Moord, overspel en corruptie, plus een scheut film noir. In het sombere familiedrama ‘Three Monkeys’ gaat de Turkse regisseur Nuri Bilge Ceylan voor het eerst de thrillertoer op en het resultaat is een van de meest beklijvende films van het jaar. ‘Je kunt niet over jezelf blijven lullen.’

Een Turkse Antonioni-kloon. Of een inhoudloze mooifilmer. Dat waren de verwijten die ex-fotograaf Nuri Bilge Ceylan bij films als Distant (2002) en Climates (2006) wel eens naar het hoofd geslingerd kreeg. Maar met zijn vijfde langspeler, Three Monkeys weet Ceylan zelfs zijn luidste critici de mond te snoeren. Terwijl zijn vorige films vooral op een uitgekiende fotografie en een drukkende sfeer van verveling dreven, kiest Ceylan dit keer immers voor een meer plotgedreven en film-noirachtige aanpak. Three Monkeys opent als een nachtelijke thriller, met een politicus die een dodelijk ongeval veroorzaakt en er vervolgens zijn chauffeur tegen betaling voor laat opdraaien.

Wat volgt, is geen platte noirkopie met femmes fatales en privédetectives, maar wel een geduldig geobserveerd en elliptisch verteld drama over schuld en boete, overspel en vergelding. Met als protagonisten de zwijgzame zondebok Eyüp die voor negen maanden de cel in moet, diens echtgenote Hacer die een affaire begint met de louche politicus én hun zoon Ismail bij wie de frustraties stilaan opwellen. Een en ander mondt uit in een confronterende climax, al houdt Ceylan de spanningen onderhuids, de maatschappijkritiek impliciet, de geluidsband sober en de scoopcomposities zo strak als de haarsplit van Willy Claes. Ambitieuze arthousecinema met allure, en bijgevolg een meer dan welgekomen afwisseling in deze tijden van holle ironie en postpostmoderne bullshit.

‘Three Monkeys’ is niet alleen je eerste misdaadfilm:hij is ook minder autobiografisch dan je vorige.

Nuri Bilge Ceylan:(knikt) Je kunt niet over jezelf blijven lullen. De film is nog altijd persoonlijk qua thema’s en cinematografie, maar ik voelde de nood om ook eens met genreconventies te werken. Dat betekent niet dat ik nu een misdaadfilmer geworden ben. Mijn volgende film wordt wellicht weer helemaal anders.

Zoals steeds oogt de scoopfotografie imposant, met diepe kleuren en rijke texturen.

Ceylan: Dat laatste is nochtans allemaal postproductie. Als ik draai, ben ik nooit bezig met kleuren en gebruik ik ook zo vaak mogelijk natuurlijk licht. In de montagekamer trek ik wel een volle maand uit om elk shot te retoucheren. Ik maak de wolken donkerder als een scène daarom vraagt of ik demp het licht. Het meeste wat je ziet, is echter datgene wat ik ter plekke door mijn pictureviewer zag, zelfs die storm op het einde. Alleen de regen is fake: echte regen pakt niet op film, waardoor je altijd een sproeier nodig hebt.

Een van de personages is een corrupte politicus en je toont ook beelden van de verkiezingsoverwinning van de conservatieve AK-partij van premier Erdogan. Wil je op die manier kritiek leveren op het Turkse politieke klimaat?

Ceylan: Ik wou de film een realistische context geven maar ik zoek de polemiek niet op, integendeel. Ik had bijvoorbeeld heel wat politieke bijeenkomsten gefilmd, maar die heb ik er uitgelaten. Dat politieke element is maar een middel om het verhaal urgentie te geven. Ik ben ook meer geïnteresseerd in fundamentele vragen over Turkije dan in concrete topics als het lidmaatschap van de Europese Unie of de triomfen van de AK-partij. Natuurlijk heb ik daar mijn mening over en die probeer ik ook in de film te stoppen, maar ik duw ze niemand door de strot. De interpretatie is het werk van kijkers en critici.

Nooit last van censuur nu het conservatisme in opmars is?

Ceylan: Nee. Voorlopig kunnen filmmakers nog altijd vrij werken.

Je hebt het scenario opnieuw samen geschreven met je vrouw, al spelen jullie dit keer niet mee in de film.Waarom niet?

Ceylan: Omdat er geen rollen waren die ons pasten en omdat de film een meer observerende aanpak nodig had. Samen schrijven met mijn echtgenote heeft verschillende voordelen. Ten eerste zorgt ze ervoor dat mijn films geen egotrips worden, en tweede kan ze ook beter de psyche van mijn vrouwelijke personages doorgronden. Als je het vreemd vindt dat de echtgenote uit de film een affaire begint met de corrupte baas van haar man, dan moet ik mijn vrouw de schuld geven, want zij heeft me gezegd dat veel vrouwen zich aangetrokken voelen tot machtige mannen. (lacht).

Je was al 36 toen je je debuut maakte met de korte film’Cocoon’ (‘Koza’). Waarom heb je zo lang gewacht?

Ceylan: Nadat ik afgestudeerd was aan de universiteit,heb ik eerst tien jaar lopen tobben over wat ik metmijn leven aanmoest. Tot ik de autobiografie van RomanPolanski las en dacht: Dat is iets voor mij. Aanvankelijk was Koza dan ook meer bezigheidstherapie dan wat anders. Tot mijn eigen verbazing kreeg ik er echter meteen een prijs voor in Cannes, waardoor ik verder kon klooien en zelfs een lang-speler mocht maken. En voor ik het goed en wel besefte, was ik een ‘auteur’. Maar hoewel ik het medium ondertussen wat beter beheers en bepaalde emoties zelfs min of meer uitgedrukt krijg, ben ik nog steeds niet erg overtuigd van mijn kunnen. Zeker niet als ik de films van Antonioni, Tarkovsky of Ozu bekijk.

Zijn dat je favoriete filmmakers?

Ceylan: Vooral Yasujiro Ozu. En niet alleen omdat ik houd van stilte, statische en lang aangehouden shots en geometrische composities, maar ook omdat Ozu peilt naar de fundamentele vragen achter de anekdotiek en meer suggereert dan uitlegt. Dat maakt zijn films tijdloos en universeel.Ik ben nooit in Japan geweest, maar ik kan me wel met zijn personages identificeren. Hopelijk krijgen mensen bij mijn films hetzelfde gevoel.

Slotvraag: wat betekent de titel eigenlijk?

Ceylan: Die verwijst naar de drie wijze aapjes uit het gezegde ‘horen, zien en zwijgen’. Oorspronkelijk komt de beeldspraak van Confucius en had het een positieve betekenis, maar later is het synoniem geworden voor de realiteit ontvluchten. En dat is wat mijn personages tevergeefs trachten te doen.

Three Monkeys

Vanaf 18/3 in de bioscoop.

Door Dave Mestdach