WE GAAN ERAAN!. DE CONCLUSIE IN JARED DIAMONDS buitengewoon vertelde boek over het einde van wereldbeschavingen is voorzichtig optimistisch. wat daaraan voorafgaat, is het niet.

VOLLEDIGE TITEL: ‘Collapse.

How Societies Choose To Fail Or Succeed’

Jared Diamond

Viking/Allen Lane, 592 blz., a28

Collapse

Het heeft lang geduurd, maar de auteur van het Pulitzer Prize 1998-winnende Guns, Germs and Steel: The Fates of Human Societies (bij ons wat knullig vertaald als Zwaarden, Paarden & Ziektekiemen) heeft sinds januari een nieuw onheilsgeschrift uit. Het heet Collapse en behandelt de vraag: wat was de oorzaak van de teloorgang van grote beschavingen uit het verleden, en wat kunnen we opsteken van hun grimmig lot? Diamond verkent rampscenario’s en patronen van nakende catastrofes met een duizelingwekkende geografische en historische scope: in de Polynesische cultuur op Paaseiland (‘Wat zei de Paaseilander toen hij de hakbijl zette in de laatste palmboom? Scandeerde hij: ‘Jobs, geen bomen’?’, vraagt hij zich af); bij de Amerikaanse beschavingen van de Anasazi’s en de Maya’s, en in een middeleeuwse Vikingenkolonie op Groenland. Dat doet hij natuurlijk enkel omdat hij gelijkenissen ziet met het zelfvernietigende pad dat de moderne westerse beschaving heeft gekozen en waarvan zij blijkbaar niet wil afwijken.

Het verhaal is niet nieuw, maar de synthese (van geschiedenis, moleculaire biologie, planten en dierengenetica, bio-geografie, archeologie, linguïstiek) is des te prangender. Niet terrorisme is een bedreiging voor onze cultuur, want met de global war on terrorism moet de prof geografie aan de University of California Los Angeles eens goed lachen. In plaats van ons met onbestaande talibangrotten of ter plekke verzonnen biowapentrucks bezig te houden, zouden we wat meer aan rationeel langetermijndenken moeten doen. Anders gezegd: niet in termen van vierjarige ambtstermijnen denken, maar in de orde van duizenden jaren. De verspilling van de werkelijk waardevolle bronnen die deze planeet herbergt – olie, kolen, bomen – helpt ons namelijk om zeep, en dat op een globale schaal. Ontbossing staat in rechtstreeks verband met globale opwarming en de eliminatie van hele dierensoorten. Wie denkt dat die wetenschap voer is voor groene geitenwollen-sokkendragers, think again.

Diamond identificeert 5 factoren die tot de collapse leiden: klimaatverandering, vijandige buren, handelspartners (alternatieve bronnen voor essentiële goederen), milieuproblemen, en het antwoord van een samenleving op die milieuproblemen. De eerste vier zijn nooit zomaar waarborgen voor ondergang, de laatste factor daarentegen altijd, want een samenleving kan iets doen wat bij de andere vier lastiger is: ‘choose to fail’. Schrijft Diamond: ‘Misschien ligt de kwintessens van het succes of het failliet van een samenleving wel vervat in het inzicht aan welke kernwaarden ze zich moet vastklampen, en welke ze moet afstoten en vervangen door nieuwe waarden.’

Dat we snel iets moeten doen, blijkt overduidelijk uit deze meesterlijke vertelling van doem en destructie, afwisselend bloedserieus en donker grappig, technisch en inventief eenvoudig. Maar hoe we precies een dam moeten opwerpen tegen het einde, rekening houdend met onze neiging tot ‘bad attitude’, dat kom je zelfs met een dijk van een boek als dit niet te weten. Wat hoort u het liefst? ‘We gaan eraan!’? Of: ‘Plant een boom!’?

Hans Comijn