ALL’S WELLES THAT ENDS WELLES

By the pricking of my thumbs: JEANETTE NOLAN en ORSON WELLES als het echtpaar MACBETH.

De twee Shakespeareverfilmingen van Orson Welles krijgen een superbe blu-rayrelease van het Franse label Carlotta.

Laurence Olivier en, veel recenter, Kenneth Branagh staan dan wel bekend als de ultieme Shakespeare-apostelen van het witte doek – néé, Franco Zeffirelli, maak je geen illusies – maar toch zou het fout zijn om Orson Welles over het hoofd te zien. Voordat hij films ging maken, produceerde Welles met zijn Mercury Theatre immers enkele memorabele interpretaties van de Bard: met Voodoo Macbeth ensceneerde hij in 1937 een versie van dat stuk met een all-black cast in een Haïtiaanse setting. Ook zijn aan het fascisme van Mussolini refererende adaptatie van Julius Caesar werd legendarisch. Voor de cinema maakte Welles slechts twee Shakespearebewerkingen: Macbeth in 1948 en Othello in 1952. Een prachtige restauratie van dat tweeluik op blu-ray, voorzien van een pak onthullende extra’s, toont meer dan ooit aan hoe onconventioneel, creatief en verfrissend visueel zijn adaptaties zijn.

Zoals steeds bij Welles, kenden deze twee films een problematische ontstaansgeschiedenis: Macbeth, dat oorspronkelijk twee uur duurde en met een Schotse tongval werd gesproken, werd achteraf ingekort tot slechts 87 minuten en kreeg een dub in toegankelijker Engels. Othello werd stukje bij beetje gefilmd over een periode van drie jaar, afhankelijk van het geld dat Welles bij elkaar kon schrapen met zijn acteerklussen. En hoewel Othello de Grand Prix won in Cannes, gingen beide films ten onder aan de kassa en waren ze daarna moeilijk te vinden.

Waar de meeste filmversies van Shakespeare zich tevredenstellen met het braaf in beeld brengen van acteurs die hun best doen om de tekst zo overtuigend mogelijk te brengen, behandelt Welles de toneelstukken als weinig meer dan simpel bronmateriaal waarmee hij kan doen wat hij wil. Hij verwijdert gigantische hoeveelheden tekst – beide films zijn met moeite half zo lang als de toneelstukken, morrelt aan de structuur en haalt heel wat personages er volledig uit. Wat hij daartegenover stelt, is een expressionistische visuele stijl. Macbeth baadt in mist en duisternis. Het kasteel is weinig meer dan een ruïne, half verstopt in de schaduwen – een ultiem geval van noodzaak die tot inspiratie leidt, omdat Welles simpelweg het geld niet had om uitgebreide sets te bouwen, maar het werkt wel. De film bevat trouwens een onvoorstelbaar bravoureshot van tien minuten, waarin Welles zowat de hele tweede akte van het toneelstuk met één enkele camerabeweging afhandelt. Othello speelt dan weer gretig met contrasten tussen voor- en achtergrond en geforceerde perspectieven. Je zou bijna vergeten naar de tekst te luisteren, gewoon omdat er zoveel te bekijken is.

De blu-rays van Carlotta laten niks te wensen over: Macbeth kun je zowel in de integrale als in de ingekorte versie bekijken, een horde Franse filmexperts analyseert beide films en Othello bevat een stevige documentaire over Welles’ relatie met het werk van Shakespeare. Een niet te missen double feature voor fans van Welles, Shakespeare, de cinema, het theater en alles wat daartussen, -naast en -onder ligt.

MACBETH *****

Orson Welles

VS, 1948

Carlotta / blu-ray

OTHELLO ****

Orson Welles

VS, 1952

Carlotta / blu-ray

DENNIS VAN DESSEL

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content