Glanzende Barbie- en Kenklonen, barokke popartdecors en homo-erotische clichés à gogo: al drie decennia flirt het Franse fotografenduo Pierre & Gilles met de grenzen van de goede smaak. Maar waag het niet het woord ‘kitsch’ in de mond te nemen. ‘Dat is een uitvinding van intellectuelen.’

Een goddelijke tuinman die op natuurlijke wijze het plantsoen bewatert. Een gepolijste zeebonk met glycerinetranen. Een posterboy die zo-even met mansap zijn borst nat maakte. Maar evengoed Madonna in geisha-outfit. Pierre & Gilles, Double je 1976-2007 – zowel de titel van de retrospectieve in Parijs als van het bijbehorende Taschenboek – toont de fantasiewereld waarin het Franse kunstenaarskoppel al 30 jaar vertoeft. Pierre & Gilles – hun achternamen en leeftijd blijven top secret – kicken op Mariabeeldjes, plastic bloemen, bidprentjes, Bollywoodfilms, mythologie en glamour. En liefst allemaal tegelijk. Want overdaad is al drie decennia hun handelsmerk.

Pierre en Gilles ontmoetten elkaar in 1976 op een feestje in een Parijse boetiek van Kenzo. Pierre werkte als fotograaf voor tijdschriften, Gilles was tekenleraar en freelance-illustrator. Het was het tijdperk van de punk en de no future-generatie, maar daar hadden de twee geen boodschap aan. Ze hielden allebei van Markies De Sade en van ‘foute’ Franse muziek genre Claude François, Sheila en Johnny Hallyday. Behalve een persoonlijke band schiep dat ook een professionele: al snel zetten de twee een geoliede samenwerkende vennootschap op: ze bedachten samen een theatrale setting voor hun shoots, Pierre nam de foto’s en Gilles retoucheerde ze achteraf handmatig met glansverf en airbrushpistool tot een ‘pièce unique’. ‘Waardeloze kitscherige gimmicks’ volgens tegenstanders, ’tijdloze iconen’ volgens liefhebbers. En dat zijn er inmiddels nogal wat, want op veilingen gaan de ‘kunstwerken’ van het Parijse homokoppel vlotjes voor tienduizenden euro’s van de hand.

Wat is het dat hun werk zo aantrekkelijk maakt? Pierre & Gilles spelen met tegenstellingen en verwarring. Heilig mengen ze schaamteloos met geil, vrouwelijk met mannelijk, braaf met pervers, echt met fake, fotografie met schilderkunst. En ze nemen zichzelf bepaald au sérieux, ook al bulkt hun werk van de ludieke knipogen naar mythologie, religie, kunstgeschiedenis, reclame en film. Kitsch mogen we het niet noemen, want: ‘Dat woord is een uitvinding van intellectuelen. Goede smaak komt uit het hart.’ Een rondleiding in de wereld van Pierre & Gilles, in vijf etappes.

Boyz N The Nude

In de meeste van hun foto’s figureren onbekende mannequins. Ze heten Christophe, Laurent, Kai, Karim, Lio, Olivier, Enzo, Nimal, Rio, Carlos en Tomah. Hun achternaam is even overbodig als die van Pierre & Gilles zelf. ‘Onze modellen zijn vrienden of mensen op wie we toevallig botsten. Het maakt ons niet uit of ze beroemd zijn of niet. Alles hangt af van hun persoonlijkheid: als die ons ligt, dan komen de ideeën vanzelf.’ Hun boyscouting resulteerde in reeksen portretten die ze niet in opdracht maar ‘in naam van de kunst’ maakten. De serie Garçons de Paris zijn gelikte knapen – zeg gerust eunuchen – met glittertjes beschilderd. En in Les Jolies Voyous passeren gladde straatjochies de revue, compleet met stoere lederen jasjes, poserend tegen een glitterwand. Pierre & Gilles selecteren hun jongens duidelijk op hun posterboygehalte, al is fallusgrootte ook een belangrijk aanwervingscriterium. Want het zijn niet de celebrities maar deze anonieme modellen die het gemakkelijkst uit de kleren gaan. ‘Ons werk is met de jaren seksueler geworden’, geven ze toe. ‘In de studio durven de jongens ook verder te gaan.’ Dat heeft zo zijn gevolgen. Foto’s van vastgebonden mannen met een erectie werden gebannen uit de Engelse media, op een retrospectieve in Parijs kon je de meest aanstootgevende beelden enkel bekijken door een sleutelgat, als in een peepshow. Kwestie van het een beetje spannend te houden.

Domina Hagen

Amper een kwart van Pierre & Gilles’ oeuvre bestaat uit portretten van beroemdheden voor magazines. Toch zijn het deze fotoshoots die hen wereldberoemd (en zeer rijk) maakten. Amanda Lear, Mick Jagger, Mireille Mathieu, Prince, Kylie Minogue, Serge Gainsbourg, Catherine Deneuve, Paloma Picasso, Madonna, Lolo Ferrari: de lijst celebs die gewillig poseerden in de gekste kleren en decors is indrukwekkend. Hoe krijgen ze hen in godsnaam zo ver? Simpel: sterren beseffen maar al te goed dat Pierre & Gilles hun ster nog meer doen fonkelen. Nina Hagen, berucht om haar onhandelbaarheid, liet zich door hen zelfs in SM-outfit aan een stoel vastbinden. ‘Pierre en Gilles zijn de liefste en meest getalenteerde Parijzenaars die ik ken’, reageerde ze verrukt. ‘Ik wil een film maken met hen. Ze zijn de Steven Spielbergs van Frankrijk.’

