Twintig jaar nadat Peter Gabriel, David Byrne, Ry Cooder en Paul Simon de wereldmuziek op sleeptouw namen, blijft het genre volop in beweging. Van Arroyo tot Zazou, een kompas voor een huis met vele kamers.

Door Peter Van Dyck

Ialma op 25/7, Zeca Baleiro op 26/7, Tinariwen, Papa Noël, Mafalda Arnauth, Fun Da Mental, Tania Libertad, Muszikas op 27/7 en Garmarna op 28/7 op Sfinks in Boechout.

De Caraïben

De Portoricaanse timbalero’s Tito Puente, Eddie Palmieri, Ray Barretto – verenigd in de Fania All Stars – drukten in New York hun stempel op de ontwikkeling van de latin jazz. Op de Dominicaanse Republiek regeert de merengue, een vereenvoudigde versie van de Cubaanse son. Juan Luis Guerra verrijkte die met de bachata, volksmuziek uit het platteland, Ismael Rivera voegde er mambo aan toe. Nog ideale feestmuziek: de zouk van Kassav’ en Zouk Machine uit de Franse Antillen, de soca van Roy Cape All Stars en Brother Resistance uit Trinidad en de calypso van Harry Belafonte.

Jamaica

Reggae, man! Twee belangrijke producers zetten het genre in de jaren ’60 op de sporen. Jimmy Cliff en Desmond Dekker debuteerden bij Leslie Kong, Studio One van Coxsone Dodd bood onderdak aan Burning Spear, Horace Andy, Sugar Minott en natuurlijk The Wailers met Bob Marley, Peter Tosh en Bunny Wailer. Lee Perry en King Tubby brouwden in hun soundlabo met echo’s beladen instrumentale dub. DJ’s Tappa Zukie, Big Youth, U-Roy en Sly & Robbie baarden de dancehall, waar de loversrock van Gregory Isaacs, Barrington Levy, Ini Kamoze, Halfpint en later ook Luciano goed kon gedijen. Vandaag heb je naast de snelle ragga van Buju Banton, Beenie Man en Shabba Ranks en het radicalisme van Sizzla, ook de terug-naar-de-roots reflex van Anthony B.

Onze aanraders: Diverse Artiesten, ‘Studio One’ (Soul Jazz). Diverse Artiesten, ‘Reggae Roots 1972-1995 Volume 5’(Island). Bob Marley & The Wailers, ‘One Love: The Very Best Of’ (Tuff Gong). Ini Kamoze, ‘Here Comes The Hotstepper’ (Columbia).

Net uit: Burning Spear, ‘Live At Montreux Jazz Festival 2001’ (Nocturne).

Cuba

Begin vorige eeuw zag de son het licht. De spilfiguren in de hoogdagen van ’40 en ’50 waren Arsenio Rodríguez, Benny Moré en het orkest van Pérez Prado en Celia Cruz. Rubén González, Ibrahim Ferrer, Compay Segundo, Eliades Ochoa, Omara Portuondo en Cachaito Lopez ontketenden als Buena Vista Social Club onder leiding van Ry Cooder een revival. Maar naast die oude helden is er ook jonger geweld: Irakere, Los Van Van, Orquesta Aragon, Alfredo de la Fé, Asere, Cubanismo, Sierra Maestra, Orquestra Revé en NG La Banda.

Onze aanraders: Diverse Artiesten, ‘Cuba Now’ (Hemisphere). Ibrahim Ferrer, ‘Buena Vista Social Club Presents’ (World Circuit).

Zuid-Amerika

In Colombia ontwikkelde Joe Arroyo een fantasierijke visie op de son. In zijn zog volgden de supersalsa van Grupo Niche, Grupo Gale en Guyacan en de snelle cumbia à la Los Correleros de Majagual. In Peru probeert Susana Baca het haast vergeten Afro-Peruviaanse erfgoed te redden. In dezelfde categorie, maar iets vlammender: Peru Negro. Argentinië staat natuurlijk synoniem voor tango. Bandoneónspeler en componist Astor Piazzolla slaagde erin deze volkse muziek naar de concerthal te vertalen. Mercedes Sosa was in de jaren ’60 een van de sterkhouders van de nueva cancion en snijdt in haar expressieve poëzie hedendaagse thema’s als de mensenrechten aan.

