor het verhaal’, zegt Davies. ‘Op die leeftijd ben je hulpeloos, hij kan er niet zomaar tussenuit. Maar Nathan is out and proud en dus een optimist. De traditie wil dat gay pubers zelfmoord plegen, maar ik was het beu televisiehomo’s steeds in die slachtofferrol te zien.’

Ook de in zelfverzekerdheid zwelgende Stuart is een dubbele figuur: terwijl hij zich stilaan bewust wordt van zijn zelfopgelegde oppervlakkigheid, schermt ook hij zijn privéleven af van zijn ouders. Bij supermarktmanager Vince is het dan weer omgekeerd: zijn moeder is een fag hag die al even vaak in gay bars rondhangt als haar zoon zelf, maar op zijn werk zit Vince stevig in de kast. Daar ondergaat hij lijdzaam de koppelingspogingen en lacht hij samen met zijn collega’s twee winkelende mannen uit. Tot het stel een vernietigende blik terugwerpt _ en elke kijker Vinces benarde situatie perfect aanvoelt.

Universele thema’s

De controverse rond de seksscènes is dan ook naast de kwestie. Queer as Folk is gewoon een goed gemaakte dramareeks, waarin universele thema’s als vriendschap, zelfvertrouwen, familierelaties, seksuele volwassenwording en ouder worden de emoties doen oplaaien. Er zijn ontroerende momenten (de moeder die zich op de begrafenis van haar zoon afvraagt of hij ook met een vrouw drugs zou hebben gesnoven), maar ook hilarische scènes. Zo brengt Vince in de tweede aflevering verslag uit bij Stuart vanuit een heterocafé: ‘Het is allemaal waar, alles wat ze ons verteld hebben! Er hangt behangpapier met bloemetjes, mensen spreken er in zinnen zonder clou en er zijn toiletten waarin niemand ooit seks heeft gehad!’

Naar goede Britse gewoonte is het gestileerde camerawerk van cinematografisch niveau en de setdecoratie uiterst verzorgd. Bovendien voeren de spitse dialogen, de energetische soundtrack vol nichtenhits en de vlotte regie het tempo flink op. Daarmee lijkt Queer as Folk een beetje op Trainspotting, nog zo’n Brits product met vaart. De grootste pluim gaat echter naar de (voordien onbekende) acteurs in de hoofdrollen. Voor Aidan Gillen (Stuart) en Charlie Hunnam (Nathan) was het hun eerste tv-serie, terwijl het curriculum van Craig Kelly (Vince) vooral een korte verschijning in ic vermeldt: hij is de jonge radiotelegrafist die iedereen waarschuwt voor de ijsrots. De enige acteur die u mogelijk herkent, is Peter O’Brien. De Australische acteur speelde midden jaren ’80 Shane in Neighbours, voor hij aan boord stapte van The Flying Doctors. ‘Veel acteurs waren niet eens bereid een auditie te doen, bang om een homopersonage te spelen’, zegt Davies. ‘Ik heb afschuwelijke dingen geschreven over moordenaars, maar zulke rollen spelen acteurs zonder verpinken.’

Hoe dan ook, na de derde aflevering wist QAF het Britse publiek voor zich te winnen, met gemiddeld drie miljoen kijkers per aflevering. Vooral onder 16- tot 34-jarigen en vrouwen bouwde de serie een vaste aanhang uit. De kijkers van Gaytime TV (BBC2) riepen haar, weinig verrassend, uit tot beste dramareeks. Ook de kritiek van de tabloids verstomde uiteindelijk, terwijl critici mettertijd de vele kwaliteiten van de serie prezen. Vorig jaar nog kenden de 4000 leden van de Royal Television Society haar zelfs de Best Drama Series Award toe, terwijl Queer as Folk ook vier nominaties haalde voor de ‘Britse oscars’, uitgereikt door de British Academy of Film and Television Arts.

Cultfenomeen

De afgelopen jaren werd de serie uitgezonden op een Nederlandse commerciële zender, in Frankrijk, Duitsland, Zwitserland, Canada en Australië. Zelfs in Israël en Brazilië, toch niet de homovriendelijkste landen ter wereld, haalde ze de buis. In Italië raakte de serie nog niet op televisie, maar kent haast elke queen de verhaallijnen. Dankzij tijdschriftenartikels, internetsites, discussiegroepen en de koopvideo (de populairste uit de videotheek van Channel 4) is het programma immers een wereldwijd verspreid cultfenomeen geworden.

Her en der is zelfs een petitie gestart om Russel T. Davies tot een vervolg aan te sporen. Dat komt er niet, zegt die. Afleveringen 9 en 10 (op koopvideo verschenen als Queer as Folk 2) waren al een extraatje. ‘Een goed verhaal heeft een begin, een midden en een einde’, zei hij aan The Times. ‘Ik wil niet vervallen in formule-tv die de serie uitmelkt.’ Er staat wel een Queer as Folk-musical in de steigers bij het West Yorkshire Playhouse.

De meeste acteurs zijn inmiddels opnieuw aan het werk in het theater. Alleen Charlie Hunnam lijkt echt gelanceerd te zijn. Die speelt de hoofdrol in de Amerikaanse tv-tienerserie Undeclared, uitgezonden door Fox, en staat momenteel op de set van Abandon, de debuutfilm van Traffic-scenarist en oscarwinnaar Stephen Gaghan. Ook Russel T. Davies heeft andere bezigheden, zoals het scenario van The Second Coming. In deze Channel 4-serie keert Gods zoon terug op aarde _ deze keer heet hij Steve en woont hij in Manchester.

Eerder schreef Davies de zesdelige reeks Bob & Rose, die dit najaar is uitgezonden door ITV. Daarin wordt een volwassen homoman verliefd op een vrouw. Plaats van actie? Canal Street in Manchester. Naar verluidt zijn de eigenaars van de ongeveer 70 nichtenbars en -winkels de belangstelling nu wel beu. De door de series aangetrokken toeristen zouden de eigenheid van het straatje aantasten, lokale gays verdrijven en zelfs agressiviteit uitlokken. Misschien kan er nog een lauwe pint af voor nieuwsgierige Canvassers?