Van Franse charmezangers (Claude François, Etienne Daho), over gay-iconen (Boy George, Deee-lite, Marc Almond) tot shockrocker Marilyn Manson en rock-‘n-rollbeest Iggy Pop: allen drapeerden ze zich voor Pierre & Gilles’ lens. Iggy figureerde trouwens in een van hun eerste reportages ooit voor het Parijse blad Façade, in 1977. Al kwam het fotografenduo nogal ongelegen: ‘Iggy deed poedelnaakt de deur van zijn hotelkamer open’, herinnert Pierre zich. ‘Het was er een zootje: in zijn bed lag een vrouwelijke fan, op de grond massaal veel rommel. Iggy trok snel een wit hemd aan en leende mijn lederen das voor de foto.’ Met een van hun grote idolen, Michael Jackson, raakten de onderhandelingen nooit rond. ‘Hij wou per se een boek met 70 foto’s. Onmogelijk, daar zouden we twee jaar aan werken.’ Maar hun bewondering blijft. ‘We houden van Michaels muziek, kleren en danspasjes. Hij past in geen enkele categorie: blank noch zwart, man noch vrouw, kind noch volwassene.’

Roze matrozen

Dat Pierre & Gilles het homo-erotische cliché niet schuwen, is een understatement van formaat. Onvermijdelijk is hun matrozenfetisj, waarmee ze Jean-Paul Gaultier in 1990 onsterfelijk maakten. Hij poseerde met een blauw-wit gestreepte pullover in een decor vol madeliefjes. ‘Zag ik er in het echt maar uit zoals Pierre & Gilles me portretteerden’, zuchtte de Franse mode-ontwerper. ‘In hun wereld wil ik graag leven. Pierre & Gilles zijn unieke kunstenaars zonder commerciële bijbedoelingen. Ze hebben een eigen universum, dat veel te vaak gekopieerd wordt.’ Gaultier zette zijn woorden kracht bij door zélf Pierre & Gilles’ matrozenidee schaamteloos te recycleren voor zijn parfum Le Mâle, tot grote teleurstelling van het duo. ‘Gaultier heeft een Pierre & Gilleskloon gebruikt.’ Dat het koppel een passie heeft voor scheepsromantiek, blijkt ook uit hun bekende reeks Les Naufragés: schone schipbreukelingen, bewusteloos aangespoeld op het strand. Maar de duidelijkste nautische referentie blijft natuurlijk het naïeve Pierre & Gilles-logo zelf: twee matrozen in een hartje en daaronder een wimpeltje met hun voornamen in.

Lichaam van Christus

Pierre wilde als kleine jongen pastoor worden, Gilles was koorknaap. Hun huis in de Parijse voorstad Saint-Gervais is naar verluidt een rariteitenkabinet boordevol religieuze prullaria. ‘We zijn katholiek opgevoed. We waren echte communicantjes’, aldus Gilles. Geen wonder dus dat ze graag in het katholieke erfgoed duiken. In hun reeks Dieux et déesses beelden ze heiligen uit als sekssymbolen, apostelen als gespierde vissers en de gekruisigde Jezus als groot geschapen adonis. Heiligschennis? Geen sprake van: waar de Mohammedcartoons uit islamitische hoek verketterd werden, kregen Pierre & Gilles’ homo-erotische heiligenpastiches in katholieke kringen zelfs applaus. ‘We ontvingen brieven van priesters die ons feliciteerden met onze herinterpretaties’, vertelt Pierre. ‘We provoceren de religie absoluut niet. Door heiligen en martelaars in hun lijdensweg af te beelden, tonen we tegelijk hun pure ziel en het geweld dat hen aangedaan werd.’ Of het tweetal ook een katholieke boodschap wil meegeven met hun aangebrande foto’s? ‘Wij idealiseren het goddelijke graag, maar ons werk gaat ook over de dood en het mysterie van het leven.’ Amen.

Zelfbevlekking

Narcistisch als ze zijn, durven Pierre & Gilles ook wel eens zelf voor de lens te kruipen. Dat ze daarvoor met plezier in de verkleed- en schminkkoffer duiken, zal u niet verbazen. Ze poseren in ‘kinky’ verpleegsteroutfits, als verliefde astronauten of als overgelukkig bruidspaar. (Voor de volledigheid: Pierre is de zwartharige knaap met donkere ogen en een getatoeëerd traantje onder zijn linkeroog; Gilles is de Boy Georgekloon.) De laatste jaren werden de zelfportretten van de heren iets grimmiger. In de Kryptonite-reeks zien we hun beider fallussen, vervormd door spiegels, rondzweven in een abstract universum. ‘We tonen ons donkere kantje’, verklaart het duo. Eigenlijk mogen we bijna alle foto’s van Pierre & Gilles als zelfportretten beschouwen. ‘Onze beelden verwijzen naar ons, ons leven, onze ontmoetingen, onze vriendschappen, onze liefdes en onze dromen. Het zijn allemaal stukjes van onze fantasie.’ Pierre & Gilles leven in de wereld die ze voor zichzelf gecreëerd hebben. ‘We voelen ons verslaggevers uit een andere wereld, parallel aan de echte.’

‘Pierre et Gilles, Double je 1976-2007′ Retrospectieve van 26 juni tot 23 september in Jeu de Paume in Parijs (vlakbij Jardin des Tuilleries en Place de la Concorde). Taschen brengt tegelijk een gelijknamig overzichtswerk uit met maar liefst 300 foto’s (40 euro).

Info op www.jeudepaume.org en www.taschen.com.

Door Thijs Demeulemeester