In Cannes rijfde hij er dit jaar zijn tweede Gouden Palm mee binnen, dus natuurlijk mag hij met I, Daniel Blake het Film Fest Gent openen. Een gesprek met de eeuwig rode Ken Loach vanop de barricades. ‘Als mensen verontwaardigd de bioscoop verlaten, ben ik tevreden.’
‘Ken is een held. Hij is ouder dan ik maar hij staat nog steeds op de barricades alsof de revolutie nakende is. Ken bestormt al vijftig jaar het Winterpaleis, alleen is hij de enige die nog niet doorheeft dat het inmiddels een Apple Store is.’ Aldus regisseur Alan Parker vorig jaar in dit blad. Met zijn beschrijving van vakbroeder en sociale strijdmakker Ken Loach zat hij er maar een heel klein beetje naast, want ‘Red Ken’ weet vandaag nog even precies als vijftig jaar geleden waar het socio-economische schoentje knelt.
In zijn Gouden Palm-winnaar I, Daniel Blake druipt het sociale engagement als vanouds van het scherm. Working class hero met dienst is een zestigjarige klusjesman uit Newcastle die een hartaanval heeft gehad maar van de sociale inspectie toch opnieuw aan het werk moet om zijn uitkering niet te verliezen. De alleenstaande arbeider heeft nooit in zijn leven gesolliciteerd of met een computer gewerkt en loopt verloren in de bureaucratie van de welzijnssector.
‘En zulke dingen gebeuren dus in een van de rijkste landen ter wereld’, foetert tachtiger Loach, die straks naar Gent afzakt om het festival te openen. Kameraad Ken is ondertussen een bijna aandoenlijk breekbaar oud mannetje, maar breng het gesprek op sociale ongelijkheid en het rode vuur ontvlamt in zijn ogen. En net als in zijn gelauwerde portretten van de Britse arbeidersklasse – Kes (1969), Family Life (1971), Raining Stones (1993), My Name Is Joe (1998) of Sweet Sixteen (2002) – is hij ongenadig in zijn analyse van het neoliberale kapitalisme.
Met alle respect, maar was u eigenlijk niet op pensioen?
KEN LOACH: Mijn vorige film, Jimmy’s Hall (2014), was een historisch drama met veel acteurs en figuranten en dus een zware klus. Na de opnames had ik echt geen zin meer om die berg nog eens te beklimmen. Ik dacht niet dat ik het nog zou aankunnen. Maar dan zit je een week thuis en herinner je je de leuke kanten van het vak en wil je toch weer een film maken. We moeten allemaal langer werken, toch? (lacht)
Die opnamedagen, waarop de wekker om zes uur ’s ochtends afgaat en je pas ’s avonds laat weer thuis bent, wegen wel. Dat kan ik niet ontkennen. Maar het is nog altijd beter dan werken.
En met de opmars van politiek rechts en de migratiecrisis zijn er nog steeds onderwerpen zat voor een geëngageerd filmmaker. Waarom dan toch wéér een film over de Britse arbeidersklasse?
LOACH: Omdat het nog steeds verhalen zijn die het vertellen waard zijn. En er zijn honderden verhalen zoals dat van Daniel Blake. In de laatste twee, drie jaar zijn hier in Groot-Brittannië twee miljoen mensen gestraft door de sociale inspectie. Een man die met zijn vrouw naar het ziekenhuis ging omdat ze moest bevallen, miste een afspraak en zag zijn uitkering geschrapt. Een man die naar de begrafenis van zijn vader ging en dat ook zo had doorgegeven, werd toch gestraft. Er heerst een cultuur van bewuste wreedheid in dat systeem.
Waar komt uw niet-aflatende fascinatie voor die arbeiderscultuur eigenlijk vandaan?
LOACH: Die mensen zijn geen exotische stam, hè. Zij vormen de meerderheid van de bevolking. Het zijn de mensen die je elke dag tegenkomt, de mensen die op de bus naast je zitten. Het zijn je buren.
En hoe gaat u, als gevierd regisseur, met uw buren om?
