Filmmaker M. Night Shyamalan koppelt het donkere aan het bovennatuurlijke en maakte met deze ingrediënten een thriller van formaat, ‘The Sixth Sense’. Dat Sigourney Weaver na het lezen van het script voor ZIJN NIEUWE FILM ‘The Village’ twee weken lang last had van nachtmerries, belooft naderend onheil. ‘Ik kom vanuit een donkere plaats, dus vertel ik ook op een donkere manier.’ Door Tom Roston

De naam M. Night Shyamalan betekent iets. Net zoals Shrek, Spider-Man of Harry Potter konten in bioscoopstoelen krijgen, doet ook de naam van de 33-jarige schrijver-producent-regisseur de zalen vol lopen. En dat weet hij maar al te goed.

Shyamalan, de huidige koning van de thriller en het bekendst voor zijn megahit The Sixth Sense uit 1999, is zich sterk bewust van zijn relatie met zijn publiek – het is er een die hij voorzichtig heeft gekoesterd. Maar in tegenstelling tot zijn films is er tijdens ons gesprek geen verborgen agenda of kenmerkende plotwending, omdat Shyamalan zo tongstrelend en Amerikaans is als de cheeseburger met ham op zijn bord in het Pace One Restaurant and Country Inn in Pennsylvania. ‘Mijn instincten zijn toegankelijk,’ zegt hij, zittend onder de houten balken en antieke luchters die zijn laatste inspanning als regisseur in het hoofd oproepen: de zich in de 19e-eeuw afspelende thriller The Village, die slechts enkele minuten hiervandaan werd opgenomen. ‘Ik houd van Cola. Ik houd van Michael Jordan. Ik houd van Seinfeld. Dat zijn gewoon mijn smaken. En het toeval wil dat die ook net dezelfde zijn als die waar de wereld van houdt.’

Shyamalan werd geboren in Pondicherry in India, en opgevoed in de buitenwijken van Philadelphia. Daar ging hij naar een katholieke school omdat zijn hindoeïstische ouders dachten dat de discipline daar hem ten goede zou komen. Vol verwondering over Star Wars en inspiratie uit Raiders of the Lost Ark, had Shyamalan toen hij vijftien was al vijfenveertig kortfilms gemaakt. Na zijn studies aan de filmschool van NYU en twee low budget indies (Praying with Anger en Wide Awake) transformeerde Shyamalan zichzelf, én Hollywood, met het schrijven en regisseren van The Sixth Sense, een onheilspellende blockbuster met een verbijsterend einde. Het stripheldenverhaal Unbreakable bracht slechts een derde van de inkomsten van The Sixth Sense binnen, maar toen Mel Gibson in Signs buitenaardse invallers bevocht, maakte Shyamalan zijn rentree bij de box office-toppers (die drie films brachten in totaal meer dan zeshonderd dollar op).

Shyamalan heeft hoge verwachtingen voor The Village. Aan de cast zal het alvast niet liggen, want die bevat sterren als Jaoquin Phoenix, Sigourney Weaver, William Hurt en Adrien Brody, naast nieuwkomer Bryce Dallas Howard (dochter van regisseur Ron). ‘Ik had mezelf voorgenomen mijn positie te gebruiken om deze film met de hoogste integriteit te maken’, zegt Shymalan. ‘Dus zei ik: ‘Laat ik enkel acteurs nemen die bereid zijn zich voor duizend procent ten volle te geven, die drie weken op voorhand kunnen afkomen, de typische gebruiken uit die tijd leren, én hun kleren dragen. Toen ik Bryce castte, was zij bereid om álles te doen, en om met integriteit de leidende rol te spelen. Vanuit die manier van werken maakte ik ook iedere andere keuze voor de film. De vuurproef was dus voor iedereen

deze wijze van casting.’

