Jim Carrey is wel de laatste acteur die je in een drama over liefdespijn verwacht, maar de komiek blaast alle sceptici van hun sokken in de ingenieuze film ‘Eternal Sunshine of the Spotless Mind’. ‘Ik hoef me toch niet te onderwerpen aan de smaak van mijn publiek?’

Hoe snel raak je van een vooroordeel tegenover een acteur verlost? De duur van een film, zo blijkt. Tenminste in het geval van Jim Carrey en Eternal Sunshine of the Spotless Mind. Carrey in een kunstzinnige film over een ernstig thema als de liefde: het vloekt, want bij het lezen van zijn naam op de affiche rollen je spontaan zijn hele rimram gekke bekken uit komische films als The Mask, Ace Ventura en The Cable Guy voor de geest. Tot blijkt dat je hem in het eerste shot van Eternal Sunshine niet meteen herkend hebt, en hij er in de rest van de film in slaagt al zijn voorgaande rollen uit je geheugen te wissen – op een na, die van Truman Burbank, zijn schitterende soappersonage in The Truman Show.

En hoe snel kan je een verloren liefde vergeten? Lang niet zo snel als de duur van een film, daar zal iedereen het over eens zijn. In Eternal Sunshine of the Spotless Mind lukt het de protagonisten niet zonder de hulp van een bedrijf met een patent op een machine waarmee je je ex en alles wat je met haar beleefd hebt uit je geheugen kunt laten wissen. Joel (Carrey) ontdekt dat zijn ex Clementine (Kate Winslet, nog zo’n actrice waarvan je bepaalde rollen liever zou vergeten, maar ook zij levert hier prima werk af) ervan gebruik heeft gemaakt. Uit woede besluit hij hetzelfde te laten doen. Maar terwijl de techneuten met hem bezig zijn, krijgt hij spijt en jaagt hij zijn onderbewuste in het verzet. Een simpele premisse, toch als je Charlie Kaufman bent en eerder de scenario’s hebt geschreven van Being John Malkovich en Adaptation. Kaufman maakte er een sublieme mindgame van, uitgewerkt in een ingenieuze structuur vol flashbacks en flashforwards, waaraan regisseur Michel Gondry (de Franse videoclipmaker die eerder samen met Kaufman Human Nature verfilmde) ongetwijfeld de handen vol heeft gehad.

Het kost ons wat moeite om Jim Carrey te herkennen als we hem opzoeken in de lobby van het poepchique Beverly Hills Hotel in LA. De komiek zit erbij met een gladgeschoren knikker, een look die hem blijkbaar is aangemeten voor de rol van de boosaardige graaf Olaf in zijn nieuwste project Lemony Snicket’s A Series of Unfortunate Events. Hij zit er relaxed en zorgeloos bij, alsof hij de titel van Eternal Sunshine, ons gespreksonderwerp, wil verpersoonlijken. Zodra we hem de hand schudden en met hem aan de praat raken, valt op dat zijn rubberen gezicht, zijn komische handelsmerk, hem geheel eigen blijkt te zijn: zijn ogen draaien soms alle kanten uit, zijn kaken flapperen en de stand van zijn mond verandert om de halve seconde. Vreemd! Zeer vreemd! Gelukkig rolt onze eerste vraag tijdig uit onze mond, of we hadden het op een lopen gezet.

Het was wennen, moet ik toegeven, om jou in een ernstige prent over verloren liefde terug te zien.

Jim Carrey: Geloof me, toen ik Charlies script kreeg, was het ook voor mij even slikken. Ik ben doorgaans de laatste waar een regisseur aan denkt als zo’n rol uitgedeeld moet worden; precies daarom heb ik geen seconde getwijfeld. Ik vond het een hele eer om aan een project van dit kaliber mee te werken. Het is toch uitzonderlijk dat een acteur in één carrière de kans krijgt om zowel dit als The Truman Show te doen? Het was ook een uitstekende gelegenheid om eens een andere kant van mezelf te laten zien, in rustige omstandigheden – ik draag de film niet – en zonder het publiek naar de mond te praten.

Eternal Sunshine is tegelijk intellectueel en rock-‘n-roll. Het gaat niet vrijblijvend over de werking van het geheugen, maar over het verschrikkelijke gevoel uit iemands geheugen te worden gewist. En ja, het is een romantische film, maar er wordt niets geromantiseerd.

Het is een complex scenario. Hoe is Charlie Kaufman er in godsnaam in geslaagd om al zijn ideeën te verkopen?

