DE GOD IN BERGMAN. EXTRA’S HOEVEN WAT ONS BETREFT NIET EENS BIJ HET WERK VAN INGMAR BERGMAN: ZIJN FILMS VOLSTAAN OM EEN HIGH TE BELEVEN.

FILMS/EXTRA’S

ALS IN EEN DONKERE SPIEGEL: **** / 0

De Avondmaalsgasten: **** / 0

De grote stilte: **** / 0

(Moskwood Media)

Ingmar Bergman Collectie (Gods Zwijgen)

FilmsSasom i en spegel(Als in een spiegel), Nattvardsgästerna (De avondmaalsgasten), Tystnaden (The Silence): ziedaar de drie nieuwe titels in de 14-delige collectie van werken van de Zweedse grootmeester Ingmar Bergman uitgebracht door het Nederlandse Moskwood. De films vormen een trilogie, zijn gemaakt in 1961, ’62 en ’63, en zouden een soort afrekening zijn met de emotionele kilte van de streng-lutheraanse familie waarin hij groot werd.

In Als in een spiegel wordt die afwezigheid van familiale, helende liefde gepersonifieerd door Max von Sydow en Gunnar Björnstrand, respectievelijk de hulpeloze echtgenoot en emotioneel verlamde vader van een vrouw – Harriet Andersson – die wegzinkt in schizofrenie. De objectieve blik van beide heren – wellicht ingegeven door machteloosheid, maar daarom niet minder vernietigend – is bijzonder angstaanjagend. God is een spin, denkt de vrouw, en voor Bergman is het bestaan een verlammend gif of een verstikkend cocon van zijde.

In De avondmaalsgasten (zie foto) heeft Bergmans analyse een visueel hoogtepunt in formeel strenge, verkillende landschapsbeelden, waarin hij de confrontatie schetst tussen een dominee (Gunnar Björnstrand), die na de dood van zijn vrouw zijn geloof mee begroef, en de vrouw van een visser die zichzelf van het leven heeft beroofd (Ingrid Thulin).

De grote stilte, met de alweer fascinerende Thulin, is als slot van de trilogie ook de somberste. Het is een genadeloze studie van liefde, eenzaamheid en obsessie in een vijandige omgeving. Twee zussen, Esther en Anna, verblijven in een hotel ergens in een land dat door oorlog wordt geteisterd, maar ook een onheilspellende anonimiteit in zich draagt. De sfeer is sterk erotisch geladen, met Gunnel Lindblom als de promiscuë Anna die ontdekt hoe haar zus (Thulin) een lesbische liefde voor haar koestert. De familiale band, of het gemis van die band, is ook hier de bepalende factor: in de unie van de twee zussen kan hij spiritueel én lichamelijk worden, maar in plaats van emotionele warmte (of zelfs seksuele hitte) is er kilte. Het is Bergmans stalen blik die de blik van God incarneert en lijkt te willen aangeven hoezeer de dood van God de mens in voortdurende hulpeloosheid en onmacht heeft gestort. De artistieke kracht van De grote stilte, met zijn bijna-abstracte, dreigende verbeelding van de mensheid als oorlogszone, is immens. Het is voorwaar moeilijk om vandaag een equivalent te vinden voor een regisseur met zo’n dwingende, thematische zowel als esthetische agenda.

Extra’s Afgezien van een trailer voor de collectie zelf en een fotogalerij valt er aan deze dvd’s niets extra te beleven, in tegenstelling tot de edities van de Criterion Collection (waar zelfs acteurs als Elliott Gould zich voor inspanden). Maar dat u zich ook hier kunt suf gapen (niet van verveling) bij het werk van één van de allergrootste Europese filmmakers ooit, dat is al een extra op zich. Jo Smets

Jo Smets