National Gallery,Trafalgar Square in Londen, tot 4 januari. www.nationalgallery.org.uk

Bill Viola is ongeveer het tegenovergestelde van de kunstenaar die zomaar wat aanrommelt. De Amerikaan weet donders goed waar hij naartoe wil en dat weerspiegelt zich ook in zijn werk. Voor zijn tentoonstelling in de National Gallery steunt Viola op twee van zijn kenmerkende pijlers: schilderkunst van oude meesters en Buddha of de spirituele reis. Zijn video’s gaan over leven en dood, de ontdekking van het zelf, transformatie en de complexiteit van menselijke emoties. In The Passions, een serie van twintig digitale slowmotiontaferelen, pakt hij uit met visueel vernuft dat kan wedijveren met de crème van de schilderkunst. Viola stelt bewegende composities samen, bevolkt met acteurs die de grote menselijke drama’s uitbeelden. Hij laat zijn modellen poses aannemen uit oude schilderijen van Dirk Bouts of Jeroen Bosch. Daar voegt hij een sculpturaal gewicht aan toe dat wordt bijgekleurd door een onwereldse, absolute stilte. Zo is de video Emergence een majestatische en barokke versmelting van geboorte en dood. Volgens Viola is de dood een buitengewoon belangrijk thema in de kunst. Maar de cyclus moet rond zijn, dus koppelt hij het einde aan het begin en komt zo tot een verhalend en breder resultaat. In Six Heads verschijnt een oudere man met telkens een andere emotionele expressie. Daarvoor vond Viola inspiratie bij heiligen die visioenen krijgen. Wat ze zien, blijft voor een buitenstaander onzichtbaar. Maar daar zit meteen de sleutel, want Viola ziet de werkelijkheid als een geheel van verschijningen, als een oppervlak dat we moeten ontcijferen om diepere verbanden te vinden. Iets te zweverig misschien, maar de Amerikaan heeft zijn liefde voor mystiek nooit onder stoelen of banken gestoken. Onzichtbare krachten interesseren hem mateloos waardoor zijn films naar bijbelse en soms zelfs kitscherige richtingen afbuigen. In The Quintet of the Astonished bijvoorbeeld, een compositie met vijf verbijsterde protagonisten, ligt het mirakeleffect er nogal dik op. Die met veel omhaal in beeld geduwde extase is niet altijd even geslaagd maar toch gaat Viola nooit echt uit de bocht. Zijn video’s blijven tot in de puntjes afgewerkt en zodanig explosief qua zeggingskracht dat een te geëxalteerde bijklank weinig kwaad kan. De volledige Passions-reeks, aangevuld met de video The Greeting en The Crossing uit 1996, scheert dan ook hoge toppen: hypnotiserend, meesterlijk gecomponeerd en gelardeerd met een grandeur die je verder maar weinig aantreft.

Door ELS FIERS