Céline Sciamma is goed op weg om een van de groten van de Franse cinema te worden. In haar derde film, het bruisende Bande de filles, geeft de regisseuse een stem en een gezicht aan zwarte tienermeisjes uit de banlieues van Parijs. ‘Als ik met kinderen werk, voel ik me oud. Als ik met tieners werk, voel ik me jong.’
Uitbundige zwarte tienermeisjes die in groep rondslenteren: je kunt niet door Parijs lopen zonder ze te zien en horen, maar in films kom je ze zo goed als nooit tegen. Dat zet Céline Sciamma recht in een van de beste Franse films van dit najaar. In Bande de filles zien we hoe de zestienjarige Marieme (Karidja Touré, tweede van r. op de foto) nauwelijks bewegingsruimte heeft: op school kan ze het schudden; thuis moet ze voor de kleintjes zorgen en haar agressieve broer ontlopen; op straat maken de jongens het haar niet gemakkelijk. Zich uitleven kan eigenlijk alleen maar in de luidruchtige, vrolijke, fel van zich af bijtende bende die ze met drie lotgenoten vormt. Maar volstaat haar ongelofelijke drive om te ontsnappen aan al dat sociaal determinisme? ‘Poetsvrouw, huisvrouw, krijger, dealer, jongen: Marieme probeert alle rollen uit die binnen haar bereik liggen. Uiteindelijk weigert ze al die opgelegde identiteiten’, zegt Sciamma. ‘Die ‘nee, niet met mij’ is een krachtige daad van verzet. We weten niet waar ze uiteindelijk ja tegen zal zeggen en of ze wel de kans zal krijgen om ergens ja tegen te zeggen. Bande de filles verkoopt je geen droom, sust je niet met de gedachte dat alles goed komt. Maar één ding staat vast: Marieme laat zich niet doen. Mijn meest hedendaagse, maatschappelijke film tot nog toe werd door die energie ook mijn minst melancholische en mijn vrolijkste.’
BENDEVORMING
Sciamma (35) schreef het scenario zonder zich uitvoerig te documenteren. ‘Dat was helemaal niet nodig. Het vertrekpunt was simpel: ik voel me aangetrokken tot die groepen zwarte meisjes waar je in de stad niet naast kunt kijken. Zo luidruchtig, charismatisch en vol leven. Een portret van hen past bovendien in het grotere verhaal dat ik tot nog toe vertel.’ Zo had de regisseuse het in haar meteen door Cannes opgepikte debuut Naissance des pieuvres (2007) over drie vijftienjarige synchroonzwemsters die moeite hebben met het ontwaken van hun spiritualiteit. In het al even eigenzinnige Tomboy (2011) filmde ze een meisje dat zich in haar nieuwe buurt voordoet als een jongen. ‘Ik heb ervaring met meisjes van die leeftijd, waarop ze zichzelf willen zijn maar nog moeten ontdekken en begrijpen wie ze zijn. De leeftijd ook waarop ze hun verlangens ontdekken en moeten leren omgaan met sociale druk. Ook de banlieue ken ik. Ik ben er zelf opgegroeid. Ik weet hoe het voelt om in de rand te staan terwijl je in het centrum wilt zijn. Met andere woorden, ik deel best veel gevoelens met de personages uit Bande de filles. Het idee was mijn scenario achteraf af te toetsen aan de ervaring van mijn actrices. Maar veel moest er niet veranderd worden. Het was hen op het lijf geschreven. Ze voegden er vooral hun taal, moderniteit en energie aan toe.’
Ervaring met bendes had Sciamma niet. ‘Ik ben nooit lid geweest van een bende, ook al wilde ik het wel. Het verlangen om erbij te horen, deel uit te maken van een team, kun je aflezen aan al mijn films. Nu ben ik wel lid van ‘bendes’: het filmmilieu, een voetbalploeg en noem maar op. Op mijn 35e ben ik eindelijk een goeie, succesvolle tiener.’ In de film is de bendevorming een manier om te ontsnappen aan de slachtofferrol. ‘Het maakt hen machtiger, maar er komen ook nieuwe verplichtingen bij. Jongensachtig doen versterkt de positie van de meisjes, maar in feite worden ze aangezet om de codes van de verdrukker te volgen. Die ambiguïteit wil ik laten zien. Ze zijn razend kwaad als ze onterecht van winkeldiefstal beschuldigd worden, maar even later stelen ze wel. Als je toch verdacht wordt van winkeldiefstal, dan kun je het maar beter ook doen, dat idee.’
