Licht! Camera! Rampspoed! De hele zomer lang duikt Knack Focus de filmannalen in op zoek naar de meest legendarische probleemproducties. Deze week dalen we af tot in L’enfer (1964), het nooit voltooide magnum opus van de Franse suspensemeester Henri-Georges Clouzot.
Henri-Georges Clouzot staat zowat op het toppunt van zijn roem als hij begin 1963, tijdens een van zijn vele slapeloze nachten, het idee krijgt voor wat een diabolische trip richting L’enfer zou blijken. Drie jaar voordien is de Franse suspensemeester nog genomineerd voor een Oscar voor de erg grote hit La vérité, de film die van stoeipoes Brigitte Bardot een tragédienne maakte. Met meesterwerken als Le corbeau (1943), Quai des Orfèvres (1947) en Les diaboliques (1955) op zijn cv heeft de Franse Hitchcock allang niets meer te bewijzen.
Geen wonder dat Clouzot bulkt van de ambitie als hij zijn eerste draft van vijftig pagina’s met de hulp van vrienden als Yves Montand en Simone Signoret tot een script van driehonderd pagina’s uitbreidt. Voor zijn verhaal over Marcel Prieur, een pas getrouwde hoteleigenaar van rond de veertig, die zijn veel jongere trofee-echtgenote Odette van seksuele avontuurtjes verdenkt, baseert Clouzot zich deels op zijn eigen neuroses. Hij is in 1960 immers zijn eerste vrouw Véra verloren en pas hertrouwd met actrice Inès de Gonzalez. De prent moet echter niet enkel een suspensetrip worden, maar ook een grensverleggend werkstuk waarbij een totaal nieuwe vormentaal de obsessies van de protagonist dient te verbeelden en te verklanken.
Voor de rol van Marcel, die met enige fantasie als Clouzots pathologische alter ego kan worden beschouwd, kiest de regisseur voor karakteracteur Serge Reggiani, met wie hij eerder de oorlogsfilm Manon (1949) heeft gedraaid. In de hoop haar onschuldige Sissi-imago tot een van sensuele verleidster om te turnen laat hij de hyperpopulaire Romy Schneider Odette spelen. Met die topcast en dat pikante thema zijn de verwachtingen hooggespannen als hij zich in oktober terugtrekt in een suite in het peperdure Parijse hotel Georges V. De controlefreak wil de set van zijn hyperambitieuze project pas betreden nadat elk shot minutieus is voorbereid.
Tot op de bodem
Om Marcels hallucinaties en freudiaanse trips audiovisueel te vertalen, wordt in maart 1964 alvast een klein leger aan technici en ontwerpers ingehuurd. Intussen zoekt Clouzot inspiratie in de op-art van Victor Vasarely en de kinetische kunst, maar ook in de elektro-akoestische experimenten van componisten als Pierre Boulez. Door Marcels stem met speciale effecten tot een verbale fuga te vervormen, hoopt Clouzot diens waanzin hoorbaar te maken – een aartsmoeilijke opdracht voor avant-gardecomponist Gilbert Amy. Bij de screentests in de Boulognestudio’s nabij Parijs worden al even complexe experimenten aangevat met vervormende lenzen, superposities van beelden en kleurenfilters.
Bedoeling is om de dagelijkse scènes tussen Marcel en Odette in zwart-wit te filmen, maar de talloze hallucinatiesequensen in de meest expressieve kleuren te gieten en uit te pakken met quasi monochrome droombeelden. Zo moet het meer waarop Marcels hotel uitkijkt in één scène bloedrood kleuren, een effect dat digitaal gemakkelijk te realiseren valt, maar waarvoor dan met kleurinversies dient te worden gewerkt. Voor dat ene shot moeten de acteurs niet alleen van kop tot teen grijs en blauw worden geschminkt, ook alle kostuums en rekwisieten worden aangepast. De gevolgen? Talloze extra screentests, razendsnel stijgende productiekosten en een crew die alleen maar kan hopen dat Clouzot weet wat hij doet, ondanks zijn vage instructies en megalomane concepten.
Hoewel de spanning in de Boulogne-studio’s stijgt en Romy Schneider zich in haar dagboek afvraagt of ‘ze de achttien weken durende shoot met die perfectionist wel zal overleven’, wordt de nooit eerder vertoonde experimenteerdrift gelukkig beloond. De Amerikaanse studiobonzen van Columbia zijn zo onder de indruk van de rushes dat ze besluiten om de productie het label ‘budget illimité’ mee te geven. Tenslotte heeft die Clouzot nooit eerder de bal misgeslagen, lijkt de redenering. Bovendien staat hij straks op de set met drie voltallige filmcrews en evenveel ervaren topcameramannen om zijn visie te realiseren.
