Voor het zoetsappige kerstverhaal ‘The Polar Express’ ontwikkelde regisseur Robert Zemeckis een grensverleggende techniek om de personages tot leven te wekken. ‘Performance capture’ heet de nieuwigheid, EEN METHODE DIE wel eens verstrekkende gevolgen ZOU kunnen hebben. Door Ruben Nollet

‘THE POLAR EXPRESS’

VANAF 8/12 IN DE BIOSCOOP

EXTRA OP WWW.FOCUSKNACK.BE

ONZE VORIGE INTERVIEWS MET TOM HANKS

Films maken is duur en het wordt elk jaar duurder. Het is een klaagzang die steeds luider opstijgt uit Hollywood, maar waar weinig aan te doen valt. Hollywood draait nu eenmaal om poen en de naakte cijfers leren ons dat negen van de tien meest lucratieve blockbusters van dit jaar (en 19 van de 20 meest winstgevende films aller tijden) stuk voor stuk een hoop visuele effecten bevatten. Voor de verzamelde aandeelhouders is de conclusie snel getrokken: meer speciale effecten! ‘Vijftien jaar geleden kostte een grote film misschien 50 miljoen dollar,’ legt Jim Morris, hoofd van effectenfabriek Industrial Light & Magic uit, ‘en daarvan ging 10 procent naar visuele effecten. Vandaag is een prijskaartje van 150 miljoen geen uitzondering en daarvan is een derde bestemd voor de effecten.’ Het is een systeem dat niet uit zijn voegen kan blijven barsten en vroeg of laat moet imploderen. Wanneer dat zal gebeuren, weet niemand, maar volgens sommigen is nu een film opgedoken die het hele proces zal versnellen. De ironie wil dat het gaat om een peperduur ding dat in wezen één lang visueel effect te bieden heeft. Op zich is The Polar Express bovendien niet eens zo bijzonder, een kerstverhaal over een jongetje dat leert hoe belangrijk het is om te blijven geloven. Maar de boodschap die de film wil meegeven is niet de reden waarom hij van zich laat spreken. Wat telt, is het hoe.

De derde weg

Voor Tom Hanks is The Polar Express niet enkel een film, het is een traditie. Jarenlang maakte hij er een gewoonte van om het gelijknamige kinderboek van Chris Van Allsburg voor te lezen aan zijn zoon. Toen één van zijn medewerkers hem eind 2001 liet weten dat de filmrechten beschikbaar waren, hapte Hanks met- een toe. Met het project onder de arm stapte hij naar zijn goeie vriend Robert Zemeckis, met wie hij Forrest Gump en Cast Away had gemaakt. Die bladerde het 32 pagina’s lange kinderboek door en zei: ‘Hoe wil je hier in hemelsnaam een film van maken?’ Maar dat is net het soort vraag waar Zemeckis het lekker warm van krijgt. Hij is tenslotte de man die Bob Hoskins liet acteren met een tekenfilmkonijn (Who Framed Roger Rabbit?), die Michael J. Fox drie keer in dezelfde scène kreeg (Back to the Future 2), die het hoofd van Meryl Streep letterlijk deed rondtollen (Death Becomes Her) en Hanks de hand liet schudden van JFK (Forrest Gump). De man houdt wel van een uitdaging en The Polar Express was er een van 24 karaat. Animatie vond hij uit den boze omdat menselijke personages volgens hem beter door echte acteurs gespeeld kunnen worden. Een live-action-versie was gezien de aard en omvang van het verhaal dan weer onhaalbaar en (vooral) onbetaalbaar. Zemeckis legde het probleem voor aan de mensen van Imageworks, de effectenafdeling van Hollywoodstudio Sony, en die kwam met een derde optie voor de dag: waarom zouden ze The Polar Express niet volledig virtueel maken? Dat idee klonk Zemeckis als muziek in de oren. Niet alleen zouden de spectaculaire scènes en locaties die hij in gedachten had op die manier veel minder duur uitvallen, hij zou bovendien de stijl van Van Allsburgs sfeervolle illustraties kunnen overnemen. ‘Die schilderwerkjes zijn voor mij het hart van het boek’, zegt hij. ‘Daar komt alle emotie vandaan. Zonder die illustraties kieper je het halve boek weg.’

