Geef maar toe: ook ú hebt ooit in het pluche van de cinemazaal zitten wegdromen over George Clooney of Brad Pitt. Ook ú hebt ooit onkuise gedachten gehad bij een videoclip van Rihanna of Kylie Minogue. Allemaal onschuldige tienerromantiek. Soms overstijgt de liefde van stille bewonderaars het zuiver platonische en is een ongeluk niet veraf. ‘Er schuilt een stalker in elk van ons.’
Hij was vertederd. Zelfs geflatteerd. Chris Martin toonde zich opvallend minzaam toen een Coldplayfan laatst ongevraagd op zijn gazon verscheen. De jongeman was over de omheining van zijn tuin geklauterd, had zich wijdbeens op het gras geposteerd en was er liedjes van Coldplay beginnen te zingen – weinig toonvast bovendien. De originele uitvoerder had laten betijen: hij vond de serenade aandoenlijk. ‘Natuurlijk had hij zich onrechtmatig toegang tot mijn tuin verschaft en natuurlijk zong hij vals’, aldus Martin in The Daily Mirror. ‘Maar het is leuk als mensen je liedjes kennen. Ik heb hem een paar nummers laten zingen en heb hem dan vriendelijk verzocht het domein te verlaten.’
De iets te enthousiaste Coldplaydweper droop af, maar sommige fans gaan een stuk doortastender te werk. Een veertigjarige dakloze zwom een paar jaar geleden nog poedelnaakt een kilometerslange baai door om zich in vol ornaat te kunnen presenteren aan het strandhuis van tennisbabe Anna Kournikova – al vergiste hij zich jammerlijk van privédomein en stond hij te paraderen voor haar stomverbaasde buren. Bob Dylan, Richard Nixon en Norman Mailer kregen ooit te maken met nieuwsgierige vuilnisbakkenplunderaars. Olivia Newton-John werd jarenlang lastiggevallen door bronstige manspersonen die Let’s Get Physical iets te persoonlijk interpreteerden. Cher, Madonna, Sheryl Crow, Annie Lennox, Whitney Houston, Michael Jackson: ook zij werden stuk voor stuk belaagd door stalkers en aandachtszoekers.
Acteurs en actrices zijn niet veel beter af. De stalkers van Jodie Foster en Keira Knightley zijn haast even grote beroemdheden als zijzelf. Catherine Zeta-Jones hield aan haar stalker zelfs een zenuwinzinking over. En Halle Berry verhuisde na drie opeenvolgende inbraken van een en dezelfde freak naar een hoogbeveiligd domein.
In eigen land kreeg Koen Wauters dan weer tot drie keer toe dezelfde vrouw over de vloer, één keer zelfs tot in de badkamer waar hij stond te douchen. En Alex Kapranos van Franz Ferdinand rukte zich drie jaar geleden in Knack Focus nog de haren uit het hoofd toen het thema stalking ter sprake kwam. ‘Wij zijn geen celebrity’s en we wíllen het ook niet zijn. We gaan niet naar clubs waar de paparazzi op vinkenslag liggen. En we hebben ook nog nooit MTV Cribs bij ons thuis uitgenodigd. Maar sommige fans zijn zo geobsedeerd dat ze ons voor halfgoden houden. Vooral vrouwen die geen enkele voeling met de realiteit meer lijken te hebben. In de States is er een meisje dat ons letterlijk overal volgt. Waar we ook optreden, ze is er altijd. En doorgaans nog vóór we er zelf aankomen. Zelfs als we na een optreden rechtstreeks in de bus stappen en de hele nacht doorrijden naar de volgende stad, staat ze ons al voor de zaal op te wachten. Gek word ik ervan.’
BRUNI & CLOONEY
‘Stalking is zo oud als de mensheid zelf’, zegt Anne Groenen. Ze is als doctor in de criminologie verbonden aan de Katholieke Hogeschool Kempen en de KU Leuven, en ze heeft veelvuldig over stalking gepubliceerd. ‘ Starstalking op zich is een relatief recent fenomeen. Het wordt weleens ’the crime of the nineties’ genoemd, omdat het vooral opgang maakte in de jaren negentig, toen het door een aantal maatschappelijke evoluties sterk in de hand werd gewerkt. De toenemende celebritycultuur bijvoorbeeld, maar ook de afname van sociale interactie en het toenemende belang dat werd gehecht aan privacy.’
Niet toevallig dateert de eerste antistalkingswet uit 1990 en niet toevallig werd ze gestemd in de Verenigde Staten. Concrete aanleiding was de moord op Rebecca Schaeffer, de Amerikaanse actrice die een jaar eerder door een verwarde fan in haar eigen huis werd afgeknald. Liefde slaat bij een stalker kennelijk al eens om in haat. Wat gaat er dan om in het hoofd van zo’n geobsedeerde fan? Wat maakt dat hij zijn favoriete zangeres of actrice ongezond gaat adoreren of net hartsgrondig haat?