Het verhaal dan: The Village gaat in brede lijnen over een geïsoleerde nederzetting midden in een bos. Op het eerste gezicht lijkt het dorpje perfect, maar onder de oppervlakte broedt een verschrikkelijk geheim. In het bos huizen immers mysterieuze en kwaadaardige wezens, en geen van de dorpeling durft zich dan ook buiten de nederzetting te begeven. Als de nieuwsgierige en koppige Lucius Hunt toch de stap in het onbekende waagt, wordt de toekomst van het hele dorp bedreigd. Shyamalan houdt van het verrassingselement. Als je hem vraagt wat een scène spannend maakt, dan doet hij afstand van theorie, duwt zijn stoel achteruit en wordt visueel. Hij beschrijft in een spontane uitbarsting van creatieve hartstocht hoe hij een dinertje, ondergedompeld in een intense en spannende sfeer, zou filmen, wat hij zou filmen en wat net niet, en wanneer. ‘Meestal gaat filmmaken om het publiek te laten begrijpen waar alles om draait,’ zegt hij, ‘in tegenstelling tot hen te doen voelen hoe het zou zijn om rond die tafel te zitten‘.

Nu werkt hij al aan een nieuw origineel script, en aan een adaptatie van de populaire roman Life of Pi, over een Indische jongen uit Pondicherry die schipbreuk lijdt. ‘Erg beangstigend is het, omdat er geen blanke hoofdrol is, wat, in de geschiedenis van de film, een onmogelijkheid is’, zegt hij. Maar de belangrijkste zaken eerst: The Village. In tegenstelling tot vele hedendaagse regisseurs, die een hoop reserveshots maken die ze dan verwerken in een knip-en-plakpastiche, maakt Shyamalan op voorhand een uiterst nauwkeurig storyboard van de shots en beperkt hij de montage tot een minimum. Hij gelooft erin ‘om niet alles in de montagekamer te doen, maar alles in de camera, en zo proberen om het moment vast te leggen.’ En hij gelooft in ‘de uniekheid van de stem’. Dat is, meestal, zijn stem.

‘Er is maar één manier om het te doen. En we gaan ons concentreren op de manier waarop ík dacht het te doen’, zegt hij. ‘Ik kan er dan wel vaak naast zitten, maar het voordeel om het op deze manier te doen is veel te groot.’

Vanwaar kwam het idee voor ‘The Village’?

M. Night Shyamalan: Uit Wuthering Heights. Dat boek was me aangeboden om te verfilmen, met twee A-lijstacteurs in de hoofdrol. Uiteindelijk heb ik neen gezegd, maar ik heb het boek gelezen en ik voelde een enorme verbondenheid met de schrijfster. Ik voelde een zweempje van ‘het andere’. Het lijkt een beetje op een spookverhaal en een donker liefdesverhaal. Het bleef gewoon zo lang bij me hangen. En je wilt ook niet altijd in je stuurhut blijven. Ik voelde me aangetrokken door deze periode, die zeker niet verfilmd moet worden zoals bij Little Women (van Gillian Armstrong, over een moeder en haar vier dochters tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog in de 19e eeuw; nvdr.), maar met een zekere kracht. Toen ik het script begon te schrijven, was het echt, echt verfrissend, omdat je niet kan schrijven met sarcasme of ironie. Als ik bijvoorbeeld zou zeggen, ‘ik zie je graag’, dan is dat met een connotatie, namelijk dat ik dacht dat ik je niet graag zou zien, omdat we nú aan het praten zijn. Terwijl het in die periode gewoon betekent, ‘ik zie je graag’. En verwerk dit dan in een tijdperk toen Amerika nog helemaal niet verkend was, toen ze nog echt geloofden dat er wezens waren waar ze nog niets van afwisten. Ze zonden toen mensen in het woud voor wol van mammoeten en dergelijke. Daardoor voelde ik dat er een steengoede film in zat.

Het is dus de combinatie van de twee: een setting als ‘Wuthering Heights’ en een idee van het onbekende.