Onze aanraders: Mercedes Sosa, ‘Gracias A La Vida’ (Polygram). Susana Baca: ‘Eco De Sombras’(Luaka Bop).

Brazilië

In de jaren ’50 en ’60 dienen Antonio Carlos ‘Tom’ Jobim en Gilberto Joao de jazz vers bloed toe in de vorm van bossa nova. Eind jaren zestig houden Caetano Veloso en Gilberto Gil de Tropicália-beweging boven de doopvont. De samba wordt constant geactualiseerd, denk maar aan de inspanningen van Jorge Ben en de vaak gesamplede percussieplaten van Airto Moreira. Marisa Monte en haar kompaan Carlinhos Brown rakelen zelfs samba-voorloper de chorinho weer op. Wilde fusion komt van Chico Science en de kleurrijke zangeres Rita Ribeiro, gesteund door Zeca Baleiro en Chico César.

Onze aanrader: Marisa Monte, ‘Memórias, Crónicas e Declaraçoes de Amor’ (EMI).

Zuid-Afrika

In ’86 haalde Paul Simon op Graceland de a-capellagroep Ladysmith Black Mambazo, trompettist Hugh Masekela en diva Miriam Makeba uit hun isolement. Zuid-Afrika heeft zijn eigen soul: de mbaqanga. The Mahotella Queens & Mahlathini gelden als de belangrijkste vertegenwoordigers, naast Lucky Dube voor hij zich bekeerde tot de reggae. De blanke Johnny Clegg en percussiegroep Amampondo verspreiden de Zulu-cultuur, terwijl de militante, feministische Busi Mhlongo voor een nieuw en krachtig geluid zorgt. De township-jive wordt beleden door The Soul Brothers. Oliver Mtukudzi uit Zimbabwe mengt die jive met rumba en R&B.

Onze aanraders: Busi Mhlongo: ‘Urbanzulu’ (Melt 2000). Paul Simon: ‘Graceland’(Warner).

Net uit:Oliver Mtukudzi, ‘Vhunze Moto’ (Putumayo).

Madagaskar

Een land in opkomst. Tarika snoof voor het prachtige Soul Makassar de sfeer op in Indonesië, de heldere stem van Ricky Randimbiarison werd op debuutalbum Olombelona Ricky door producer Airto Moreira in Braziliaanse ritmes ingebed.

Onze aanrader: Tarika: ‘Soul Makassar’ (Triloka).

Centraal-Afrika

De link met Latijns-Amerika is hier overduidelijk. Luister maar naar de Congo-pop van Franco en Tabu Ley uit de jaren ’60. Tot vandaag proberen Papa Noel en zijn superformatie Kékélé, Sam Mangwana en Wendo Kolosoy de Congolese rumba in ere te houden. Iets flamboyanter is Papa Wemba. Ook Ricardo Lemvo & Makina Loca en de Angolezen Bonga en Waldemar Bastos hebben de latin fever. Remmy Ongala uit Tanzania brengt soulvolle soukous. In Kameroen ontpopt Manu Dibango zich als peetvader van de afrofunk. Sally Nyolo produceert afropop, geënt op het bikutsi-ritme. Ze is een ex-lid van het half-Belgische Zap Mama.

Onze aanraders:Papa Noel & Papi Oviedo: ‘Bana Congo’ (Tumi Music). Waldemar Bastos: ‘Pretaluz’ (Luaka Bop).

West-Afrika

In het voormalige Mandingo-rijk, met als kern Mali en Guinee, is de blues geboren. Ali Farka Toure wordt niet voor niets ‘de Afrikaanse John Lee Hooker’ genoemd. Zijn protégé Afel Bocoum en de meesterlijke kora-speler Toumani Diabate werden onlangs nog door Damon Albarn aangetrokken als gidsen in het muzikale avontuur Mali Music. De cultuur van de griots (Afrikaanse troubadours) wordt verspreid door Amadou & Mariam, Habib Koité, Oumou Sangare, Boubacar Traore, Issa Bagayogo en Tinariwen. Mory Kanté toverde de mandingo-traditional Yéké Yéké om tot een hedendaagse danshit. De Franse producer Frederic Galliano liet de vrouwelijke stemmen van de streek remixen op de Frikyiwa compilaties en werkte met Nahawa Doumbia & Co samen op het African Divas album. Salif Keita, een albino van adel, zette met Soro als eerste de Malinese muziek op de wereldkaart. Africando All Stars, met Keita als gast, Orchestra Boabab en Toure Kunda halen de banden met rumba en salsa aan. In Senegal genieten Baaba Maal en Youssou N’Dour een godenstatus. N’Dour vond het mbalax geluid uit, met springerige talking drums, en telt onder zijn apostelen Cheikh Lô, Omar Pene & Super Dianomo de Dakar en balladeer Ismael Lo.