The Polar Express loopt met andere woorden vol personages die helemaal in de computer tot leven zijn gewekt. Maar, zo benadrukt Zemeckis, het is geen animatie. Het grote verschil met films als Shrek en Finding Nemo is dat de (menselijke) passagiers van The Polar Express in wezen ingescande acteurs zijn met een digitaal kleedje aan. Sinds The Lord of the Rings is de basistechniek bekend. Om Gollum geloofwaardig te doen bewegen werd acteur Andy Serkis in een balletpakje vol sensoren gestoken en registreerde een computer de nuances van Serkis’ lichaam. Wat The Polar Express voor elkaar krijgt, gaat echter nog een stap verder. Waar Gollum het resultaat was van motion capture, mikte Zemeckis op een volledige performance capture, inclusief de uitdrukkingen op de gezichten van zijn cast.

De lege kubus

Alles begint bij de acteur. Hij stapt in een zwarte kubus van ongeveer drie bij drie meter en speelt daar bijvoorbeeld de jongen die over het dak van de trein loopt terwijl de sneeuw hem in het gezicht slaat. In tegenstelling tot zijn personage draagt de acteur geen kamerjas en pantoffels maar een nauwsluitend stretchpak. Bovendien heeft hij overal op zijn lijf (42 op zijn pak, 152 op zijn gezicht) ‘juweeltjes’, kleine sensoren die het licht reflecteren van 72 infraroodcamera’s die op strategische plaatsen in de kubus opgesteld staan. Op basis van die informatie wordt in de computer een getrouwe driedimensionale reconstructie gemaakt van die acteerprestatie. Daarna kan de regisseur dat personage aankleden zoals hij wil en aangezien de acteerprestatie in het luchtledige gebeurde, kan hij de rest van het bioscoopscherm naar eigen believen invullen. Hij hoeft zich bovendien niks aan te trekken van belichting, camerabewegingen, geluid en andere kopzorgen die hem op een normale filmset plagen. Omdat de prestatie vanuit alle mogelijke hoeken vastgelegd wordt, kan hij zich achteraf (als hij helemaal tevreden is met de acteerprestatie) helemaal concentreren op het (virtuele) camerawerk. In het begin was het even wennen, maar na verloop van tijd genoot iedereen van de vrijheid die de techniek bood. ‘Bij een gewone film moet ik soms een gesprek voeren met een tegenspeler terwijl ik precies op de juiste plaats mijn elleboog op de tafel neerzet’, vertelt Hanks. ‘Bij The Polar Express kon ik doen wat ik wou. Omdat Bob (Zemeckis) onbeperkt de camera kon bewegen, hoefden wij daar totaal geen rekening mee te houden. Het enige wat wij zagen, waren die infraroodlenzen. Al de rest zat in onze verbeelding.’ Ook Zemeckis is in de wolken over de mogelijkheden van de nieuwe technologie, al plaatst hij er meteen een bedenking bij. ‘Het goeie nieuws is dat je absolute controle hebt over elk aspect van je film’, klinkt het. ‘Het slechte nieuws is dat je absolute controle hebt over elk aspect van je film. Omdat er niks is zolang je het er niet neergezet hebt, moet je overal aan denken. Performance capture geeft je de kans om intens met acteurs te werken en te profiteren van hun vondsten. Maar als je een mooie maanverlichte nacht wil, moet je eraan denken om hem zelf te maken. Alles wat je in de echte wereld in de schoot geworpen wordt, moet je hier zelf voor elkaar krijgen.’

Perspectieven

Als film mag The Polar Express dan niet zoveel voorstellen, hij opent wel een deur naar een toekomst waarmee weinigen rekening hadden gehouden. Om maar iets te zeggen: actrices van boven de dertig, die nu steen en been klagen omdat ze nergens nog een kans krijgen, zullen plots weer aan de slag kunnen. Het zal namelijk hun vertolking zijn die filmmakers moet overtuigen, niet hun uiterlijk. In Monster House, de volgende performance-capture-productie die Zemeckis en zijn coproducent Steve Starkey op stapel hebben staan, speelt Kathleen Turner bijvoorbeeld de geest van een spookhuis, terwijl Steve Buscemi de rol van een griezelige oude conciërge voor zijn rekening neemt. ‘Alle acteurs die we contacteerden, zeiden meteen ja’, meldt Starkey. ‘Ze vinden het geweldig dat ze een personage kunnen spelen dat totaal niet op hen lijkt. Het enige wat ze moeten brengen, is de vertolking, de ziel van dat personage.’ Tom Hanks kan vanaf nu rustig zijn bierbuikje laten groeien, zolang hij naar behoren blijft acteren, zal hij altijd aan werk geraken. ‘De techniek opent geweldige perspectieven’, zegt hij. ‘Je kan perfect een saga maken waarin een personage opgroeit van zijn dertiende tot zijn zeventigste, zonder dat je moet werken met make-up die er per definitie fake uitziet. Je kan de essentie van een acteerprestatie nemen.’ Hij speelde trouwens even met het idee om Marlon Brando een rol te geven in The Polar Express. Zover is het uiteindelijk niet gekomen, maar het had in theorie wel gekund.