Carrey: Bedoel je dat ik volgens jou eigenlijk niet intelligent genoeg ben om hem te volgen ( lacht)? Welaan dan, je hebt gelijk: het scenario was knap lastig, net zoals de opnamen trouwens. De film volgt zijn eigen wetten, en het was verdomd moeilijk om te begrijpen waar mijn personage zich precies bevond in het verhaal. Elke scène werd aangeduid op een soort intellectuele stafkaart, maar desondanks moest ik Michel (Gondry, nvdr.) voortdurend de weg vragen. ‘Wat gebeurt er nu? Waar zitten we precies? In de herinnering of in de werkelijkheid? Wanneer springen we terug naar de herinneringen?’

Ik heb het scenario in boekvorm gezien. Het valt op hoe weinig tekst erin staat. Het kan niet anders of je hebt zelf veel aan je personage moeten toevoegen. Of vergis ik me?

Carrey: Iedereen die in een Charlie Kaufman-project stapt, speelt een beetje voor Charlie Kaufman. Eerlijk gezegd, ik heb nog nooit het gevoel gehad dat ik alleen maar moet acteren. De mensen waarmee ik samenwerk, vertrouwen mij. Als ik voel dat er iets niet juist zit, dan zoeken we samen naar een oplossing. Kijk, creativiteit ontstaat altijd op het moment zelf, het zit niet ingebakken in een scenario. Het concept van deze film was zo complex, dat Michel en Charlie het voortdurend moesten herdenken. Je zag ze vaak in een hoekje van de set discussiëren: ‘Oh God, dit slaat echt nog altijd nergens op.’ En op zulke momenten probeer ik dan mee te zoeken: ‘Wacht eens even, als we hem nu eens over zichzelf laten nadenken, dan kan hij toch commentaar geven op zijn herinneringen?’.

Er is dus ook niet veel gerepeteerd?

Carrey: Neen, nauwelijks. We hadden een kleine repetitieruimte waar we een aantal dialoogimprovisaties deden om elkaar beter te leren kennen. In het begin alleen Kate en ik, later ook met andere acteurs. We probeerden situaties en intieme momenten te creëren die koppels beleven als ze samen zijn. Dat soort dingen.

Ik las ergens dat je mediteerde voor deze rol.

Carrey: Ja, maar dat doe ik wel vaker. Ik gebruik mijn eigen versie van de Trans- cendentale Meditatie.

Een eigen versie!? Ambitie om ooit een goeroe te worden?

Carrey: Misschien in een volgend leven ( lacht). Ik ben er nog steeds niet, ik verlang nog veel te veel. Verlichting heeft te maken met zelfopoffering. Je moet zaken kunnen opgeven die je afleiden van je gevoelens. Ik denk nog te vaak: ‘Oké, en wat zullen we vandaag nu eens opgeven?’ Maar ik doe mijn best. Ik heb me de afgelopen tijd beziggehouden met het taoïsme, een oude Chinese filosofie die de nadruk legt op eenvoud en spaarzaamheid in het leven. Taoïsme leert je bijvoorbeeld seksuele energie beter te concentreren. Als je de hele dag cake eet, bij wijze van spreken, dan verspil je energie. Geluk heeft met opoffering te maken, zoveel is zeker.

Michel Gondry raakte bekend als regisseur van videoclips voor Björk, Beck, Kylie Minogue en The White Stripes. Wat is je bijgebleven van jullie samenwerking?

Carrey: Dat hij met zulke beperkte middelen zo’n film kan maken. Er was weinig geld en het scenario was – zoals je zegt – niet veel meer dan een skelet. Toen ik achteraf weer in Hollywood aan het werk was, verbaasde het me voortdurend hoeveel overbodige zaken ze daar nodig hebben. Michel bereikt bijvoorbeeld ontzettend mooie resultaten zonder kunstlicht, hij weet hoe hij het zonlicht optimaal kan gebruiken. Alle special effects werden voor de camera gemaakt en niet in een dure studio achteraf. Als je me twee keer in een scène ziet, dan is dat geen split screen. Michel liet me gewoon razendsnel van kostuum veranderen en rond de camera lopen! Er zitten overigens weinig speciale effecten in deze film. Michel plantte het circus gewoon neer in het midden van de stad en wij moesten maar volgen in een bestelwagen. De politie was nooit op de hoogte, en omdat we verkeersproblemen veroorzaakten, moesten we telkens weer opkrassen, maar de paparazzi – die blijkbaar wel wisten waar ze ons konden vinden – moedigden ons voortdurend aan. Come on, Jim, do it! (lacht) Het was waanzinnig.

Het thema van deze film klinkt verleidelijk. Denk je dat het mogelijk is om slechte herinneringen moedwillig uit te wissen?

