Clint Eastwood kreeg de voorbije decennia als regisseur genoeg erkenning en applaus. Maar als het enorme succes van zijn controversiële oorlogsfilm American Sniper één ding bewijst, dan wel dat het grote publiek pas echt uit zijn hand eet als hij Dirty Harry speelt. Vroeger voor de camera, nu ook erachter.
Go ahead, make my day. We horen het Clint Eastwood tot in Brussel denken bij elke tweet, elke talkshow, elk radioprogramma en elk krantenartikel waarin hij en zijn film American Sniper zwaar op de korrel genomen of net de hemel in geprezen worden. De controverse wakkert het succes alleen maar aan. Met het levensverhaal van Chris Kyle, een Navy Seal die apetrots was op de meer dan 255 ‘wilden’ die hij in Irak doodschoot, scoort Eastwood zijn grootste hit ooit. Nooit eerder bracht een oorlogsfilm meer op in de Verenigde Staten. En met zes Oscarnominaties (waaronder die voor beste film en beste mannelijke hoofdrol voor Bradley Cooper) krijgt hij nog de hele maand gratis publiciteit. Clint is koning. Op zijn 84e. Dat hebben niet veel mensen zien aankomen.
De motor van de hoogbejaarde ex-burgemeester van Carmel leek tot voor kort nochtans te sputteren. Toen hij in 2012 presidentskandidaat Mitt Romney wilde steunen, door op de Republikeinse Conventie te doen alsof president Obama op de lege stoel naast hem zat, maakte hij een verwarde indruk. Een opvolger voor J. Edgar (2011), een biopic over de beruchte FBI-directeur J. Edgar Hoover, liet drie jaar op zich wachten. Dat is een normale sabbatical voor gewone stervelingen, maar een lange voor Eastwood: hij was aan de 21e eeuw begonnen aan een gemiddelde van één film per jaar. Toen Jersey Boys vorig jaar dan eindelijk in de zalen kwam, kreeg de film niet veel meer dan wat beleefdheidsapplaus. Een muzikaal drama over het succes van zanger Frankie Valli was niet wat het publiek verwachtte van de man die beroemd werd als de stoïcijnse cowboy zonder naam in de spaghettiwesterns van Sergio Leone en die als Dirty Harry de wereld leerde houden van ultragewelddadige, hardgekookte politie-inspecteurs die de regels aan hun laars lappen. Een musical? Eastwood? Met muziek die wel heel veraf stond van de door hem zo bewonderde jazz? Was Clint een softie geworden?
DE GESEL VAN RECHTS
Conservatief Amerika keek al langer knarsetandend naar zijn films. In Million Dollar Baby (2004) zag het een pleidooi voor euthanasie, Invictus (2009) was een onverholen ode aan Nelson Mandela en in Letters from Iwo Jima (2006) durfde Eastwood de slag bij Iwo Jima te filmen vanuit het perspectief van de vijand: daar maak je je niet populair mee bij rechtse rakkers. Eastwood trok zich hun kritiek niet aan. ‘Extremisme is zo gemakkelijk. Je blijft bij je stelling en dat is het. Je hoeft er amper bij na te denken. Ga ver genoeg naar rechts en je komt dezelfde idioten tegen als aan de linkerzijde’, zei hij. Aan kuddegeest heeft hij altijd al een grondige hekel gehad. ‘Er schuilt een rebel in mij. Telkens iemand me zegt wat de trend is, ga ik in de tegenovergestelde richting.’ Zijn films moest je niet zien als politieke statements. Clint is naar eigen zeggen enkel geïnteresseerd in een goed verhaal vertellen en laat zich door niets afleiden als hij dat goede verhaal gevonden meent te hebben.