Shyamalan: Ja, pure King Kong. Mensen met stijl die in hun dagelijks leven het feit hebben geïntegreerd dat ze leven met mysterieuze wezens. Ik zou graag in hun plaats zijn.

Je staat erom bekend je films te casten terwijl je ze aan het schrijven bent. Ook ditmaal?

Shyamalan: Wel, in feite wordt het bijna nooit de cast waar ik aan dacht. Maar het was wel goed om die bepaalde persoon in gedachten te hebben, omdat dat op een bepaalde manier je een houvast biedt, en uiteindelijk toch groeit in iets anders.

Hoe anders is de film met Bryce Dallas Howard dan met Kirsten Dunst, die oorspronkelijk de rol van Ivy Walker ging vertolken?

Shyamalan: Het is natuurlijk minder voorspelbaar als je iemand neemt die net begint. Het was ook anders geweest als bijvoorbeeld Jane Fonda en niet Sigourney Weaver in Alien had meegespeeld. Voor ons was het ook een zegen omdat, zoals uiteindelijk blijkt, we een van de grote actrices voor de komende twintig jaar gecast hebben. Bryce is uitzonderlijk. Ze is nog niet bezoedeld; je hoort de grunge niet in haar stem. Je hoort bij haar niet het ‘ik probeerde achtmaal marihuana tot ik het uiteindelijk prettig vond’ en ‘ik heb vannacht gekotst’. Neen, dat hoor je allemaal niet. En of dat al dan niet deel uitmaakt van haar leven – je ziet het gewoon niet in haar bewegingen. Ik daag je uit om haar te horen en niet te denken, ‘Wow’.

Hoe kies je je projecten uit?

Shyamalan: Mensen vragen je: ‘Hé, wil je Superman of Spider-Man doen?’ of zoiets. Het probleem met mensen die me films aanbieden is dat een van de belangrijkste criteria originaliteit is. Maar originaliteit brengt risico met zich mee. Van mijn vier films was alleen Signs net dat ietsje meer verteerbaar, terwijl de structuur van Sixth Sense, Unbreakable en nu ook The Village echt verwarrend is. Een vreemde ervaring voor een publiek dat zo verwend is – als ze zich in een nieuwe structuur bevinden, is het provocerend en oncomfortabel op hetzelfde moment.

Dat is waar, maar sinds ‘The Sixth Sense’ heb je je eigen signatuur, je eigen categorie en structuur gecreeerd. Mensen verwachten het Shyamalan-gedoe.

Shyamalan: Jazeker, er hangt zeker iets in de lucht zodra ze neerzitten.

Tussen jou en zij.

Shyamalan: Ja. Ze weten maar al te goed wie er tegen hen aan het praten is. En ík praat niet in een taal die niet de mijne is. Als ik bijvoorbeeld terugdenk aan mijn drie vorige films, dan is Sixth Sense een beetje dat gelukkig evenwicht dat bijna per ongeluk ontstond toen ik net aan het leren was in die taal te spreken. En bij Unbreakable sprak ik meer en meer met mijn eigen accent, zozeer zelfs dat het vanuit sommige gezichtspunten iets te veel werd. Daar ligt misschien ook de lijn tussen een independent en een mainstream-film: iemand die zegt: ‘Ik ga het zó op mijn eigen manier doen, dat het mij geen barst kan schelen als ik de helft van de zaal verlies.’ Laten we zeggen dat ik vanuit een donkere plaats kom, en dat ik mijn verhaal dus ook op een donkere manier ga vertellen. Ik ga er geen rekening mee houden hoe ik mensen ‘in’ de film moet brengen. Signs is een beetje een gemakkelijke versie daarvan – van het idee ‘laten we gewoon plezier maken’. Waarschijnlijk draagt die het minst mijn stempel.

Het lijkt erop dat toegankelijkheid een ander criterium is.