LOACH: Oh, in England that’s not a big deal, you know. Ik leef gewoon mijn leven en dat is absoluut niet high-profile, hoor.
U trekt probleemloos nog naar de bar om de hoek om naar het voetbal te kijken?
LOACH: Ik moet wel, want ik heb geen kabel. (lacht)
En blijft u daar dan zitten voor het nieuws?
LOACH: Dat probeer ik te vermijden: op mijn leeftijd begint een hoge bloeddruk gevaarlijk te worden.
Die moet in de aanloop naar het brexitreferendum door het plafond zijn gegaan.
LOACH: Ja, maar dat debat was sowieso al overgenomen door de heersende klasse. Het was kiezen voor een door de Europese Unie opgelegde privatisering en deregulering of voor een nog extremere uitbuiting van de arbeidersklasse door de Britse overheid zelf. We zitten nu al in de hardcorefase van het nieuwe thatcherisme en het gaat alleen nog maar erger worden.
We doen er nog een bloeddrukverhoger bij: de Panama Papers.
LOACH: Dat is toch niet te geloven? Iemand die van honger omkomt en een kip steelt in de supermarkt vliegt in de cel maar mensen die miljarden stelen, komen daar straffeloos mee weg. Die Panama Papers, dat is een week nieuws geweest. Daarna hoorde je er al niks meer over. (dit interview is afgenomen vóór de onthullingen van de Bahamas Leaks, nvdr.)
Over de pers gesproken: hoe is uw relatie met de Britse media tegenwoordig? In de jaren negentig werd u voor Hidden Agenda (1990), een politieke thriller over de onkiese rol van de Britse regering in Noord-Ierland, nog keihard aangepakt.
LOACH: Het wisselt, maar de reacties zijn soms nog steeds behoorlijk giftig. De recensie van I, Daniel Blake in de London Evening Standard riep op om de film in een continue loop aan immigranten te tonen om hen ervan te weerhouden naar Engeland te komen. Dat is het agressieve niveau van een deel van de pers vandaag: ‘Piss off, we don’t want you here!’
Welke reactie heeft u in de loop van uw lange carrière het meest gechoqueerd?
LOACH: Er zijn wel een paar momenten die in aanmerking komen. Tussen 1971 en 1988 heb ik een reeks tv-documentaires gemaakt, over de mijnstakingen onder andere, maar die werden allemaal in de ban geslagen. Haast niemand heeft die gezien. Ik heb toen ook een toneelstuk gemaakt, Perdition, over de kwalijke rol die bepaalde zionistische leiders hebben gespeeld tijdens de Jodenvervolging. Ook dat werd verboden. Er werd een lastercampagne tegen mij opgestart en sommige kranten beweerden dat ik een antisemiet was en de Holocaust ontkende, wat natuurlijk onzin is. Dat was de donkerste periode in mijn leven.
Nooit gedacht aan verhuizen?
LOACH: Welnee, Engeland is toch de plek waar ik de nuances van de menselijke interactie en de manier van spreken het beste begrijp. Uiteindelijk blijft het mijn thuis, al is er in de loop van de jaren in de geesten wel iets fundamenteel veranderd, dat samenvalt met het ineenstorten van de sociale infrastructuur. Na de Tweede Wereldoorlog voelden heel veel Europese landen een soort sociale verplichting, een verbondenheid doordat iedereen geleden had onder het fascisme. Dat bracht mensen samen en creëerde een bereidheid om aan het algemeen welzijn te werken. In de jaren tachtig, onder Margaret Thatcher, is dat ingrijpend veranderd. Zij introduceerde het idee dat de maatschappij niet bestaat. Dat het ieder voor zich is en dat je je niet moet bekommeren om je buren. We denken niet meer aan het algemeen welzijn, maar alleen nog aan onszelf.
Die bereidheid om aan het algemeen welzijn te werken is toch niet helemaal weg?