Onze aanraders: Rokia Traore: ‘Wanita’ (Indigo). Diverse Artiesten : ‘Frikyiwa Collection 1 & 2’ (Frikyiwa). Salif Keita: ‘Soro’ (Stern’s) en ‘Moffou’ (Universal). Ali Farka Toure: ‘Radio Mali’ (World Circuit). Ali Farka Toure & Ry Cooder: ‘Talking Timbuktu’(World Circuit). Afel Bocoum, Damon Albarn, Toumani Diabate & Friends: ‘Mali Music’ (EMI). Diverse Artiesten: ‘Mali To Memphis’ (Putumayo).

Net uit: Issa Bagayogo, ‘Timbuktu’ (Six Degrees). Tinariwen, ‘The Radio Tisdas Sessions’(Wayward).

Nigeria

Onder invloed van James Brown boetseert Fela Kuti in de jaren ’70 de afrobeat. Na zijn dood zet zijn zoon Femi zijn werk verder. Ietwat onderschat is die andere sterkhouder van de kosmische afro-jazz Oneness Of JuJu, die net als Antibalas de VS als uitvalsbasis heeft. King Sunny Adé en zijn tegenhanger Chief Ebenezer Obey concentreren zich eerder op vloeiende gitaarlijnen. Majek Fashek en de even rebelse als grillige Alpha Blondy uit Ivoorkust houden de reputatie van de Afrikaanse reggae hoog.

Onze aanraders: Oneness Of JuJu: ‘African Rhythms: Oneness Of JuJu 1970-1982’ (Strut). Fela Kuti: ‘The Best Of: The Black President’ (Universal). Femi Kuti: ‘Fight To Win’ (Universal).

Net uit: Antibalas, ‘Talkatif’ (Ninja Tune). King Sunny Adé, ‘King Of Juju’ (Wrasse Records/LC Music). Alpha Blondy, ‘Merci’ (EMI).

Noord-Afrika

De voorbije decennia maakten Algerije en Marokko via de shaabi en de raï een fenomenale inhaalbeweging op Egypte. Raï betekent ‘opinie’ en neemt geen blad voor de mond. Peetmoeder is Cheikha Remitti. In de eighties introduceerden Cheb Mami en Khaled, uitgeweken naar Frankrijk omwille van de politieke toestand in Algerije, synthesizers en drummachines in de raï. Rachid Taha, Hamid Baroudi (ex-Dissidenten) en de Egyptenaar Ali Hassan Kuban leunen op een iets minder commerciële manier op moderne grooves. Djur Djura is een vocale vrouwelijke berbergroep. Souad Massi bereidt een interculturele hutsepot van rock, shaabi en singer/songwriterschap.

Onze aanraders: Rachid Taha, ‘Made In Medina’ (Barclay). Souad Massi, ‘Raoui’ (Island).

Zuid-Europa

Portugal

In de fado van de jaren ’50 en ’60 van artiesten als José Afonso en Amália Rodrigues staan de stem, de guitarra en de viola centraal. De meeste zangeressen van de jonge generatie zoals Dulce Pontes, Cristina Branco, Mafalda Arnauth, Mariza en Lula Pena laten een weldadige frisse wind door het genre waaien. Madredeus en Fernando Lameirinhas nemen de stijl als basis om met een open geest letterlijk wereldmuziek voort te brengen.

Spanje

Flamenco krijgt nieuwe impulsen van gitarist Tomatico en zangeres Estrella Morente. De laatste jaren laten Ialma, Mercedes Péon en de doedelzakspelers Xosé Manuel Budiño, Carlos Nuñez en Hevia de Galicische folk heropleven, vaak door een brug met techno te slaan. Kepa Junkera maakt de Baskische trikitixa, sociale dansmuziek, weer hip. De energie van Baskische bende van Manu Chao, Macaco, Roy Paci en zijn fanfare Banda Ionica en Fermin Muguruza, die latin en dub in de shaker smijten, is heel aanstekelijk.