Carrey: Je kunt ze natuurlijk niet uitwissen, maar je kunt wel proberen om ze op een positieve manier te gebruiken. Ik had deze film niet kunnen maken indien ik hem niet volledig aanvoelde.

Anders gezegd: je hebt uit je eigen pijnlijke liefdeservaringen kunnen putten?

Carrey:Oh yeah, all the time! Het is een universeel thema toch, liefdespijn? Wie heeft nooit eerder in een relatie klem gezeten met de gedachte ‘Haal me hier weg! Dit is niet leuk meer!’ Jij niet, soms?

Breek me de bek niet open, maar vertel vooral zelf verder!

Carrey: ( lacht) Niets maakt ons zo wanhopig als de liefde. Het is het enige ding dat ons volledig kan verlammen en waarin we ook vrijwillig de controle verliezen. Het is krachtig spul. Iedereen in de filmploeg had wel minstens één persoon die ze wel wilden, maar niet konden vergeten. That’s what love does. Het pijnlijke aan het verwerkingsproces na een relatie is: je vergeet alle ellende, je onthoudt alleen nog de romantiek. Tot het ondraaglijk wordt. Er zijn zeker momenten geweest in míjn liefdesleven dat ik het niet erg gevonden zou hebben om te gaan slapen en nooit meer wakker te worden. Gelukkig heeft mijn lijden me nooit effectief zover gebracht.

Zou je zelf de experimentele therapie uit de film durven ondergaan?

Carrey: Dat is niet nodig ( lacht). Kijk, dat soort crisissen confronteren je met jezelf, en jezelf leren kennen, is een goede zaak, hoe je het ook aanpakt. Er lopen veel kwakzalvers en weirdo’s rond, maar het kan geen kwaad om af en toe iets nieuws te proberen. ( met gespeelde trots) Ik kies tegenwoordig meer voor spirituele zaken dan voor therapie, ik bestudeer filosofieën en religies. Ze zeggen allemaal dezelfde dingen: leef in het nu. Wees zo eerlijk mogelijk in je relaties met anderen. En het belangrijkste, vergeet tijdsreizen. Ga nooit kniezen over dingen die je in het verleden verkeerd hebt aangepakt. Wees niet bang voor de zaken uit je verleden, laat je er niet door beïnvloeden. Als je denkt dat je bepaalde dingen niet mag doen omdat je bang bent voor de reactie van anderen, dan ben je verkeerd bezig. Dat is allemaal een illusie.

Wees trouw aan jezelf?

Carrey: Oh ja, natuurlijk. Het is een heel karwei om jezelf te verplichten om zo bewust mogelijk te leven. Men noemt vaak alles wat niet in het heden gebeurt het onbewuste in Zen. Zodra je je naar een plaats buiten het hier en nu begeeft, ben je bewusteloos. Ik probeer te leren hoe ik mijn bewustzijn beter kan gebruiken, hoe ik mijn ziel verder dan mijn huid kan laten gaan. Dat is heel mooi.

De eeuwige positivo in mij had het einde van de film als een ode aan de standvastige liefde geïnterpreteerd, maar volgens mijn partner legt het eerder de nadruk op de tragiek van het menselijke bestaan: we maken steeds dezelfde fouten. Wat denk jij? Is Joel, je personage, een loser?

Carrey: Neen, dat vind ik niet. Ik vind hem een wonderbaarlijk mooi individu. Hij heeft eigenlijk niets om over op te scheppen en hij is bang om zichzelf te tonen aan anderen. Want dat is het enige dat Joel kan: tonen wie hij echt is. Er is niets doortrapts aan hem, hij heeft geen maskers, geen enkel verdedigingsmechanisme om zich anders voor te doen dan hij werkelijk is. Hij is door en door eerlijk en daarom verstopt hij zich. Zijn schoonheid zit vanbinnen, in zijn tekeningen, in zijn teksten. En als hij Clementine ziet, dan ziet hij een uiterlijke manifestatie van een schoonheid die hij in zichzelf herkent. Zij verbergt haar schoonheid niet, hij wel. Neen, ik denk niet dat hij een loser is. Iemand die verliefd wordt en zijn kans waagt, is volgens mij nooit een loser.

En heeft het dan zin om na een breuk de draad weer op te nemen en je kans te wagen met dezelfde persoon?

Carrey: Hangt ervan af in welke mate beide individuen lessen hebben getrokken uit het verleden. Ik kan eigenlijk alleen voor mezelf spreken. Er zijn een paar ex-partners waar ik nog steeds een diepe band mee heb. Niet dat ik van iedereen hou op de manier waarop ik vroeger van ze hield, maar sommige vroegere partners zijn nog altijd heel belangrijk voor mij.