Die ingesteldheid heeft niet kunnen voorkomen dat hij de voorbije maand in een felle (zij het publicitair lucratieve) mediastorm terechtkwam. American Sniper is nochtans niet zijn eigen geesteskind, maar dat van Bradley Cooper. De acteur uit The Hangover (2009) en American Hustle (2013) bewoog als producer hemel en aarde om een film te maken over de dodelijkste scherpschutter van het Amerikaanse leger. Aanvankelijk zou de liberal Steven Spielberg zich eraan wagen, maar die haakte af omdat hij het budget ontoereikend vond. Eastwood, de man van Oscarfilms voor een zacht prijsje, nam over. Met zijn bakken ervaring, zijn gerodeerde ploeg vaste medewerkers en zijn geperfectioneerde no-nonsensestijl is hij sneller, en dus goedkoper dan de concurrentie.
Ook inhoudelijk was American Sniper voor hem gesneden koek. Eastwood heeft ervaring met oorlogsfilms. Het thema van de held die in het reine moet komen met de gevolgen van zijn noodzakelijke geweldsontplooiing, loopt als een rode draad doorheen zijn oeuvre. En als een echte Dirty Harry heeft hij maling aan politiek correct denken.
LAARZEN POETSEN
American Sniper kwam in de Verenigde Staten begin januari uit. Net als The Passion of the Christ (2004) van Mel Gibson brengt de film daar volk op de been dat zich anders nooit in een bioscoop laat zien. Records sneuvelden en de film kwam op de radar van talkshows, opiniemakers en blogs. Op hevige reacties pro of contra volgden alleen nog meer, even hevige reacties. De geëngageerde documentairemaker Michael Moore kreeg de wind van voren na een tweet waarin hij scherpschutters lafaards had genoemd, komiek Seth Rogen nadat hij de vergelijking had gemaakt met de nazipropagandafilm die wordt vertoond in Tarantino’s Inglourious Basterds (2009). Voormalig vicepresidentskandidaat Sarah Palin haalde op Facebook uit naar de Hollywood leftists die ‘spuwen op het graf van de vrijheidsstrijders die voor hen gesneuveld zijn’. ‘De rest van Amerika weet dat jullie het niet waard zijn om de laarzen van Chris Kyle te poetsen’, klonk het. First lady Michelle Obama trachtte de gemoederen te bedaren door het voor American Sniper op te nemen. Het debat bleef echter alle kanten opgaan en verzandde in een stellingenoorlog waarin het niet meer van tel was wat de film precies zegt of doet, maar waar hij voor zou kunnen staan en wat het betekent om Amerikaan te zijn.
HOE KAN EEN FILM ZO’N SPLIJTZWAM ZIJN? HET BEGINT BIJ DE geportretteerde. Chris Kyle is voor de ene een bedenkelijk sujet en voor de andere een Amerikaanse 24 karaatsheld. Kyle was een elitesoldaat die vier detacheringen in Irak volmaakte en in die periode naar eigen zeggen 255 mensen doodschoot, enkelen van hen vanaf een slordige twee kilometer afstand. En de vijand zette een prijs op zijn hoofd. De patriottische rodeorijder deed het achteraf allemaal in geuren en kleuren uit de doeken in een boek dat heel goed verkocht. Ondertussen weten we dat je sommige van zijn verhalen met een korrel zout moet nemen. Volgens officiële cijfers doodde hij ‘maar’ 160 mensen. Twijfelachtig is ook de claim dat hij plunderaars afgeknald zou hebben in het door orkaan Katrina geteisterde New Orleans.
Naar Irakezen verwees Kyle als wilden. In zijn ogen was hij een kruisvaarder: op zijn arm liet hij in het rood een enorm jeruzalemkruis tatoeëren. Kortom: Kyle is het soort gast dat je wel in je peloton wilt als het oorlog is, maar waar je in elke andere situatie met een wijde boog omheen loopt.
