FILMFESTIVAL GENT: *** Ingmar Bergman ***

‘Ingmar Bergman? Nooit van gehoord!’ Schrijf die smoes maar op uw buik, want het Filmfestival van Gent gooit er een grote tentoonstelling en retrospectieve tegenaan. Uitvluchten zijn trouwens zinloos: de Zweedse regisseur fileerde God en klein Pierke met de onverbiddelijkheid van een punker, kreeg de mooiste vrouwen voor zijn lens en liet geen heilig huisje overeind. Een portret in zeven gezichten.

ZWEEDS MONUMENT – VERGEET ABBA, PIPI LANGKOUS EN PER ZETTERBERG.

Ingmar Bergman (14 juli 1918 – 30 juli 2007) is een monument van de zevende kunst zoals er maar een paar zijn. Een col hors catégorie, om het met een wielerterm te zeggen, genre Akira Kurosawa, Billy Wilder, Luchino Visconti, Orson Welles of Jean Renoir. Dat statement wordt gestaafd door een bibliotheek vol boeken over de grootmeester, een overvolle prijzenkast (de Gouden Beer, een serie Oscars, de Palm der Palmen: noem het en hij won het) en de ellenlange lijst van regisseurs die Bergman hun grote inspiratiebron noemen, zoals Woody Allen, Andrei Tarkovsky, Ang Lee of – je kiest je fans niet – Madonna. In 2014 brengt de Bank van Zweden zelfs bankbrieven met zijn beeltenis uit.

Bergman mag dan wereldwijd tot de toppers worden gerekend, hij bleef een Zweed. Die in Zweden filmde met Zweedssprekende Zweden. Hoogstens werden prachttitels als Smultronstället, Det Sjunde inseglet en Vargtimmen verbasterd tot Wilde Aardbeien, The Seventh Seal en L’Heure du Loup. In totaal regisseerde Bergman meer dan zestig films, maar tel daar gerust nog een heleboel filmscenario’s, een opera en een volledige carrière in het theater bij. Maar medailles, complimenten en werkijver maken op u geen indruk, dus op naar het volgende gezicht.

DE VROUWENZOT – VERGEET BONDGIRLS EN PLAYBOYBUNNY’S

Toch wel een beetje een sloeber, die Bergman. Hij had snel begrepen dat het geen kwaad kon om zijn films te bevolken met jonge en adembenemend mooie Zweedse vrouwen, en aarzelde in het eerste deel van zijn carrière geen seconde om hun sensualiteit op pellicule vast te leggen. Een te innige kus hier, een korte naaktscène daar: het was destijds genoeg om de gemoederen te verhitten. Check Harriet Andersson, die in Een zomer met Monika met haar vriend naar een eiland vlucht om er te leven van de liefde en te ontsnappen aan de sombere, illusieloze alledaagsheid van hun ouders. Check Ulla Jacobsson in Glimlach van een Zomernacht, of de seksscène met Bibi Andersson en Liv Ullmann in Persona. Check Ingrid Thulin in De Grote Stilte, qua seks en naakt een baanbrekende film.

Op de koop toe hoeven de mannelijke kijkers zich niet kansloos te achten. Bergman koppelde zijn huwbare meisjes in de regel aan kalende venten die hen ongelukkig maken. Ze belanden in liefdeloze huwelijken, krijgen kinderen die ze niet willen of mogen de kinderen die ze willen niet krijgen.

INGMAR DE GODDELOZE VERGEET GOD

Bergman groeide op tussen de religieuze symbolen en hoorde meer preken dan een mens verdragen kan. Zijn vader was een Luthers predikant die zijn kinderen sloeg en opsloot en verplichtte om elke misviering bij te wonen. De vraag is: als we vergeten waren om God uit te vinden, wie was dan Bergmans sparringpartner geweest? Hij heeft het over de kwelling die het zwijgen van God betekent voor iedere gelovige. Vraagt zich af of het zin heeft om te doen alsof God wel bestaat, als we vermoeden dat Hij niet bestaat. De worsteling met een afwezige God staat centraal in het beroemde Het Zevende Zegel. In Avondmaalsgasten biecht een suïcidale Max von Sydow dominee Gunnar Björnstrand zijn angst voor de atoombom en de zinloosheid van het leven op. De dominee kan de arme visser slechts vertellen over zijn eigen twijfels. In de volgende scène knalt de visser zijn hoofd eraf. Met de trilogie Als in een Donkere Spiegel, Avondmaalsgasten en De Grote Stilte lijkt Bergman God de genadeslag te geven. Big deal? Nu misschien niet, toen wel. Bergman ging onbevreesd en resoluut het gevecht met God aan. Hoe heftig is dat?

