Kung Fu Fighting, 99 Luftballons of de Macarena. Een one-hit wonder is een ster die even schittert om daarna onverbiddelijk te doven. Deze zomer richten we de blik op de supernova’s aan het filmfirmament. – Met zijn debuut Donnie Darko had Richard Kelly in 2001 een onverwachte culthit te pakken en werd hij gebombardeerd tot een van de grootste talenten van zijn generatie. Het enige dat hij daarna moest doen, was het niet verprutsen. Hij verprutste het.
Het Sundance Film Festival, 19 januari 2001. Richard Kelly is 25 jaar oud, maar ziet er nog steeds uit als een knul van 17. Hij staat achteraan in de zaal terwijl zijn debuutfilm Donnie Darko in wereldpremière gaat. Wanneer de lichten weer aangaan, volgt er een pijnlijke stilte, gevolgd door wat beleefd applaus. ‘De distributeurs die in de zaal zaten,’ vertelde Kelly later, ‘konden niet snel genoeg weg zijn. Het leek wel alsof we lepra hadden.’
Sommige journalisten hadden respect voor Kelly’s ambitie en spraken van een beloftevol debuut. De 20-jarige hoofdrolspeler, een op dat moment nog zo goed als onbekende Jake Gyllenhaal, kon op vrijwel unanieme lof rekenen. Maar de consensus was dat Donnie Darko te verwarrend was, een tikkeltje pretentieus en uiteindelijk onsamenhangend. Kelly trok opnieuw de montagekamer in en verwijderde zo’n twintig minuten aan scènes om de film strakker, toegankelijker en dus interessanter voor verdelers te maken. Uiteindelijk zou het tot oktober 2001 duren voordat Donnie Darko in de zalen kwam en genadeloos flopte. Kelly’s filmcarrière leek al voorbij te zijn nog voor ze goed en wel begonnen was.
Donnie Darko was de definitie van een passieproject. Kelly had het scenario geschreven kort nadat hij afstudeerde aan de University of Southern California, en terwijl hij met het script ging leuren bij zowat elke filmstudio in de stad, werkte hij in een restaurant om te overleven. Het scenario was interessant genoeg om hem een agent op te leveren, maar niemand stond te springen om het te verfilmen. Uiteindelijk was het Drew Barrymore die redding bracht: ze ging niet alleen akkoord om een bijrol te spelen, via haar productiehuis Flower Films legde ze ook een deel van het budget op tafel. Nu Kelly een internationale ster op zijn callsheets kon zetten, raakte de productie eindelijk op gang. Zij het dan wel op een bescheiden schaal: 4,5 miljoen dollar budget voor slechts 28 draaidagen. Kelly keerde zichzelf maar 9000 dollar aan loon uit.
En nu zag het er dus naar uit dat het allemaal verloren moeite zou zijn. Donnie Darko haalde in de VS slechts een half miljoen dollar op en het duurde een jaar voordat de film in het buitenland verdeeld werd. Dat er uiteindelijk toch een cultus rond Donnie Darko ontstond, was te danken aan twee dingen: dvd en internet. De raadselachtige plot, die enorm veel vragen onbeantwoord laat, maakte van de film perfect voer voor de homevideomarkt. Er ontstond een kleine, maar trouwe schare fans – vooral studenten en hippe jongeren – die Donnie Darko steeds opnieuw bekeken. Ze analyseerden scènes tot in de kleinste details, op zoek naar verborgen betekenissen. Bovendien had rond het jaar 2000 stilaan iedereen wel internet in huis. Zo beschikten de fans meteen over een wereldwijd forum om over de film te discussiëren en interpretaties te vergelijken en werd Donnie Darko een van de eerste films die viraal ging.
Veel van dat effect ging verloren in 2004, toen Richard Kelly de originele, twintig minuten langere director’s cut die hij op Sundance had getoond, uitbracht. De meeste vragen die de film opriep, werden beantwoord in die extra scènes en nogal wat fans reageerden, om het zacht uit te drukken, teleurgesteld. In de langere versie bleek Donnie Darko, waar talloze mensen een existentiële, filosofische lading aan toegedicht hadden, eigenlijk een overgecompliceerd sciencefictionverhaaltje over een jongen die een verstoring van het tijd-ruimtecontinuüm moest rechtzetten. Geen surrealistische trip in het brein van een gestoorde tiener, maar een heel gedoe met tijdportalen en tangent universes. De ambiguïteiten die iedereen zo fascinerend vond, bleken helemaal niet de bedoeling te zijn geweest, maar waren gewoon een gevolg van Kelly’s onvermogen om zijn verhaal duidelijk verteld te krijgen. Soms kun je als regisseur beter gewoon je mond houden over je eigen film.
Donnie Darko bezorgde Kelly in ieder geval genoeg krediet om te kunnen beginnen aan zijn volgende film, Southland Tales (2006), een ambitieus epos over decadentie in Los Angeles, kort voor de wereld vergaat. Kelly haalde alles uit de kast, met een groots opgezet kluwen aan subplots dat je eigenlijk alleen maar kunt ontcijferen als je ook de begeleidende graphic novels leest én de website van A tot Z uitpluist. Het werd een debacle zonder weerga, dat werd uitgejouwd in Cannes en daarna nauwelijks een release kreeg. Kelly hoopte nog even op een Donnie Darko-effect, maar deze keer had hij minder geluk. Een herontdekking op dvd kwam er niet en vandaag, bijna tien jaar later, staat Southland Tales nog steeds te boek als een van de grootste fiasco’s uit de recente filmgeschiedenis.
Zijn laatste film, de fantasy-thriller The Box, met Cameron Diaz, kwam er in 2009. Het was zijn meest samenhangende film tot dan toe, maar om nu te zeggen dat de wereld er met ingehouden adem op zat te wachten, neen, dat ook weer niet. The Box werd door de pers op onverschilligheid onthaald en verdiende met veel moeite zijn budget terug.
Het werd beangstigend stil rond Kelly. In de zes jaar sinds The Box heeft hij geen enkele film meer gemaakt en het zou weinig minder dan miraculeus zijn, mocht hij nu nog een comeback maken. In een tangent universe had Richard Kelly een naam kunnen zijn die in één adem met de Coens of Paul Thomas Anderson genoemd werd. In de echte wereld blijft hij een eeuwige might-have-been.
DOOR DENNIS VAN DESSEL
SOMS KUN JE ALS REGISSEUR BETER GEWOON JE MOND HOUDEN OVER JE EIGEN FILM. RICHARD KELLY DEED DAT NIET.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