LOACH: Er zijn voedselbanken, er zijn initiatieven voor werklozen, voor daklozen en voor immigranten. Dus ja, heel veel mensen voelen nog een bepaalde verantwoordelijkheid, maar zij hebben geen enkele politieke macht. Op politiek vlak blijft de boodschap: punish the poor. Een kwetsbare arbeidersklasse maakt nu eenmaal deel uit van het neoliberale project. Arbeid moet kwetsbaar zijn om goedkoop te kunnen zijn. En om mensen kwetsbaar te maken moet je hen wijsmaken dat ze zelf voor alles verantwoordelijk zijn. Want als je toegeeft dat het systeem verantwoordelijk is, ben je verplicht het systeem aan te pakken.
Waarom blijven mensen dan toch voor dat neoliberale systeem stemmen?
LOACH: Goeie vraag. Omdat hen het idee gevoed wordt dat armoede de schuld is van de armen. In de populaire pers lees je de ene dag een verhaal over immigranten en de andere een over mensen met een uitkering. Het resultaat is dat de meerderheid van de bevolking gelooft dat 30 procent van de uitkeringen onterecht wordt uitgekeerd. In werkelijkheid gaat het over een verwaarloosbare 0,7 procent. Vergelijk dat eens met de miljarden die verloren gaan door belastingontduiking. Maar die verhalen worden veel minder verteld. Dat is doelgerichte manipulatie?
Gelooft u dat film een verschil kan maken?
LOACH: Niet veel, vrees ik. A tiny bit.
Wie spreekt u aan met uw films?
LOACH: Iedereen met een open geest. Ik ben natuurlijk maar een kleine stem in een groot koor van stemmen, maar als een paar mensen iets zien dat ze herkennen en verontwaardigd de bioscoop verlaten, ben ik tevreden.
Wat denkt u van de huidige filmindustrie? Zelfs Amazon maakt nu films.
LOACH: Amazon? Je bedoelt die pakjesbezorger die geen belastingen wil betalen. Dat zegt toch genoeg?
Wat we eigenlijk wilden vragen: is het met alle nieuwe technologieën makkelijker geworden om films te maken?
LOACH: Ik weet het niet. Films maken is sowieso vrij simpel. Je organiseert een gebeurtenis, zorgt dat je ze filmt en daarna plak je alle stukjes aan elkaar. Zulke vragen moet je trouwens niet aan mij stellen. Nieuwe technologieën zorgen zeker voor verandering, maar dat gaat mijn petje te boven. Ik kan alleen maar dingen maken die op een scherm vertoond worden.
Ziet u in regisseurs als Andrea Arnold (Fish Tank), Lynne Ramsay (Ratcatcher) of Clio Barnard (The Selfish Giant) een nieuwe generatie die uw werk verderzet?
LOACH: Ja, maar ik heb de indruk dat zij politiek toch anders bekijken. Mijn generatie ziet klassenpolitiek als een permanente strijd tussen twee klassen en verbindt alles aan dat voortdurende gevecht. Ik heb het gevoel dat sommige nieuwe regisseurs het arbeidersmilieu vooral als setting van een verhaal gebruiken en niet per se als onderdeel van dat eeuwige conflict. Maar er is heel veel talent. Niet enkel regisseurs, maar ook acteurs en schrijvers. Ze krijgen in de huidige filmindustrie gewoon te weinig ruimte om dingen uit te proberen, af en toe zelfs te falen. Ook al omdat er nog een paar oude venten rondlopen die maar films blijven maken. (lacht)
I, DANIEL BLAKE
Opent op 11/10 om 19.30 uur het Film Fest in de Vooruit. Op 13/10 ook te zien in Kinepolis, vanaf 26/10 in de bioscoop.
door Dave Mestdach en Sam De Wilde
‘Je moet met je hoogzwangere vrouw naar het ziekenhuis, en mist een afspraak. Weg uitkering. Je meldt dat je naar de begrafenis van je vader moet, en de sociale inspectie straft je toch. Er zijn hónderden verhalen zoals dat van Daniel Blake. Dat is bewuste wreedheid.’ Ken Loach
‘Om mensen kwetsbaar te maken, moet je hen wijsmaken dat ze zelf voor alles verantwoordelijk zijn. Dat is deel van het neoliberale project.’ Ken Loach
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