De theorie brengt echter ook een reeks heel nieuwe vraagtekens en problemen met zich mee. Er zijn om te beginnen de ethische en wettelijke aspecten. We hebben al reclamespots gezien waarin de gestorven Fred Astaire met een stofzuiger danst en de al even dode Steve McQueen met een nieuwe Ford Mustang rondsnort. In principe zou Sony dus Hanks’ digitale acteerprestatie ook voor andere doeleinden kunnen gebruiken. ‘Daar zullen de advocaten zich over moeten buigen’, bevestigt de acteur. ‘De Screen Actors Guild, de acteursvakbond, zal zijn zegen moeten geven, net als de managers, agenten en noem maar op. Er is nog werk aan de winkel.’ Maar hij maakt zich weinig zorgen. ‘Ik kan me niet voorstellen dat een data- scan van mij als de kerstman zoveel waard is’, lacht hij. ‘Als iedereen nu een beetje paranoïde doet rond deze techniek, is het vooral omdat hij zo nieuw is. Niemand weet waar het naartoe gaat.’

Hanks mag dan optimistisch klinken, er zijn andere redenen om de wenkbrauwen te fronsen. De nieuwe techniek zou het bijvoorbeeld toelaten dat acteurs om de paar jaar een volledige scan van zich laten maken voor hun archief. Als Brad Pitt dan binnen twintig jaar een jongere versie van zichzelf wil spelen, hoeft hij enkel de juiste file in de computer te stoppen. Hoeveel kansen blijven er dan nog over voor jongere acteurs, als ze niet enkel meer met hun eigen leeftijdsgenoten moeten concurreren maar ook nog met gevestigde sterren die in werkelijkheid al veel te oud geworden zijn voor een bepaalde rol? Hanks speelt in The Polar Express vijf verschillende rollen (de conducteur, de zwerver, de vader, de kerstman en het lichaam van het jonge hoofdpersonage – de stem werd ingesproken door een jonge acteur). Neemt hij dus niet het werk af van vier collega’s? ‘Zo mag je het niet stellen’, vindt hij. ‘De performance-capture-techniek zal enkel voor bepaalde films interessant zijn en zelfs in onze film hebben we uiteindelijk een beroep gedaan op dertig volwassen mensen. Aan kansen voor jonge acteurs zal er dus geen gebrek zijn.’ Hij verwijst naar vroegere doorbraken in special effects. ‘Toen ze een manier vonden om een miniatuurversie van King Kong op het Empire State Building te laten klimmen, zal er ook wel een kerel met een apenpak geweest zijn die dacht “Mooi, daar gaat mijn job!” Zo’n vaart zal het niet lopen. Filmmakers zullen nog steeds goeie acteurs, dansers en stuntmannen nodig hebben, net zoals nu.’

Hypotheek op Hollywood

De kans is echter wel reëel dat The Polar Express een zware hypotheek legt op de toekomst van het Hollywoodsysteem. In het begin zal het pijn doen, stelt Zemeckis, maar op termijn zal de filmwereld er enkel van profiteren. Wie heeft er immers baat bij dure blockbusters die niks voorstellen omdat ze een zo groot mogelijk publiek moeten plezieren? Omdat die producties zoveel kosten, worden ze creatief ondermijnd door de studiohoofden, die bang zijn om risico’s te nemen. Daar zal dankzij de nieuwe techniek een eind aan komen, als we Zemeckis mogen geloven. ‘Digitale cinema zal alles veranderen’, stelt hij ronduit. Om te beginnen zullen films stukken goedkoper worden. Bovendien zal je verplicht worden om meer te brengen dan enkel visueel spektakel. ‘Sommige reclamespots zijn nu al spectaculairder dan wat je in de cinema ziet’, zegt Zemeckis. ‘Steeds minder mensen kijken nog op van imposante beelden op zich. Die kolossale monsterproducties zullen uiteindelijk bezwijken onder hun eigen gewicht, en als alle stof is opgewaaid, zal er maar één ding meer overblijven: het verhaal. De mensen zullen goeie verhalen willen. Dat merk je nu al aan de nieuwe populariteit van documentaires. Er is dus nog hoop.’