Namen, Jim! Ik wil namen!

Carrey: Wel, euh, met Pamela Anderson heb ik nog steeds veel contact, Madonna nodigt me nog altijd uit voor haar premières. Halle Berry was geweldig, maar sinds ze weet dat ik naast haar ook iets had met Julia Roberts… ( lacht). Don’t print that, will you! Just kidin’! Je denkt toch niet dat ik heel mijn privé-leven aan jouw neus ga hangen?

Met ‘Eternal Sunshine’ bewijs je dat ernstig drama jou ook goed afgaat. Het ideale moment om met al dat gekkebekkengedoe te kappen, denkt de cynicus in mij, maar ik neem aan dat jij komedie en drama wil blijven afwisselen?

Carrey: Natuurlijk, dat was altijd al het plan. De komedies geef ik niet zomaar op, daarvoor doe ik ze te graag, maar in de toekomst wil ik ook dieper kunnen gaan. De meeste mensen zien mij in de eerste plaats als een komiek. Dat waardeer ik, maar ik hoef me toch niet te onderwerpen aan de smaak van mijn publiek? Voor mij komt het erop aan om zoveel mogelijk nieuwe dingen uit te proberen, in om het even welk genre. Welk soort personage ik moet neerzetten, interesseert me eigenlijk weinig, ik wil gewoon acteren. Het is een verslaving. Ik kan er niet mee stoppen en ik heb er alles voor over om het te blijven doen. Dat valt volgens mij onder de definitie van een verslaving.

Het beeld dat het publiek van jou heeft, klopt dus niet?

Carrey: Wat dat beeld ook mag zijn, ik heb er niet de minste affiniteit mee. Ik weet dat mensen me graag als een gek en een mafketel zien en dat is oké, want dat ben ik natuurlijk ook. Maar voor mij verschilt de rol van Joel Barish niet wezenlijk met die van Ace Ventura bijvoorbeeld. Het tempo ligt weliswaar lager en ik adem wat meer, maar uiteindelijk sta ik in beide gevallen te acteren. Dat ik deze keer de mensen rustig binnenlaat in plaats van mezelf op te dringen, is gewoon een verschil qua toon. Uiteindelijk speel je toch altijd een of andere versie van jezelf, zelfs als het om een slechterik gaat.

Is het frustrerend als je publiek anders reageert dan verwacht?

Carrey: Wel, in het geval van deze film en wat jou betreft duidelijk niet, neen. Kijk: niemand gaat onder dwang naar de film en dat mensen de moeite nemen om naar mij te komen kijken, vind ik al heel wat. Ik heb nooit films gemaakt om aan de verwachtingen van het publiek te voldoen. Nooit. Als een project me aanspreekt, dan moet ik het doen. Het is geen kwestie van willen, maar van moeten. Punt.

Daarstraks zei je dat je er alles voor over hebt om te blijven acteren. Wat bedoelde je eigenlijk met ‘alles’?

Carrey: Als ik gewoon mijn beroep kan uitoefenen, ben ik gelukkig. Maar dit vak brengt jammer genoeg ook mee dat ik mijn leven af en toe door de ogen van de roddelpers zie. Of dat ik interviews moet geven! Wie wil er nu dagen aan een stuk over zichzelf spreken? Niemand gelooft mij, maar voor elk interview word ik panisch. Ik ben altijd bang dat ik vreselijk domme dingen ga zeggen of details over mijn privé-leven zal prijsgeven die ik liever voor mezelf houd. En alles wat je zegt, scheurt meteen weg langs de informatie- supersnelweg. Er wordt altijd wel iets verkeerd geïnterpreteerd.

Ach, daar gaan we weer: alsof beroemdheid zo ongemakkelijk is om te dragen.

Carrey: Toch wel. Ik weet niet hoe jij het leven ervaart, maar dat is nu eenmaal het soort leven op mijn planeet. Er zijn plaatsen waar ik kan komen en plaatsen waar ik niet kan komen. Ik kan welgeteld twintig minuten met vrienden in een bar zitten, maar daarna moet ik ze mee naar huis nemen. Twintig minuten is de tijd die iemand nodig heeft om zich voldoende moed bijeen te drinken om naar me toe te stappen en iets te stamelen. Op dat moment weet ik dat het tijd is om te vertrekken.

Goed dan, laten we gaan. Bij jou thuis is oké, wat mij betreft.

Carrey: ( lacht) Jaja, dat zou je wel willen! © IFA/Vertaling en bewerking Bram Van Moorhem

Copyright IFA/Vertaling en bewerking Bram Van Moorhem

‘iemand die verliefd wordt en zijn kans waagt, is volgens mij nooit een loser.’