Op 6 juli 1964 zakt Clouzot af naar Garabit, een dorpje in de Zuid-Franse Auvergne. Dat moet vier weken lang dienst doen als het zomerse oord waar Marcel en Odette hun danteske huwelijkscrisis beleven, waarna de resterende interieurscènes in de Boulogne Studio’s zullen worden opgenomen. Met zijn afgelegen hotel aan het meer, door Gustave Eiffel ontworpen viaduct en treinsporen – stuk voor stuk essentiële onderdelen van het script – leek Garabit de gedroomde locatie. Wel is er één levensgroot minpunt: na twintig dagen zal het lokale kunstmeer door de elektriciteitsmaatschappij worden geleegd. Clouzot, die het risico besluit te nemen, kan zich dus maar beter aan zijn strakke draaischema houden.
Helaas loopt de shoot vrijwel onmiddellijk vertraging op. Clouzot, die een steeds nerveuzere indruk geeft, blijft ondanks de grondige voorbereidingen vaak nog uren prutsen aan de simpelste shots. Als de cameracrews al iets om handen hebben, lopen ze elkaar voor de voeten. Na tien draai-dagen is nog niet de helft van de geplande shots ingeblikt. De koppige Clouzot, die als schrijver, regisseur én producent aan niemand verantwoording hoeft af te leggen, wil echter van geen haasten weten. Bovendien wordt hij ondanks de deadlinedruk en de aanhoudende hittegolf steeds veeleisender tegenover zijn acteurs – wat conform zijn imago van brulboei regelmatig in scheldpartijen ontaardt. Hij vindt het zelfs niet meer dan normaal dat hij zijn medewerkers, die allemaal in hetzelfde hotel logeren, ’s nachts uit hun bed tilt.
Op 20 juli 1964 gebeurt het onvermijdelijke: hoofdrolspeler Serge Reggiani geeft er de brui aan. De officiële uitleg? Reggiani is uitgeput en lijdt aan de Malta-koorts. De échte reden biecht de acteur op aan Clouzots assistente. ‘Ik ben hier niet om voortdurend door die psychopaat gekleineerd te worden. Dat hij me verdomme een proces aansmeert!’
Sans fin
Amper een week voor het stuwmeer van Garabit onherroepelijk zal leeglopen, moet Clouzot dus weer opnieuw beginnen. Inderhaast wordt Jean-Louis Trintignant opgetrommeld, maar die vertrekt drie dagen later alweer naar Parijs zonder één enkel shot te hebben gedraaid. Om te filmen met de acteurs die hij wél nog te zijner beschikking heeft, blijft de regisseur nieuwe droomscènes verzinnen – al lijkt het voor iedereen onnodig tijd rekken. In een van die extra scènes moet Romy Schneider in een bootje krols zitten te konkelfoezen met actrice Dany Carrel. Het wordt de laatste scène van deze ’tournage maudit’: na enkele takes krijgt Clouzot een hartaanval.
Hoewel hij vier jaar later nog een bioscoopfilm regisseert en pas tien jaar later sterft, is de Franse meester de klap van zijn onvoltooide droomproject nooit te boven gekomen. Had hij maar geweten dat het project waarmee hij de regels van de cinema hoopte te herschrijven – en waarvan het script ironisch genoeg met de woorden ‘sans fin’ eindigde – na zijn dood nog twee keer is verrezen. Zo werd Clouzots originele scenario in 1994 herwerkt door Claude Chabrol, die andere Franse suspensemeester, met Emmanuelle Béart en François Cluzet in de hoofdrollen. En vorig jaar nog maakte filmkenner Serge Bromberg de fascinerende making-of Inferno. Daarin halen niet enkel tal van getuigen herinneringen op, maar worden ook verschillende scènes voor het eerst gereconstrueerd aan de hand van de originele filmspoelen die Bromberg van Clouzots weduwe mocht lenen.
Of L’enfer daadwerkelijk dat grensverleggende meesterwerk zou zijn geworden? Ook 46 jaar na datum blijft dat een mysterie. Toch maakt Brombergs dissectie duidelijk dat Clouzots visie meer gemeen had met Hitchcocks modernistische experimenten uit Vertigo en The Birds dan met het veeleer klassieke huis clos dat Chabrol uiteindelijk uit zijn script distilleerde. De bewijzen vind je in de sensuele scènes rond de stoeiende Romy Schneider, de beklemmende hallucinatiesequensen met Serge Reggiani of de pervers mooie droombeelden van wulps en lillend vrouwenvlees. Naar de hel ermee!
Win 10 dvd’s van Inferno: L’enfer de Henri-Georges Clouzot. Zie pagina 65. KNACKFOCUS.BE
Door Dave Mestdach
Clouzot doet zijn reputatie van brulboei alle eer aan. Hij deinst er niet voor terug zijn crew ’s nachts uit hun bed te tillen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
