Verzamelaars van prikkeldraad, het verhaal achter de tumbleweed en de mysterieuze dood van John Wayne: met Desert Haze geeft Sofie Benoot een documentaire draai aan de western. ‘Ik wilde de realiteit zoeken in die mythische woestijnen van Amerika.’
‘Apollo? Dit is Boogschutter. Kun je eens naar hier komen, alsjeblieft?’
Acht minuten ver in Desert Haze zit een van de meest surrealistische scènes die we dit jaar gezien hebben. Tot dan hadden we vooral fraaie, weidse beelden gekregen van de Grote Bekkenwoestijn in Utah, en plots stappen drie astronauten in luchtdrukpakken, glazen helmen en met ruimterugzak in het kader, en doen alsof dat normaal is. Wat het blijkbaar ook is: Utah is de plek waar Nasa zijn Marsmissies voorbereidt – de geologie lijkt er aardig op die van de rode planeet.
Verbazend wat je allemaal tegenkomt als je lang genoeg in een woestijn rondhangt – en goed genoeg zoekt. Regisseur Sofie Benoot (28) trok vijf maanden met haar camera naar het westen van de VS, waar ze in het Grote Niets op zoek ging naar verhalen in het landschap. Over archeologen die concentratiekampen voor Japanners uit Wereldoorlog II blootleggen. Over het mysterie van de spookstad California City – de derde grootste stad van California in oppervlakte, alleen is niemand er ooit gaan wonen. Over re-enacters die, in de geest van de oorspronkelijke pioniers, met de huifkar door de woestijn rijden. Over de verdachte dood van John Wayne en hoe de tumbleweed vanuit Rusland in de VS terechtkwam. Het is een fijne collectie vertelsels, netjes tot een mozaïek geweven door monteur Nico Leunen, steeds tegen de achtergrond van het soort landschappen dat u uit John Fordfilms kent.
Je afstudeerdocumentaire Fronterismo speelde zich af op de grens tussen de VS en Mexico. Voor Blue Meridian volgde je de Mississippi in het Diepe Zuiden. Voor Desert Haze trok je naar de woestijnen in het westen.
SOFIE BENOOT: Het is stilaan wel duidelijk waar ik het liefst ga filmen, zeker? Ik heb het onlangs nog eens uitgeteld: ik heb in totaal al veertien maanden van mijn leven in Amerika gezeten. Ik heb altijd al een fascinatie gehad met de VS – en dan vooral de fictie over het land en zijn roots. Lucky Luke-strips als kind, maar later ook Cormac McCarthy en zowat alles wat het westerngenre te bieden heeft. Op zich is het een logische stap dat daar dan documentaires uit voortkomen: een manier om de realiteit te gaan zoeken in die mythische locaties.
Wat het meest verbaast, zijn de verhalen die je er in de woestijn vindt. Vind je die ter plekke of is dat research?
BENOOT: Research. Ik heb vier jaar aan de film gewerkt: de meeste tijd daarvan heb ik achter mijn computer doorgebracht, op zoek naar verhalen en mensen die ik ginder kon gaan filmen. Verbazend wat je allemaal tegenkomt als je lang genoeg blijft doorklikken.
Wat vond je zelf het strafste verhaal dat je bent tegengekomen?
BENOOT: De dood van John Wayne. Dat verhaal was ik ergens in een klein artikel tegengekomen. Verrassend dat dat niet bekender is. Wayne is in 1979 aan longkanker overleden. Op zich niet verdacht voor een roker, ware het niet dat hij in 1956 meegespeeld heeft in The Conqueror. Van de 220 leden van de ploeg die aan die film gewerkt heeft, hebben er 91 kanker gekregen. Volgens de verhalen omdat de set in Utah dicht bij het Nevada Test Centre lag, waar in die tijd atoomtests werden gehouden. Of het waar is of niet, het is een fascinerend verhaal: de grote Amerikaanse held die door zijn eigen land is vermoord.
De dood van John Wayne, de oorsprong van de tumbleweed en het verhaal van een verzamelaar van prikkeldraad: is Desert Haze eigenlijk een soort documentairewestern?
BENOOT: Het is zoals je zegt: alle elementen van een goede western zijn er. Die prikkeldraad wilde ik er absoluut in. Zoals gezegd: als kind had ik een obsessie met Lucky Luke – en in het bijzonder het album Prikkeldraad in de prairie. Dat beeld is bij mij altijd blijven hangen.
Het is ook moeilijk om op die plekken te gaan draaien en geen western af te leveren. Het is een landschap met ontzettend veel betekenis in de Amerikaanse identiteit. Elk volk heeft zijn eigen creatiemythe nodig: de Amerikanen hebben die in de woestijn gevonden. Wat de Europese pioniers in het oosten van Amerika vonden, leek heel erg op hun thuisland: nat en groen. Pas toen ze de frontier begonnen te verleggen, zagen ze landschappen die ze niet kenden. Al die grote Amerikaanse thema’s als individualiteit en mannelijkheid hebben ze in dat Grote Niets gevonden. Vandaar ook die obsessie met de western – of dat is toch wat ik denk.
Heb jij zoiets als een favoriete western?
BENOOT: Als ik er één moet kiezen: High Noon van Fred Zinnemann. Omdat die net iets anders is. Niet alleen omdat Gary Cooper de hele film lang zit te wachten tot de trein van twaalf uur komt – tijd is een groot thema – ook omdat hij bijna anti-Amerikaans is naar westernnormen. Het gaat meer over de lafheid van het land dan de heroïek.
Heb je trouwens op die close-ups van de wandklokken gelet in Desert Haze? Dat was mijn knipoog naar High Noon.
Grootse kaders, een geluidsband waarop de wind overheerst en een opvallend traag tempo: cinematografisch zit er veel durf in Desert Haze.
BENOOT: Daarom ben ik ook zo blij dat de film nu in de bioscoop uitkomt: hij smeekt zowat om een groot scherm. Een paar jaar geleden zou dat nog ondenkbaar geweest zijn, maar heel geleidelijk is de documentaire meer geaccepteerd als filmgenre. En dat is goed nieuws voor regisseurs als ik: er is leven buiten de televisie en filmfestivals.
DESERT HAZE
Vanaf 17/9 in de bioscoop.
DOOR GEERT ZAGERS
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
