‘Ik wil niet overkomen als een of ander talent dat van alle markten thuis is. Helemaal niet. Feit is dat ik onvermijdelijk betrokken raak bij verschillende dingen.’ De filmische én multimediale activiteiten van David Lynch op een rij.

Door Jo Smets

Davidlynch.film

David Keith Lynch vertrekt in 1965 met kompaan Jack Fisk naar Europa om bij Oskar Kokoschka schilderkunst te studeren. Vijftien dagen later is hij terug: ‘Ik herinner me dat ik in een Atheense kelder vol hagedissen lag en overpeinsde dat ik 7000 mijl weg van McDonalds was!’

Hij loopt kunstschool en op een dag, terwijl hij een figuurtje in een van zijn doeken ziet bewegen, wenkt de cinema. Six Figures Getting Sick wordt het eerste filmpje, een geanimeerde loop van één minuut. In 1966 volgt The Alphabet, vier minuten lang ‘een kleine nachtmerrie over de angst, om te leren; heel abstract, erg gebald’. Over The Grandmother uit 1970 vertelt hij: ‘Ik schilderde de hele derde verdieping van mijn huis zwart om een abstracte film van 34 minuten te maken over een gestoorde jongen die een zaadje plant dat uitgroeit tot een liefdevolle oma.’ The Amputee uit 1974 voert vijf minuten Catherine Coulson op, de latere ‘Log Lady’ uit Twin Peaks, die in een stoel haar stompjes laat verzorgen door een jonge verpleger (Lynch). Maar intussen had de man met het immer dichtgeknoopte hemd al zijn zinnen gezet op een langspeelfilm.

Eraserhead

Een script van amper twintig pagina’s en de steun van Sissy Spacek (de vrouw van decorbouwer Jack Fisk) en The American Film Institute. Daarmee begon Lynch in 1971 aan dit surrealistische meesterwerk, een aartsdonkere trip naar het onderbewuste. Vijf jaren van angst waren zijn deel en die lijken uit elk beeld, elke klank op te rijzen. Jack Nance is Gomhoofd, een schuchter kereltje dat werk, vrouw en monsterkind in een desolaat industrielandschap als verpletterend ervaart. ‘The Lady in the Radiator’ zingt: In Heaven, Everything Is Fine!

The Elephant Man

Het cultpubliek groeit zienderogen en voor Brooksfilm (van de komiek Mel Brooks) mag Lynch het verhaal vertellen van John Merrick, de gruwelijk misvormde Olifantenman die in Victoriaans Engeland van mishandelde kermisattractie opklimt tot societycuriosum. Het is 1980 en deze buitengewoon gevoelige zwart-witfilm brengt Lynch instant-faam. Even werkt hij aan Thomas Harris’ Red Dragon (het latere Manhunter), een project van Dino De Laurentiis, producent van zijn eerste flop.

Dune

Lynch zag oneindige mogelijkheden in de verfilming van Frank Herberts SF-cultroman, maar: ‘Als ik terugblik, besef ik dat ik al heel vroeg in de knoei raakte met Dune. Beetje bij beetje deed ik toegevingen. Ik viel in een of andere middle world, waar het heel droef toeven was.’ Dune, voltooid in 1984, blijft echter een ongezien wervelend ruimte-epos vol vreemde Lynch-creaturen.

Blue Velvet

In 1988 haalt hij de gezwollen onderbuik van kleinsteeds Amerika open en dient hij Frank Capra’s It’s A Wonderful Life uit 1946 van repliek: ‘It’s a strange world, isn’t it?’. Een all-American boy vindt in het gras een oor en neemt een duik in de poel van verderf die achter de suburbane façade van witgekalkte hekjes en wiegende tulpen schuilt.

Blue Velvet is gegroeid uit een tekeningetje van een roadhouse met neonbord dat Lynch aan Jack Nance liet zien. Hij vroeg: ‘Wat denk je ervan, Jack?’ Nance: ‘Het is prachtig.’ Lynch: ‘Op een dag gaan we dit doen.’ Nance: ‘Wat doen?’ Lynch: ‘Op een dag gaan we Blue Velvet doen. It’s a movie.’

Wild At Heart

Duke Ellingtons In the Mood ontploft in de heavy metal van Powermad, wanneer een jongeman in snakeskin jacket een zwarte messentrekker tegen de vloer doodsmakt. Noir-kenner Barry Gifford schreef het liefdesverhaal van Sailor en Lula, de film is sexy en bezwerend, bloederig en vurig mooi, Lynch’ versie van the Wizard of Oz. ‘N’importe quoi’, roepen heel wat chique Fransen in Cannes ’90, maar de Gouden Palm en een MTV-hype zijn een feit.

Twin Peaks: Fire Walk With Me

Na de triomf, de afrekening. Fire… toont wat in de format van Twin Peaks niet kon, Cannes ’92 trekt de sabels. Hoog tijd voor een herwaardering, want dit is een snerpende kreet uit de hel. Lynch onthult zijn gedroomde stadje als een door drugs, incest en moord gekweld Sodom en demonstreert zijn briljante sound design. Daarna wordt het angstwekkend stil. In 1995 draait hij met de originele camera die de gebroeders Lumière in 1895 gebruikten een 52 seconden durend filmpje voor Sarah Mohns eerbetoon Lumière et Compagnie.

Lost Highway

En dan, in 1997: de eclatante comeback. Door hemzelf omschreven als ‘a 21st century noir horror film’ is dit bovenal een auditieve en visuele mindfuck, de schizofrenie in filmvorm. De prent citeert overvloedig uit Kiss Me Deadly, Robert Aldrich’ onvergetelijke film noir, en beukt erop los met een gierende soundtrack, van Rammstein tot Marilyn Manson.

The Straight Story

De meest atypische Lynch? Hij bleef inderdaad lang koeltjes bij het project van zijn gezellin, producente Mary Sweeney, die zich liet inspireren door een knipsel uit The New York Times. Maar het verhaal van de 73-jarige Alvin Straight, die op een grasmaaier van Laurens, Iowa tot Mount Zion, Wisconsin reed om zich met zijn broer te verzoenen, kreeg hem toch te pakken. De aanwezigheid van Jack Fisk en diens vrouw Sissy Spacek ( Eraserhead) onderstrepen hoe persoonlijk de film is geworden. Een fait divers krijgt epische dimensies.

Mulholland Drive

Behalve een gewaagde reddingsoperatie van een geaborteerd tv-project, is dit ook de beste ontluistering van de Hollywood-droom sinds Sunset Boulevard. Twee vrouwen met janushoofden spelen een dodelijke, bochtige liefdesgeschiedenis uit ‘in the city of angels and dreams’. Tinseltown stuiptrekt in psychose, lagen van illusie stapelen zich fataal op. Aan het begin van het derde millennium verkeert de droommeester in absolute topvorm.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content