Psychiater en psychotherapeut Dirk De Wachter helpt ons in het hoofd van een stalker te kijken. ‘Er bestaat niet zoiets als een stalkersprofiel. Iederéén is een potentiële stalker. Want de mensen die wij stalkers noemen, zijn maar het problematische topje van een reusachtige ijsberg. Voor elke stalker zijn er duizenden stille bewonderaars die met soortgelijke gevoelens voor hun idool rondlopen, maar er alleen niet naar handelen. Ik wil ze niet de kost geven, de honderdduizenden mannen die verliefd zijn op Carla Bruni en de miljoenen brave, maar ongelukkige huisvrouwen die met George Clooney dwepen.’
Maar wat maakt van een enthousiaste fan dan een ongeleid projectiel? ‘Eigenlijk loopt er maar een dunne grens tussen onschuldige bewondering en pathologische idolatrie’, zegt De Wachter. ‘Iemand die twee uur voor het optreden van Coldplay al zijn plaatsje op de eerste rij heeft veroverd, beschouwen we als een iets te hevige fan. Maar iemand die hysterisch begint te krijsen als Chris Martin na het eerste nummer een bezwete zakdoek in het publiek gooit, is dat in de ogen van sommigen al veel minder. En het is niet abnormaal om op je zestiende een poster van Chris Martin boven je bed te hangen, maar hangt die er op je veertigste nóg, dan lijkt dat al niet meer zo gezond. Echt problematisch wordt het pas als er waanideeën ontstaan: dat zijn de zogenaamde psychotici. Vaak zijn het mensen die van nature al wat kwetsbaar zijn, die daarbovenop een tegenslag te verwerken krijgen en dan maar in een illusie vluchten. Dat ze met Chris Martin getrouwd zijn, bijvoorbeeld. Of dat Koen Wauters op hen verliefd is.’
SUPERFAN OF STALKER?
Stalkers zijn dus lang niet alleen de sociaal achtergestelde of verstandelijk beperkte geeks die we kennen uit Superfans. ‘De meeste starstalkers zijn wat we noemen erotomane stalkers’, aldus Groenen. ‘Vrouwen en mannen, maar voornamelijk vrouwen, die geloven dat hun liefde voor de ster in kwestie wederkerig is.’ Maar hoe valt die illusie vol te houden als de realiteit hen voortdurend tegenspreekt? ‘Simpel,’ antwoordt Groenen, ‘ze zijn zo gestoord dat ze elke afwijzing als een test interpreteren. Ze voelen zich als het ware uitgedaagd om hun liefde te bewijzen en daarom halen ze vaak vreemde toeren uit. Dat was het geval bij de stalkster van Koen Wauters. Hij wees haar duidelijk af, maar zij dacht: he’s playing hard to get. De afwijzing als een te nemen hindernis. Vandaar ook dat zo veel stalkers hardnekkig volharden in de boosheid. Tot ze ontsporen en er geweld van komt.’
Dirk De Wachter vindt dat we daarbij ook moeten stilstaan bij de rol van de populaire media: de boekskes die dergelijke affectieve illusies voortdurend voeden. ‘Sommige media dichten die celebrity’s onwaarschijnlijke kwaliteiten toe, ze presenteren ze met behulp van Photoshop als haast onmenselijk perfecte individuen. En zo creëren ze natuurlijk de stalkersillusie.’
Moeten we met de komst van sociale media dan niet vrezen voor nog méér stalkers? Mobiele telefonie en internet, en dan vooral e-mail en Facebook hebben zelfs de grootste sterren bereikbaar en toegankelijk gemaakt. Twitter is op de keper beschouwd een georganiseerde vorm van stalking, waarbij mensen zichzelf letterlijk ‘followers’ noemen. Hell, er bestaat zelfs een Celeb Stalking App, een applicatie die je op elk moment van de dag updatet over de whereabouts van je favoriete ster. In dat verband mag het overigens best ironisch heten dat Facebookoprichter Mark Zuckerberg zelf ook met stalkers kampt.
‘Die technologische ontwikkelingen werken het gewone stalken al in de hand, ‘zegt Groenen, ‘dus zeker ook starstalking. Het is veel makkelijker om in iemands persoonlijke sfeer door te dringen dan vroeger.’ De Wachter beaamt. ‘Om het karikaturaal voor te stellen: voor de middeleeuwer met een boontje voor ’s lands prinses was het koninklijk paleis een onneembaar fort, nu kijkt de hele wereld mee in de villa van Jean-Marie Pfaff.’ En dus vindt De Wachter dat bij de beroemdheden zelf ook een grote verantwoordelijkheid ligt. ‘Zij laten hun fans almaar dichterbij komen en creëren de illusie van nabijheid, als een vorm van klantenbinding. Ergens wíllen veel muzikanten en celebrity’s dat hun fans een soort stalkers zijn. Ze willen dat ze lid worden van de fanclub, dat ze voor elk optreden kaartjes kopen en dat ze zich elk nieuw merchandisingartikel aanschaffen. Dat is een gevaarlijk spel waarmee die beroemdheden moeten uitkijken. Want inderdaad: in deze geglobaliseerde wereld van Facebook en Twitter stellen ze zich bloot aan onvoorziene risico’s.’
DOOR VINCENT BYLOO
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