DE HUWELIJKSCONSULENT FROM HELL ; – VERGEET UW PARTNER

Het koppel is het centrale thema in Het Uur van de Wolf, Schaamte, het echtscheidingsdrama Scènes uit een Huwelijksleven en Saraband. Bergman deelde de lakens met meer dan één muze, en dat maakte zijn relatieleven (vijf keer getrouwd, minstens negen kinderen) er niet eenvoudiger op. Wat hem dan weer inspireerde tot pijnlijke dissecties van gevoelsconflicten en een analyse van het instituut huwelijk waarmee je menige trouwlustige op andere gedachten brengt. Dat God zich niet om de mens bekommert en de zin van het bestaan moeilijk te vinden is, dat is niet prettig. Maar wat van het bestaan pas echt een hel maakt, is de wreedheid waarmee mannen en vrouwen elkaar argeloos of met opzet pijn doen, doorgaans binnen een huwelijk. In Wilde Aardbeien wijst de jonge Marianne haar schoonvader, een professor, op het falen van zijn gevoelsleven. Ze is zwanger en als de dood dat haar kind ook zal lijden aan de ‘familieziekte’: amper in staat zijn tot liefde. Au!

DE ZIELENKNIJPER – VERGEET UW DIEPSTE ANGSTEN NIET

Maak gerust het grapje dat bij Bergmans dvd’s een touw zou moeten worden geleverd. De cineast liet zich laat in zijn leven ontvallen dat zelfs hij zijn films te deprimerend vond om te bekijken. Maar is dat niet eerder een grote troef in tijden van stupide blockbusters en arthouseprenten die al diepgaand worden genoemd wanneer een shot langer dan drie minuten duurt? Bij Bergman mocht het nog ergens over gaan. Straffer: het ging over de grote thema’s, existentiële dilemma’s, morele vraagstukken, de trauma’s, leugens en onzekerheden die de ziel aan het wankelen brengen. Hoe kan je leven met de vaststelling dat de zoektocht naar de zin van het leven amper iets oplevert? Bergman lult bovendien niet aan de toog in de vroege uurtjes en verliest zich niet in dolle theoretische essays. Hij mijmert, sombert, filosofeert, reflecteert, confronteert in speelfilms, vertelt verhalen over mensen van vlees en bloed, verhalen volgens de regels van de kunst, met acteurs die zich smijten en een crew vol talent. Geen regisseur die het zich vandaag nog kan veroorloven om zo ongegeneerd diep te gaan en zijn kijker met de existentiële huiver te confronteren. Wil je die griezel dagelijks voelen? Natuurlijk niet, maar totaal nooit is ook maar triest, laf en slaapverwekkend saai. Niks zo verkwikkend als een frisse duik in de donkerste regionen van Bergmans ziel.

INGMAR DE ONVERBIDDELIJKE – VERGEET HORRORFILMS

Bergman stelt niet alleen de grote levensvragen: hij onderzoekt ze ook met de precisie van een chirurg en de moed om de diepste angsten en meest verschrikkelijke waarheden recht in de ogen te kijken. Die bereidheid om onze wreedheid, vrees voor het leven en torment onder de loep te nemen en zijn bevindingen zonder mededogen te tonen, onderscheiden Bergmans werk van de rest. Snoeihard kon hij zijn. Vooral zichzelf fileerde hij tot op het bot. Heel zijn persoonlijke leven, bittere falen en verwoede gevechten met God en de dood en innerlijke onrust worden onverbiddelijk weerspiegeld, film na film. De conclusies zijn niet mals. Liefde redt je niet, seks redt je niet, een huwelijk redt je niet, God redt je niet. De mens is machteloos, tot eenzaamheid veroordeeld, maar hunkerend naar een beetje liefde. Hou je van intens en donker, dan moet je Kreten en Gefluister uitproberen. Drie vrouwen waken aan het sterfbed van de terminaal zieke Agnes. De zussen kijken onbeholpen toe. Huishoudster Anna verzorgt Agnes wel met liefde. Omgaan met het niet te verlichten lijden en de alledaagse lelijkheid van de dood is een helse beproeving. Bergman draaide échte horrorfilms. Wie durft te kijken?

DE BEELDENSTORMER – VERGEET LARS VON TRIER

Verregaande zelfverminking: we hebben het hier niet over Von Triers Antichrist of Michael Haneke’s La Pianiste. In Kreten en Gefluister tracht Karin haar hatelijke echtgenoot iets duidelijk te maken door met een scherf van een wijnglas haar genitaliën te bewerken en triomfantelijk lachend het bloed over haar gezicht uit te smeren. Het contrast met de vredigheid van de eerdere en prachtige Piëtabeelden is enorm. De brutale verkrachting en moord op een engelachtig meisje in De Maagdenbron inspireerden Wes Craven tot de gruwelijke horrorfilm The Last House on the Left. Bergman deinsde al evenmin terug voor schokkende beelden als voor oogverblindende schoonheid. Welke kunstenaar zou geen arm of been veil hebben voor de schaakwedstrijd tussen Ridder Max von Sydow en de Dood? Zelfs wie nog nooit van Bergman heeft gehoord, kent de iconische beelden uit Het Zevende Zegel. Met dank aan cameravirtuozen als Sven Nykvist of Gunnar Fischer serveerde Bergman vaak beelden die op het netvlies blijven branden. Deprimerend, onderkoeld gefilmd theater? Laat u niets wijsmaken. Bergman toonde wat niemand wil zien of weten met een vanzelfsprekende en ongeëvenaarde rust.

DOOR NIELS RUËLL

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content