Uw iPhone heeft meer impact op uw motoriek dan wat scrollen met uw wijsvinger, en lang voor de Wii deed Nintendo gamers al meebewegen. De hoogst geinige studie Curious Rituals: Gestural Interaction in the Digital Everyday van het Art Center College of Design in Pasadena lijst de kleine, vreemdsoortige interacties tussen mens en technologie op. Wij lichten er acht ah-ja-dat-doe-ik-ooks uit.

SENSORWUIVEN

Het schijnbaar doelloos heen en weer bewegen van hand en arm in een openbaar toilet.

De reden is simpel: de bewegingssensor opnieuw activeren. In een maatschappij met epidemische smetvrees zijn openbare toiletten uitgegroeid tot hoogtechnologische omgevingen bij uitstek, om zo weinig mogelijk in fysieke aanraking te komen met de bacteriële omgeving. Het nadeel is dat mens en sensor nog niet geheel compatibel zijn, wat voor bijzondere – in de volksmond: ‘hilarische’ – situaties zorgt. Een klassiek verschijnsel is het licht dat uitvalt door een verwarde sensor terwijl het subject zijn gevoeg doet, waarna de persoon in kwestie in het wilde weg om zich heen zwaait. Andere voorbeelden zijn sensorgecontroleerde waterkranen of sensorgecontroleerde papieren handdoekverdelers, waarvan onduidelijk is waar de sensor precies geactiveerd moet worden. Dat heeft een verwant ritueel gecreëerd: sensorzoeken, waarbij het subject zijn hoofd buigt om te zoeken naar de sensor die hij moet activeren. Valt in de categorie ’technologische slapstick’.

DE 8-BITSPRONG

Het meebewegen van het lichaam, de controller in de hand, van onervaren gamers terwijl een consolegame op de televisie gespeeld wordt. Merk op dat racespelletjes vooral horizontale bewegingen uitlokken – het zogenaamde ‘meedraaien’ – terwijl platformspellen als Mario Bros. verticale motorische reacties uitlokken – het zogenaamde ‘meehuppen’.

Een ongecontroleerde, primitief menselijke reactie waarbij gepoogd wordt de beelden op het scherm te imiteren. Een ritueel dat zich vooral in huiskamers eind jaren tachtig en begin jaren negentig voordeed, na de lancering van de 8-bitconsoles Nintendo Entertainment System en Sega Master System, maar momenteel stilaan is uitgestorven – voornamelijk omdat het percentage onervaren consolegamers sindsdien gevoelig is afgenomen. Gamehuppen behoort tot de eerste generatie digitale rituelen, net als bijvoorbeeld cassetteblazen – het fenomeen waarbij een niet goed werkende cartridge voor een Nintendo- of Segaconsole uitgeblazen wordt om opnieuw naar behoren te functioneren.

DE TELEFOONTRANCE

De apathische, lege hypnoseblik die een subject vertoont als hij in het openbaar belt. Gaat samen met in cirkels rondstappen of met korte heen-en-weerpassen – ook wel ‘ijsberen’ genoemd. De beller lijkt voor de buitenstaander volkomen geabsorbeerd door het sonische universum.

Vermoed wordt dat de trance een tactisch antwoord is op het veranderde telefoonritueel. Stond de vaste telefoon met kabel vroeger op een rustige plek in huis of op het werk waar ongestoord gebeld kon worden, dan is daar met de komst van de mobiele telefoon verandering in gekomen. Het rondlopen van de mobiele beller is dan ook vaak een strategie om een rustige plek buiten gehoorsafstand te kunnen vinden. De trancemodus – ook wel: zombiemodus – is dus een poging om de omgeving volledig af te blokken, maar tegelijk maakt het subject aan omstanders duidelijk dat hij of zij een belangrijk persoon is: om het even waar opnemen met de woorden ‘wacht, deze moet ik even nemen’ is tot een modern statussymbool uitgegroeid. Zie ook: het strategisch de gsm op de restauranttafel plaatsen om je rijkelijke sociale leven of je jobstatus te onderstrepen. Vermeldenswaardig is dat het patroon van het rondstappen – de pauzes en de bewegingen – parallellen vertoont met het ritme van de conversatie. Een fenomeen dat ook bij iPods is waargenomen, waar luisteraars het ritme van hun stappen synchroniseren met de beat van de muziek. Er zit meer cyborg in de mens dan hij denkt.

DE PERISCOOP

Het verticaal strekken van de arm, terwijl de smartphone gekanteld in de handpalm gehouden wordt. De nek wordt in een hoek van dertig graden naar achter gebracht om het beeld op de smartphone te kunnen zien, waardoor een digitale periscoop ontstaat.

Een ritueel dat in geen tijd een vast gezicht is geworden bij concerten, bij sportmanifestaties en overal waar zich een menigte heeft verzameld. Het doel van de beweging is om een vriend thuis te laten meeluisteren naar de geluidsbrij, het nemen van een wazige, onderbelichte foto die nooit meer bekeken zal worden of van een schokkerig, overstuurd filmfragment dat samen met andere schokkerige, overstuurde filmfragmenten via Facebook gedeeld wordt. Dat alles omdat het documenteren van de ervaring tegenwoordig belangrijker is geworden dan het ervaren zelf.

Opmerkelijk is dat gedurende ruwweg 170 jaar fotografie een beweging vereiste waarbij beide handen het fototoestel naar het oog brachten, om met de wijsvinger af te drukken. Smartphones en tablets hebben die traditie in geen tijd verdrongen, ten voordele van het met gestrekte arm foto’s nemen.