Shyamalan: Neen, resonantie. Un- breakable heeft resonantie. Het is geen toeval dat na Sixth SenseUnbreakable opent met dertig miljoen dollar, en dat Signs na Unbreakable opent met zestig miljoen. Unbreakable splitste het publiek, maar het was wel resonerend, begrijp je? De stem was resonerend. En dus waren mensen benieuwd wat ik de volgende keer zou zeggen. Voor mij draait het allemaal om the aftertaste.

We hebben dus al originaliteit, resonantie. Nog iets?

Shyamalan: Een element van… Ik ging zeggen non-realiteit, omdat ik niet bovennatuurlijkheid wilde zeggen. Dat is zo een verwarrende term. Hoewel een heel, heel bekende regisseur me ooit heel wijselijk aanraadde dat niet voortdurend te doen. En dat zou ik ook niet doen, indien het niet zo natuurlijk aanvoelde. Ik weet dat dit mensen ziek maakt.

Maar jij bent het niet ziek.

Shyamalan: Neen. Het is geen pose. Het is niet iets wat ik per se wil zeggen. Zelfs in de twee films die niemand ooit heeft gezien is er het bovennatuurlijke, is er een magisch element. Voor mij is dat resonerend als ik jou daarin kan doen geloven.

Ben je blij hoe alles uiteindelijk is uitgedraaid in je carrière, terugdenkend aan de independents ‘Praying With Anger’ en ‘Wide Awake’?

Shyamalan: Beide films hebben me leren vertellen en me doen geloven in mijn eigen ding en mijn eigen stem. En wat blijkt, mijn stem is meer toegankelijk dan wanneer ik toegankelijk probeer te zijn. Ik herinner me dat de telefoon maar niet rinkelde nadat die twee films flopten. Ik zat in een klein kelderkantoortje met aan de muren posters van The Exorcist, E.T. en Raiders. En ik zei gewoon tot mezelf: ‘Waarom maak ik eigenlijk geen films zoals die op mijn muur?’

Dus eigenlijk is het een toevalstreffer dat je smaak overeenkomt met die van het grote publiek?

Shyamalan: Wel, ik vind het helemaal niet pijnlijk dat mijn smaak… (kijkt naar zijn bord) dat ik misschien wel het meest succesvolle gerecht op de menu heb besteld. Het was er gewoon. Dat was wat ik wilde. En dat wil misschien zeggen dat ik toch niet zo diepzinnig ben.

Wanneer besefte je dat ‘Unbreak-able’ niet het succes van ‘The Sixth Sense’ zou evenaren?

Shyamalan: Al vlug, na de eerst previewvertoning. Maar we geloofden het niet omdat we hem nog de dag ervoor hadden gezien en we dachten, ‘wow, ik denk dat we een film gemaakt hebben die qua onderbouw volledig anders is’. Maar mensen stapten de zalen binnen met het idee, ‘ik wil dezelfde date hebben als die laatste keer met jou.’ En daar was ik dan weer niet in geïnteresseerd. Ik wilde een meer serieuze avond uit hebben. Het is volledig mijn schuld.

Een heleboel mensen mogen dan nog denken dat het niet de perfecte film is, maar je verdient alleszins punten voor het te proberen. Zelfs Scorsese maakte films die flopten, maar hij volgt gewoon zijn eigen visie.

Shyamalan: Ik wil geen punten voor het proberen. Bij films is het erop of eronder. En ik neem de volle verantwoordelijkheid voor het falen. Er is een punt waar films zuiver religie worden. En op dat moment gelooft het publiek in de film – irrationeel. En dat kan gebeuren met Pirates of the Caribbean, het kan gebeuren met Finding Nemo, het kan gebeuren met The Passion of the Christ, het kan gebeuren met Sixth Sense, het kan gebeuren met Signs. En bij Un- breakable kwam de religie gewoon niet.

Denk je tijdens het filmmaken soms, ‘Wat zou mijn tiener-ik hiervan denken?’