Onze aanraders: Mercedes Péon, ‘Isué’ (Resistencia). Fermin Muguruza , ‘Brigadistak Sound System’ (Piranha). Manu Chao, ‘Clandestino’ (Virgin).

Scandinavië

De Scandinavische folkscène is behoorlijk inventief. Het Finse Värttinä stond mee aan de wieg van de world beat. Hun sjamaanachtige drive en rauwe vocalen moedigden acts als Hedningarna en Garmarna aan de stootkracht van hun volksmuziek en de power van techno te combineren. Een sparring partner is de accordeonist Kimmo Pohjonen, die experimenteert met vervormende effecten. Wimme, een specialist in de extatische vocale yoik-techniek, en Mari Boine breken een lans voor het behoud van de saami-cultuur. Gjallarhorn onderscheidt zich door de ongewone bonte combinatie van geïmproviseerde zang, fiddles, Afro-Cubaanse en Indiase percussie en didgeridoo.

Onze aanrader: Hedningarna, ‘Karelia Visa’ (Alice Musik/Music & Words).

Oost-Europa

Voor velen verliep de eerste kennismaking met de muziek uit de Balkan via de soundtracks van Emir Kusturica’s Underground en Black Cat White Cat, met No Smoking Orchestra, Mostar, Goran Bregovic en Fanfare Ciocarlia. Het Roemeense Taraf de Haïdouks – samen met leden van Kocani Orkestar ook te bewonderen in het collectief Band Of Gypsies – is wellicht de meest wervelende zigeunerfanfare. De dames Vera Bila (Tjechië) en Esma Redzepova (Macedonië) zijn imposante verschijningen. Het Hongaarse Muzsikás, een van de beste táncház (dansgroepen) uit Boedapest, schitterde met hun duik in het oeuvre van Béla Bartók.

Onze aanraders:Muzsikás & Márta Sebestyen, ‘The Bartók Album’ (Hannibal). Goran Bregovic, ‘Music For Films’ (Mercury). Fanfare Ciocarlia, ‘Iag Bari’ (Piranha).

Azië

In Israël verdiept Emil Zrihan zich in de Afro-Andalusische traditie en staat Nourith, net als de betreurde Ofra Haza, voor crossover pop. De Turkse fluitist Kudsi Erguner, te horen op de Passion-plaat van Peter Gabriel, dompelt zich op Islam Blues met de Vietnamese gitarist Nguyên Lê onder in een sufi-bad. Rond die sufi-religie draait ook de qawwali-zang van de Pakistani Nusrat Fateh Ali Khan en zijn neven Rizwan-Muazzam Qawwali.

Onze aanrader: Nusrat Fateh Ali Khan: ‘Sorrows’ (Oriental Star) en ‘Salaam’ (Oriental Star).

India

Meesters Ravi Shankar en zijn dochter Anoushka (sitar), Vishwa Mohan Phatt ( mohan veena, gitaar meets sitar), Ronu Majumdar ( bansuri, dwarsfluit) en Pandit Shiv Kumar Sharma ( santoor, Perzische dulcimer) vertolken raga’s, de Indiase klassieke muziek die teruggaat tot de 16e eeuw. De legendarische Asha Bhosle, Queen of Bollywood genoemd omdat ze ook heel wat filmsongs zong, blijft Cornershop en andere Britse Aziaten als Fun Da Mental, Joi, Asian Dub Foundation en Natacha Atlas inspireren.

Net uit: Ronu Majumdar & Abhijit Banerjee: ‘Raga Bageshri’ (Papyros).

China-Tibet-Mongolië

Yungchen Lhamo werkt onder de vleugels van Real World samen met de Franse wereldmuziek-goeroe Hector Zazou. Urna betovert met haar onaardse zang op een bedje van percussie en Mongolische vedel. De trots van het eiland Tuva zijn de keelzangers van Huun Huur Tu en Yat-Kha, dat niet vies is van grungy gitaren.

Japan

Heel typerend voor Japan is de shakuhachi bamboefluit, waarvoor Hidaeki Kuribayashi in de jaren ’70 mooie composities schreef. De Japanse percussionist Joji Hirota gooide hoge ogen met het werk dat hij samen met de Chinese fluitist Guo Yue creëerde.