De casting was een slopend proces. ‘Ik wilde een nieuwkomer voor de hoofdrol. Ze moest mooi en onvergetelijk zijn, maar ook een onbeschreven blad. Daarvoor moesten we de straat wel op. Er zijn in Frankrijk geen professionele zwarte actrices van die leeftijd – ik hoop dat daar snel verandering in komt. De castingdirecteur is op jacht gegaan, sprak zwarte meisjes aan in de shoppingcentra en de H&M’s van Parijs of na een concert van Rihanna. Omdat ik geen video’s vertrouw, heb ik alle kandidaten in levenden lijve ontmoet. Niet alleen leerde ik zo hun wereld kennen, ik laafde me ook aan hun energie.’
Aanvankelijk dacht Sciamma ook aan een groepsfilm, ‘maar daar ben ik op teruggekomen. Ik heb een radicale keuze gemaakt: géén oude en blanke mensen in de film, maar je moet toch kunnen identificeren, je moet meeleven met een zwart meisje. Dat is gemakkelijker als je maar één personage volgt.’
‘MAAR’ EEN MEISJE
Met Katell Quillévéré (Suzanne), Mia Hansen-Løve (Le père de mes enfants) en Rebecca Zlotowski (Grand Central) vormt Sciamma een generatie vrouwen die voor de betere Franse film instaat. Bande de filles mocht in Cannes de Quinzaine des Réalisateurs openen. Voor velen een natte droom, voor Sciamma een troostprijs. ‘Tot het laatste moment kwam ik in aanmerking voor een (nog veel prestigieuzere, nvdr.) plek in de officiële competitie. Het is niet leuk dat je dan toch nog aan het kortste eind trekt. Maar mijn film zal zijn plaats wel opeisen. Je moet top zijn om tot de top te behoren.’
De jonge regisseuse is veel aangesproken op die net-nietselectie: in Cannes werd flink gedebatteerd over het geringe aantal vrouwelijke regisseurs. ‘Wij, vrouwen, krijgen daar veel vragen over’, zucht ze. ‘Journalisten zouden dezelfde vragen gerust wat vaker mogen voorleggen aan mannen. Het valt me ook op dat je als vrouw pas aangesproken wordt op je geslacht als je arthousefilms maakt. In Frankrijk lopen er een stuk of zeven vrouwen rond die grote, commerciële komedies maken – ik denk aan Lisa Azuelos van LOL – en die worden met rust gelaten.’
In tegenstelling tot een van haar heldinnen in Bande de filles heeft Sciamma het vreselijke ‘jij bent maar een meisje’ nog nooit te horen gekregen. ‘Zo ongelofelijk beledigend en misprijzend. Niemand heeft het ooit in mijn gezicht gezegd, maar sommigen hebben het vast wel eens gedacht. Dat voel je. Maar ik mag niet klagen: ik ben nog geen problemen tegengekomen, de financiering verloopt telkens vrij vlot, ik heb de vrijheid gekregen om de films te maken die ik wil maken, die films hebben succes, ik krijg erkenning… De vraag is alleen hoe er gereageerd wordt de dag dat ik om een budget van 10 miljoen euro vraag. Gaan ze me dan nog altijd laten doen? Die dag zal ik pas helemaal zeker weten of ik beschouwd word als een filmregisseur of als een meisje.’
Ze voelt zich alvast klaar voor grotere producties. ‘Mijn debuut, Naissance des pieuvres, was heel intiem. Ik wist amper wat ik deed. Met Tomboy verkende ik nieuw terrein, maar ik ontweek geniepig de vraag waar ik als regisseur voor sta. In Bande de filles wordt niets ontweken. Ik weet nu heel goed wie ik als filmmaker ben en wie ik wil zijn.’ Wordt ongetwijfeld vervolgd.
BANDE DE FILLES
Vanaf 22/10 in de bioscoop.
DOOR NIELS RUËLL
Céline Sciamma: ‘IK WEET HOE HET VOELT OM IN DE RAND TE STAAN TERWIJL JE IN HET CENTRUM WILT ZIJN, ERBIJ WILT HOREN. DAT KUN JE AFLEZEN AAN AL MIJN FILMS.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