Zie ook: iPad-fotograferen, het ritueel waarbij een tablet met twee armen voor het lichaam wordt gehouden, om vervolgens met een ietwat vreemd uitziende motoriek met de duim af te drukken. Of hoe technologie het haalt van pragmatisme.

DE EENOOR

Het dragen van één koptelefoondopje in het oor, waarbij het tweede dopje doelloos naar beneden bengelt. Doet zich vooral voor bij jeugdige muziekluisteraars.

Het ene koptelefoonoortje communiceert een heldere boodschap: ik ben in een muzikale wereld waar ik liever niet gestoord wordt, maar indien nodig ben ik beschikbaar voor conversatie. Doet zich in hogere mate voor op plekken die een minimum aan sociale interactie vereisen, zoals aan de kassa van een grootwarenhuis of in een volle trein. Preoccupatie signaliseren is een opvallend aspect van nieuwe technologieën. In enkele gevallen is het zelfs de essentie. Een voorbeeld: A en B komen C tegen op straat. B praat met C, maar in plaats van deel te nemen aan de conversatie, verwijdert A zich enkele tientallen centimeters, haalt zijn gsm uit zijn broekzak en begint berichten en Facebookstatussen te overlopen. Hoewel intrinsiek onbeleefd, worden de daden van A sociaal aanvaard. A is eventueel beschikbaar voor interactie, maar móét niet bij het gesprek betrokken worden, wat potentieel moeilijke sociale situaties voorkomt.

DUIMTYPEN

Het horizontaal houden van een smartphone in beide handen, terwijl beide duimen het toetsenbord beroeren. Bedoeling is het typen van een tekstbericht, een e-mail of een post op een sociaal netwerk.

Met de komst van de mobiele telefonie werd de duim – tot dan voorbehouden voor de spatiebalk – de vaste stylus voor tekstberichten, een evolutie die versterkt werd door de komst van de iPhone, BlackBerry en de ontwikkeling van het minitoetsenbord. Opmerkelijk is dat, net zoals de iPadfotografie 170 jaar fotogeschiedenis overhoophaalde, duimtypen indruist tegen de evolutie van de handmotoriek. Enkele honderdduizenden jaren evolutie in dit geval. Hoewel de opponeerbare duimen de precisiegreep introduceerden bij de mensaap, was het de wijsvinger die voor de precisietaken gereserveerd bleef. Dat de duim niet geschikt is voor fijne motoriek, bewijzen de vele taalfouten in sms-berichten, het gevolg van het tegelijk activeren van verschillende letters- het ‘dikkeduimsyndroom’ – en van gebrekkige controle over de beweging.

GSM-JONGLEREN

Het omhoogwerpen van een mobiele telefoon, een twintigtal centimeter hoog, waarbij het object rond zijn as draait, om opnieuw opgevangen te worden in dezelfde hand.

Een van de vele voorbeelden van nerveuze tics, die bij de opkomst van de mobiele telefoon nieuwe vormen kenden. Meestal ging het om een onbreekbaar gewaande Nokia 3310, maar met de hogere prijs van smartphones heeft het ritueel plaatsgemaakt voor de minder ongevalgevoelige ‘gsm-tol’, waarbij de mobiele telefoon vlak op tafel ligt en tussen wijsvinger en duim rondgedraaid wordt. Het doel is evenwel hetzelfde gebleven: verveling of desinteresse uitdrukken. Interessant in dit verband is dat het geen doel is dat de makers van de mobiele telefoon voor ogen hadden bij de ontwikkeling, maar dat wel wijdverspreid is geraakt. Zo ook: de veiligheidspasheupwieg, waarbij een vrouw met de heup haar handtas over een elektronische sensor beweegt, met als doel de elektronische pas in haar tas te activeren zonder die daadwerkelijk eruit te moeten nemen – een ritueel dat zich hoofdzakelijk aan metrostations voordoet. Merk op: menselijke drijfveren als luiheid en verveling hebben een grotere kans om zich aan digitale technologie te hechten.

DE STRALINGSANGSTTELEFOONGREEP

Het van oor en mond weghouden van de mobiele telefoon om van op een afstand van tien centimeter in de speaker te spreken.

Een fenomeen dat zich vooral bij personen van middelbare leeftijd en ouder voordoet – en dan in het bijzonder personen van het vrouwelijke geslacht, zo leert empirisch onderzoek. De verklaring van het fenomeen is niet geheel duidelijk. Oorspronkelijk werd gedacht dat, gezien hun vertrouwdheid met de analoge telefoonhoorn, oudere bellers bang waren om niet direct genoeg in de microfoon te spreken en bijgevolg onverstaanbaar te klinken. Recenter onderzoek – het is nog wachten op peer reviews – bracht evenwel aan het licht dat vooral stralingsangst aan de basis ligt van het fenomeen: door de telefoon niet rechtstreeks tegen het hoofd te houden hopen de bewuste bellers op nutteloze wijze de negatieve gevolgen van gsm-straling te reduceren. In die zin pas het bij oudere naïeve technologische rituelen uit de jaren tachtig, zoals het systematisch afdekken van voedingswaren in de microgolfoven, om te vermijden dat – quote – de straling erin kruipt – unquote. Zal in het komende decennium uitsterven.

CURIOUS RITUALS

Een onderzoeksproject van het Art Center College of Design (Pasadena) door Nicolas Nova (The Near Future Laboratory / HEAD Genève), Katherine Miyake, Nancy Kwon and Walton Chiu. De volledige studie kun je downloaden op curiousrituals.wordpress.com.

DOOR GEERT ZAGERS