Eastwood en Cooper vijlden er de scherpste (racistische, islamofobe) kanten af, maar wijken niet af van Kyles benauwende en simplistische kijk. Dat president Bush geen legitieme redenen had om Irak binnen te vallen, dat er geen massavernietigingswapens zijn gevonden en dat er in de war on terror nauwelijks terreinwinst werd geboekt, valt allemaal buiten het vizier van de Amerikaanse scherpschutter. Hij is in Irak om ‘God, het beste land ter wereld en familie’ te beschermen, want ‘je wilt toch niet dat die motherfuckers naar San Diego of New York komen’. Geen seconde aarzelt hij om vrouwen of kleine kinderen met een welgemikt schot uit te schakelen wanneer ze de Amerikaanse invallers kwaad willen berokkenen. Dat levert Kyle achteraf overigens geen microgrammetje gewetensbezwaren op. ‘Ik ben bereid om voor mijn God te verschijnen en me voor elk schot te verantwoorden. Het enige wat mij geselt, is de gedachte aan alle makkers die ik niet heb kunnen redden.’ Zijn vader heeft hem geleerd dat er drie soorten mensen zijn: schapen, wolven – die de schapen willen opeten – en schaapshonden, die de schapen tegen de wolven beschermen. U mag één keer raden tot welke categorie de ‘met de gave van het geweld gezegende’ Kyle zich rekent.
VIETNAM ALL OVER AGAIN
De Irakezen worden haast zonder uitzondering voorgesteld als monsters die de kogel verdienen. American Sniper past in de lange traditie van Amerikaanse oorlogsfilms die geen oog hebben voor het lot en de situatie van de vijand. Er is slechts plaats voor entertainende oorlogsscènes in Irak en de moeilijkheden die Kyle ondervindt om thuis weer een gewoon leven te leiden. Zijn grootste uitdaging is om achteraf opnieuw een goede huisvader te worden.
Op het einde krijgt Eastwood nog een gouden kans om zijn simplistische, patriottische heldenepos wat meer in de slipstream te krijgen van het interessante drama dat de tweede scène van de film, een knipoog naar The Deer Hunter (1978), doet verhopen. Kyle stierf niet door een kogel van een van de door hem zo gehate ‘wilden’. Hij werd in februari 2013 op een Texaanse schietstand doodgeschoten door een 25-jarige, door Irak getraumatiseerde soldaat die hij wilde helpen. Vietnam all over again en dus ontzettend tragisch. Pure Mattheüs 26: 52 – wie het zwaard trekt, zal door het zwaard vergaan. Maar nadat hij anderhalf uur lang op plastische wijze heeft getoond hoe efficiënt Kyle was in het doden van Irakezen, durft Eastwood de gewelddadige, cynische dood van zijn Amerikaanse held niet te laten zien. Hij maakt er zich vanaf met een pancarte en kiest voor het sentiment van de militaire begrafenis en archiefbeelden van mensen die rouwen om de dood van hun held.
Eastwoods keuzes zijn gecontesteerd, maar daar zal hij zich, gezien zijn eigengereidheid en de grote bijval van het publiek, niet veel van aantrekken. Hij slaagde immers waar Kathryn Bigelow (The Hurt Locker, 2008), Robert Redford (Lions for Lambs, 2007), Paul Greengrass (Green Zone, 2010), Ridley Scott (Body of Lies, 2008) en kompaan Paul Haggis (In the Valley of Elah, 2007) faalden: het grote publiek warm maken voor een film over Amerika’s gewelddadige interventies in het Midden-Oosten. Opbeurend is het niet, maar Dirty Harry heeft Amerika het best aangevoeld. Hij moet zichzelf één vraag stellen: ‘Do I feel lucky?’
AMERICAN SNIPER
Vanaf 25/2 in de bioscoop.
DOOR NIELS RUËLL
AMERICAN SNIPER ZORGDE VOOR EEN HEUSE STELLINGENOORLOG IN DE AMERIKAANSE MEDIA. DOCUMENTAIREMAKER MICHAEL MOORE NOEMDE SLUIPSCHUTTERS LAFAARDS, VOLGENS SARAH PALIN ‘SPUWEN HOLLYWOOD LEFTISTS OP HET GRAF VAN VRIJHEIDSSTRIJDERS’.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