Net als in de jaren zeventig zou de macht in de filmbusiness dus weer moeten verschuiven naar de vertellers, de scenaristen en de regisseurs. Maar zover zijn we vooralsnog niet. Daarvoor telt performance capture om te beginnen nog te veel beperkingen. Omdat de infraroodstralen ongehinderd gereflecteerd moeten worden, is het onmogelijk om met echte sets of rekwisieten te werken, wat de acteurs onnodig belast. Bovendien worstelen de computertovenaars nog steeds met de heilige graal van hun vakgebied: fotorealistische mensen. ‘Waarom denk je dat de personages in de Matrix-films een zonnebril dragen?’ glimlacht Zemeckis. ‘Omdat ze weten dat de leugen daar blootgelegd zou worden. In de ogen. Maar we staan op het punt om ook die laatste hindernis te nemen. Geef het nog drie jaar en je zal het verschil niet meer kunnen zien tussen een echte acteur en een digitaal personage. Ik weet trouwens dat er in Spider-Man 2 al fotorealistische shots zitten van menselijke personages. Niemand is dat opgevallen.’

Nieuwe kunstvorm

De vraag is echter of The Polar Express niet het slachtoffer dreigt te worden van zijn eigen revolutie. Als de waarde van een film in de toekomst afgemeten zal worden aan de inhoud en niet meer aan de vorm, lijkt hij tekort te schieten. Tijdens zijn eerste weekend haalde de film maar 23 miljoen dollar binnen, nauwelijks een derde van wat zijn grote concurrent The Incredibles presteerde en in elk geval veel te weinig om op termijn zijn budget (naar verluidt 165 miljoen dollar) terug te verdienen. Producent Steve Starkey probeert er rustig bij te blijven. ‘We hebben er alle hoop op dat onze film stevig zal groeien tijdens de kerstvakantie’, zegt hij. ‘Ik denk niet dat de modale bioscoopbezoeker daar veel oog voor heeft, maar je mag niet vergeten dat The Polar Express het begin is van een nieuw soort cinema, een nieuwe kunstvorm zelfs. Volgens mij is dit even baanbrekend als de komst van geluid. Het nieuwe model om verhalen te vertellen zal nu exponentieel groeien, ook al omdat de prijs sterk zal dalen. Monster House heeft ons letterlijk de helft gekost van The Polar Express.’ Zelfs al scheert hij op commercieel vlak geen hoge toppen, de film zal in elk geval zijn plaats verdiend hebben in de geschiedenisboeken, stelt Starkey. Als de film zoveel gekost heeft, komt dat door het eenvoudige feit dat ze alles hebben moeten uitvinden. Vallen en opstaan, trial and error, het was dagelijkse kost. Daarom heeft het ook drie jaar geduurd voor de film af was. ‘We hadden geen handboek, niemand die we konden bellen als we met een probleem zaten’, legt Starkey uit.

Wat er ook van zij, uiteindelijk zal het toch weer op de cijfers neerkomen. Als The Polar Express Hollywood wil veranderen, zal hij kassa’s moeten kraken. In het andere geval zal hij zich tevreden moeten stellen met de rol van gangmaker voor een nieuwe generatie filmmakers. Die telt alvast één overtuigd lid: Robert Zemeckis zelf. ‘Als je eenmaal van deze manier van werken geproefd hebt, wil je niet meer terug’, besluit hij. ‘Ik weet nooit wat mijn volgende film wordt, maar ik kan je één ding verzekeren: ik werk nooit meer met pellicule. Na honderd jaar is het tijd voor iets nieuws, vind je niet?’

Ruben Nollet

‘The Polar Express is het begin van een nieuw soort cinema, een nieuwe kunstvorm zelfs, en even baanbrekend als de komst van geluid.’