In het pakkende familiedrama Die Fremde stelt regisseuse Feo Aladag de Turkse eremoorden aan de kaak. Een gesprek over bloedige gewoontes en roestige roots. ‘Traditie kan nooit een excuus zijn om de mensenrechten met de voeten te treden.’

Hoe onbegrijpelijk het concept ‘eerwraak’ voor seculiere westerlingen ook mag zijn, binnen de Turkse gemeenschap blijkt het een onuitroeibaar fenomeen. Vorige zomer nog werd Vlaanderen opgeschrikt door een dodelijke clash tussen Turkse families, en ook in Duitsland – waar meer dan drie miljoen Turken wonen – komt het vaker voor dan Angela Merkel in haar ‘ Multikulti Heimat’ zou willen.

Net dat taboe is het onderwerp van het regiedebuut van Feo Aladag, de in Wenen geboren, maar vooral in Duitsland bekende tv-actrice. In het beheerste familiedrama Die Fremde zie je hoe de jonge Turkse moeder Umay haar brute echtgenoot in Istanbul ontvlucht om terug te keren naar haar geboortestad Berlijn – tot schaamte en woede van haar familie, die het huwelijk had gearrangeerd.

In de hoofdrol herken je de Duits-Turkse actrice Sibel Kekilli, die in 2004 ook al imponeerde in Gegen die Wand, Fatih Akins rootsdrama waarin het thema ‘eerwraak’ eveneens de revue passeerde. Bovendien weet Kekilli wat het betekent om als individu met je gemeenschap in conflict te komen. Na het succes van Gegen Die Wand ontdekte de Duitse roddelpers immers dat Kekilli een pornoverleden had, waarop ze door haar familie werd verstoten.

‘Die persoonlijke link was een extra motivatie voor Sibel’, zegt Aladag, die haar debuut in Gent tot beste film uitgeroepen wist en ook minstens een Oscarnominatie op zak heeft – bij het ter perse gaan was nog niet bekend of ze die heeft kunnen verzilveren. ‘Verder hebben we het niet over haar privéleven gehad. Sibel is een gevoelige, intelligente en vooral fantastische actrice die zich niet zomaar laat muilkorven. Ze was dus perfect voor deze rol.’

‘Die Fremde’ is zeker geen preek. Je toont ook begrip voor de familie die zich voor Umays daden wil wreken.

Feo Aladag: Uiteraard. Je moet ongelofelijk sterk in je schoenen staan om als individu tegen de groep in te gaan en los te komen van tradities die al eeuwen meegaan. Ik weet niet of ik het zelf zou kunnen. Umays vader staat voor een onmogelijke keuze: hij houdt van zijn dochter, maar ook van de rest van zijn familie, die door haar daden geïsoleerd dreigt te worden. Het is geen verhaal van goed tegen kwaad. Het is een gefictionaliseerde analyse van een reëel, complex en diepgeworteld probleem. Pasklare antwoorden heb ik niet. Ik stel alleen vast dat iedereen er getraumatiseerd uitkomt – ook de vaders en broers. Plus: ik zie dat geweld alleen maar tot nog meer geweld leidt en dat traditie geen excuus kan zijn om de fundamentele mensenrechten met de voeten te treden.

Klopt het dat je de film in opdracht van Amnesty International hebt gemaakt?

Aladag: Neen, maar hij vloeit wel voort uit hun campagne over geweld tegen vrouwen. Indertijd heb ik een paar filmpjes voor hen gemaakt, maar ik kreeg zoveel researchmateriaal dat ik een langspeler nodig had om alleen al het thema eerwraak op een genuanceerde manier te verkennen. Toen ik besefte dat zoiets niet alleen in exotische landen voorkomt, maar ook bij ons om de hoek en toen de statistieken een gezicht kregen, heb ik besloten er zelf een scenario over te schrijven. Voor mezelf, om de dynamiek beter te begrijpen. En voor de slachtoffers, om hen een stem te geven.

Hoe komt het dat vrouwen zo tolerant zijn tegenover dat conservatieve moslimpatriarchaat?

Aladag: Als vrouw vraag ik me dat ook af, maar: Hoe win je in vredesnaam zo’n oorlog? Ik ben ervan overtuigd dat het systeem in elkaar klapt zodra ook moeders voor de vrijheden van hun kinderen beginnen te ijveren. De oplossing ligt in de combinatie opvoeding en sociale voorzieningen. Je moet ervoor zorgen dat vrouwen goed opgeleid en mondig zijn, plus: je moet hen opvang en alternatieven bieden als ze besluiten tegen dat patriarchaat in te gaan. Dat geldt zowel voor westerse als moslimlanden. Wij mogen ons dan gedeeltelijk hebben ontvoogd, ook bij ons heeft het eeuwen geduurd – we zijn er zelfs nog steeds niet helemaal.

Hoe is je film door de Turkse gemeenschap onthaald?

Aladag: Prima, Turkije was zelfs het eerste land dat de film heeft aangekocht. Ik had ook geen enkele moeite om Turkse acteurs te vinden, de meesten heb ik in Berlijn van de straat geplukt – elk van hen had wel een persoonlijke reden om mee te doen. Gelukkig wil de Turkse overheid de problematiek aanpakken. Op eerwraak staan strenge straffen en ook minderjarige daders worden als volwassenen berecht. Alleen: enkel de uitvoerders staan terecht, niet de vaders die de moord hebben besteld.

Bondskanselier Angela Merkel zei onlangs dat de Duitse multiculturele maatschappij is mislukt. Ben je het met haar eens?

Aladag: Integratie is geen eenrichtingsverkeer. Je moet elkaar de hand reiken en focussen op wat ons bindt, met als basis enkele onvervreemdbare rechten. Als je de mensenrechten niet respecteert, kan integratie nooit lukken. Gelukkig geldt dat enkel voor een kleine radicale minderheid. Je mag de mening van een individu en de conventies van een gemeenschap niet met elkaar verwarren. Dragen westerse moslima’s hun hoofddoek écht uit vrije wil? Dat geloof ik nooit. Ze dragen die omdat hij symbool staat voor hun cultuur en hun identiteit waar ze door de meerderheid constant op gewezen en toe gereduceerd worden. Het is een zelfbeschermende reflex.

Hoe weet je dat zo zeker?

Aladag: Omdat ik dat in mijn eigen familie heb gemerkt – mijn man is van Turkse komaf. Daarom vind ik dat je zelfs de boerka of niqab niet hoeft te verbieden, behalve natuurlijk in openbare functies. Het is dan wel een symbool van onderdrukking, maar alleen door vast te houden aan onvervreemdbare basisrechten – zoals de vrijheid van meningsuiting – kun je die onderdrukking doorbreken. En neen: dat is geen naïef geitenwollensokkengepreek. Het vergt enkel meer tijd en moed dan het brullen van populistische slogans.

DIE FREMDE

Vanaf 9/3 in de bioscoop.

DOOR DAVE MESTDACH