SPEERTJE WERPEN. DE BEROEMDSTE HISTORISCHE SUPERPRODUCTIE ALLER TIJDEN KRIJGT NU OOK EEN DVD-UITGAVE VAN EPISCH FORMAAT.

FILM: **** Extra’s: *(warner)

Ben-Hur (1959)

Film. De spektakelscènes zijn natuurlijk niet mis: de fameuze met 42 camera’s vastgelegde twintig minuten durende wagenrace in het Colosseum, maar ook de zeeslag, de triomfantelijke intrede van Ben-Hur in Rome, de verschrikkingen in de leprakolonie en de schilderachtige tableaus van de kruisweg. En dat allemaal toen er van CGI-effecten nog geen sprake was en de vijftigduizend figuranten en de driehonderd monumentale decors ten tijde van Christus geen virtuele illusie waren.

Maar de ruggengraat van deze moeder van alle historische epossen is iets intiemer van sfeer: de liefde-haatverhouding tussen de twee jeugdvrienden, prins Judah Ben-Hur (Charlton Heston) en de Romeinse tribuun Messala (Stephen Boyd). Het keerpunt in hun relatie komt er wanneer ze elkaar als volwassen mannen terugzien en de jood Ben-Hur in zijn vroeger speelkameraadje een meedogenloze bezetter herkent, met maar één doel voor ogen: het joodse verzet tegen de Romeinse overheersing bloedig onderdrukken. Na veel schaven aan diverse scenarioversies vond regisseur William Wyler dat er toch iets ontbrak om die radicale ommezwaai in hun relatie geloofwaardig te maken. In zijn rewrite van het script van Karl Tunberg voegde Gore Vidal er dan maar een homoseksuele component aan toe: Ben-Hur en Messala hadden vroeger iets met elkaar en wanneer de Romein de draad weer wil opnemen, maar door zijn joodse prins wordt afgewezen, reageert hij als een jaloerse minnaar. Wyler zag deze gay subtekst (anno 1959 kon dit alleen maar gesuggereerd worden) wel zitten, maar waarschuwde meteen om Charlton Heston niet op de hoogte te brengen: ‘ don’t you say a word to Chuck or he’ll fall apart‘ (‘ the thought of so much wood crashing to the ground committed us all to omer

tà‘ , sneert Vidal in zijn memoires Palimpsest over Hestons houterige acteerstijl ). Hestons tegenspeler Stephen Boyd werd wél ingelicht en de seksuele appetijt die hij tijdens zijn reünie met zijn jeugdvriendje suggereert, spreekt zulke boekdelen dat hun partijtje speerwerpen om te zien wie het verst kan schieten, plotseling een erg fallische ondertoon krijgt.

Extra’s. Warner, de kampioen van de met veel archiefmateriaal gelardeerde digitalisering van klassiekers trekt met deze 4-disc-editie van Ben-Hur alle registers open. Met elf Oscars bekroond (een record dat nooit werd verpulverd, en alleen werd geëvenaard door Titanic, ook al een mythische superproductie) is Ben-Hur het vlaggenschip uit de MGM-catalogus die Warner dankzij Ted Turner in zijn portefeuille heeft. Uit de schatkamers van de studio van de brullende leeuw werd heel wat zeldzaam materiaal bovengehaald, zoals een halfuur lange montage van diverse screentests, waaruit blijkt dat we gelukkig zijn ontsnapt aan Leslie Nielsen (de Naked Gun-serie) als Messala. De hoofdbonus uit de archieven is echter de integrale en prachtig ingekleurde versie (ongeveer twee en een half uur lang) van de Ben-Hur van Fred Niblo uit 1925 (niet eens de eerste versie, want die dateert uit 1907), met Ramon Novarro in de titelrol.

Wie de twee films naast elkaar legt, zal verbaasd opkijken van de technische finesse van de stille versie, voor zijn tijd ook al een kolossale productie. Zelfs de tachtig jaar oude wagenrace ziet er dankzij het adembenemende camerawerk nog altijd fantastisch uit. In de retrospectieve documentaire uit 1994, Ben-Hur: the Making of an Epic worden de twee races trouwens vergeleken. Het ging telkens om een productionele en logistieke nachtmerrie waarbij menig paard en camera sneuvelde. Voorts is er een uur lange recente documentaire over de invloed die Ben-Hur heeft uitgeoefend op zulke diverse filmmakers als Ridley Scott en George Lucas (die in de pod-race uit The Phantom Menace de legendarische wagenrace stuntelig digitaal overdoet).

Patrick Duynslaegher