Shyamalan: Ik denk dat ik altijd, toch wel voor een tijdje, die twaalf-, dertienjarige ben die naar deze films aan het kijken is.

Mensen kennen je beter dan de meeste regisseurs. Hoe belangrijk is het om een publiek persoon te zijn?

Shyamalan: Ik ben een sociaal iemand. Ik houd van communicatie. Ik ben niet die stille, fluisterende en mompelende regisseur. Wanneer ik aan tafel zit tijdens een feestje, ben ik meestal de persoon die de verhalen afsteekt of die de lach erin houdt. Ik weet niet of dat iets typisch voor Leeuwen is. (Shyamalan is geboren op 6 augustus; nvdr.)

Je acteert in je films. Dat maakt ze persoonlijker volgens jou.

Shyamalan: Het betekent risico’s voor jezelf durven nemen. Ik wil me achter niets of niemand verschuilen.

Op welk vlak is ‘The Village’ een risico?

Shyamalan: Mensen voorstellen op een onschuldige wijze is een risicofactor. Onschuld is niet sexy. Je zult onschuld niet in de zomer aantreffen. En het is een film die zich in een originele periode afspeelt. Wanneer gebeurde dat nog eens? Uiteindelijk is het de risicofactor, als het natuurlijk goed gedaan is, die films kan doen exploderen – daarom kan ik concurreren met Spider-Man en Harry Potter en Shrek.

Er wordt veel gepraat over het einde van ‘The Village’.

Shyamalan: Ik heb liever dat we hier niet op voorhand over schrijven. Het is alsof je aan het publiek zou vertellen dat er een grote explosie op het einde komt, zodat mensen gewoon zitten wachten tot ze zien wat er juist wordt opgeblazen. Dat is geen prettige manier om de film binnen te treden.

Na ‘Unbreakable’ was je plotwendingen beu omdat het publiek op den duur louter daarom naar je films kwam. In welke situatie zou je nog een dergelijke plotwending willen inlassen?

Shyamalan: Als het voor mij erg belangrijk is dat verhaal te vertellen.

Ongeacht de middelen.

Shyamalan: Ja, ongeacht de structuur van de film: is dit verhaal het waard verteld te worden? Het is misschien jammer dat ik op dit moment The Sixth Sense niet kan maken, maar zo is het waarschijnlijk. Ik haat gewoon het idee dat ik bepaalde verhalen niet kan vertellen, hoe fantastisch ook, terwijl Scorsese achthonderd gangsterfilms kan maken.

Wat is het verhaal van deze film dan?

Shyamalan: Ik wilde voor de eerste keer een liefdesverhaal vertellen. Dat is wat op me afkwam, maar onbewust ontweek ik het telkens. Ik wilde een klassiek liefdesverhaal vertellen. William Hurt heeft een erg belangrijke lijn in de film wanneer hij zegt: ‘De wereld beweegt zich voor liefde voort en knielt met ontzag voor haar neer.’ En dat is erg sentimenteel, maar het is wel iets waar ik steevast in geloof.

Het verrast me dat je over liefde praat. Ik dacht dat ‘The Village’ ging over een gemeenschap die met angst moet omgaan.

Shyamalan: Sixth Sense gaat over communicatie met je geliefde.

Niet gewoon over het zien van doden mensen.

Shyamalan: Het gaat over communicatie en over zeggen wat je belangrijk vindt. Maar daarmee verkoop je geen films.

En je verkoopt ‘The Village’ met…?

Shyamalan: King Kong.

Tom Roston

‘Bryce Dallas Howard is uitzonderlijk puur; de grunge zit niet in haar stem. het ‘ik probeerde achtmaal marihuana tot ik het uiteindelijk prettig vond’ hoor je bij haar niet.’

‘Ik wil geen punten voor het proberen. Bij films is het erop of eronder.’

‘Ik wilde voor het eerst een liefdesverhaal vertellen. Maar onbewust ontweek ik het telkens.’