HET BELOOFDE LAND IN BEELD. ER is ooit een tijd geweest dat Hollywood ook intelligent entertainment verschafte. En niemand deed dat beter dan otto preminger.

FILM: **** Extra’s: 0

(MGM DVD)

HET BELOOFDE LAND IN BEELD

Exodus (1960)

De nu zo goed als vergeten Otto Preminger tekende in de jaren veertig en vroege jaren vijftig voor een heuglijke film noir-cyclus, waarvan Laura (1944) intussen zelfs mythische proporties heeft aangenomen. Maar de allergrootste films van deze reus uit de Amerikaanse cinema dateren van een latere periode, toen hij in een tijdspanne van tien jaar een reeks ambitieuze en zeldzaam intelligente superproducties produceerde en regisseerde, waarin controversiële kwesties of politiek-maatschappelijke ideeën krachtig cinematografisch gestalte krijgen en waarbij de toeschouwer – dankzij Premingers geroemde ‘objectieve’ stijl – niet wordt gemanipuleerd, maar integendeel wordt uitgenodigd om actief deel te nemen aan het denkproces of de kwesties die de film ter discussie stelt.

In elk van deze films neemt Preminger een institutie onder de loep: een militair tribunaal in The Court Martial of Billy Mitchell (1955), rechtspraak in Anatomy of a Murder (1959), zionisme en nationalisme in Exodus (1960), democratie en politiek in Advise and Consent (1962), de katholieke kerk in The Cardinal (1963) en het Amerikaanse leger in In Harm’s Way (1964).

In Exodus, gebaseerd op de bestseller van Leon Uris, brengt Preminger een epische maar ook ingetogen reconstructie op de echte locaties van de geboorte van de Israëlische natie, van de migratie van de Europese joden naar het Beloofde Land en de strijd voor een onafhankelijke staat, tot het uitbarsten van een nieuwe geweldgolf na de vestiging van de nieuwe staat en de terugtrekking van de Britse troepen in 1947. Exodus is niet alleen een beschouwing over racisme en nationalisme, maar ook over de diverse methoden in de strijd voor een onafhankelijke staat. Twee fracties staan diametraal tegenover elkaar: de nationalistische organisatie Hagannah dat zijn programma via de politieke besluitvorming wil doordrukken en de radicale verzetsorganisatie Irgun die tot terreur overgaat om zijn eisen kracht bij te zetten.

Preminger kiest zelf geen partij, een houding die volledig vervat zit in zijn opmerkelijke mise-en-scène die door zijn analytische afstandelijkheid elke vorm van pathos en vooringenomenheid vermijdt. Zijn enscenering druist regelrecht in tegen de klassieke shot/tegenshot-montage, en maakt gebruik van totaalopnames, vloeiende ‘neutrale’ cameravoering en two-shots die aan elke partij evenveel aandacht schenken. Handelingen worden niet verknipt maar in hun totaliteit getoond (voor Preminger is elke cut een onderbreking). Volgens Hollywoodnormen is dit ondanks de grootse middelen een vrij ascetische manier van filmen. Meer dan drie uur lang houdt Preminger ons in de ban door een boeiende afwisseling van intimistische scènes en opmerkelijke set-pieces waaruit zijn weergaloos ruimtelijk inzicht en magistraal gebruik van het Super Panavision 70 breedbeeld blijkt: de Britse blokkade in de haven van Cyprus van de Exodus, volgestouwd met hongerstakende overlevenden van de dodenkampen, op weg naar Palestina; het bombarderen van het King David Hotel; de gevangenneming en de latere grootscheepse ontsnappingsoperatie van Irgun-leiders.

Schitterend is ook het scenario van Dalton Trumbo, dat aan het episodisch verhaal een eenheid geeft dankzij het personage van een Amerikaanse weduwe en verpleegster (Eva Marie Saint), die een verhouding heeft met verzetsleider Paul Newman en evolueert van louter toeschouwer over meevoelende getuige tot actief betrokkene bij de strijd. Patrick Duynslaegher

Patrick Duynslaegher

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content