DE FILM ALS TELETIJDMACHINE. Drie films van alain resnais, stuk voor stuk mijlpalen uit het filmmodernisme, zijn op schijf vereeuwigd.

NUIT ET BROUILLARD (1955) / hiroshima mon amour (1959) / muriel ou le temps d’un retour (1963)

Films: ****extra’s: 0 (A-Film)

Alain Resnais box

Films. Niet iedereen is even wild van het werk van Alain Resnais. ‘ It makes you so conscious of its artistry that you may feel as if you’re in church and need to giggle‘, sneerde Pauline Kael (ze had het over zijn debuut Hiroshima mon amour). Hoe dan ook, zelfs Resnais’ grootste tegenstanders moeten toegeven dat de man met zijn exquise excursies in de labyrinten van tijd, geheugen en herinnering de grenzen van de filmtaal heeft verlegd. De drie films uit deze bescheiden Resnaisbox (twee lange speelfilms en een baanbrekende kortfilm) demonstreren met brio het vernieuwend talent van de inmiddels tweeëntachtigjarige pionier van het modernisme in de film. Alle drie experimenteren ze met herhaling van scènes en dialogen, fragmentarische vertelprocédés en audiovisuele puzzelstructuren.

Resnais had er al een jarenlange carriè- re als kortfilmer en documentarist op zitten toen hij in 1959 de wereld verbaasde met Hiroshima mon amour. Zijn beroemdste documentaire blijft de concentratiekampstudie Nuit et brouillard (1955), een ijselijke meditatie over de herinnering aan de Holocaust, gedraaid tien jaar na de bevrijding van Auschwitz.

Oorlogsgruwel van een andere soort doolt als een spook door het gekwelde liefdesverhaal Hiroshima mon amour. De openingsbeelden van de in elkaar verstrengelde, met as bedekte naakte lichamen van een Franse actrice (Emmanuelle Riva) en een Japanse architect (Eiji Okada) golden vijfenveertig jaar geleden als het summum van filmische avant-garde. De vrouw zegt dat ze alles heeft gezien in Hiroshima, de man zegt dat ze niets heeft gezien. En in de bezwerende muzikale dialogen van Marguerite Duras blijven ze de hele film lang dezelfde of gelijkaardige korte zinnetjes herhalen. De vrouw vertelt ook over haar eerste liefdeservaring in Nevers met een Duitse soldaat die omkwam tijdens de laatste dag van de vijandelijkheden; we zien hoe ze bij de bevrijding als moffenhoer werd kaalgeschoren en vernederd. Het heen en weer bewegen tussen de gedoemde passie uit het verleden en de getormenteerde affaire in het heden, wordt ook nog doorsneden met documentaireflitsen van de afschuwelijke gevolgen van de bom op Hiroshima voor de Japanse bevolking.

Oorlogsmonstruositeiten beheersen ook Muriel ou le temps d’un retour. Maar hier zijn de oorlog in Algerije en de folterpraktijken waar de Fransen zich schuldig aan maakten slechts een verre of onderdrukte herinnering, en wordt die thematiek indirect in de hoofdintrige verwerkt. Voor zover je natuurlijk van intrige kunt spreken in wat misschien wel Resnais’ meest subtiele mijmering is over de subjectieve natuur van de tijd en hoe het heden in het verleden gevangen zit. Het lijkt allemaal zwaar op de hand, maar Resnais bezat het talent om koel intellectualistische en abstracte concepten in een glasheldere cinematografische vorm te gieten. Die kan nog het best omschreven worden als hallucinatorisch realisme. Hypnotiserend is ook de intens gestileerde vertolking van Delphine Seyrig als de weduwe van middelbare leeftijd die de draad weer opneemt met haar ex-minnaar en het illusoire geluk van vroeger probeert te doen herleven.

Extra’s. Het bonusmateriaal blijft helaas beperkt tot trailers van Hiroshima en Muriel, terwijl de Franse importedities van deze films ook de andere belangrijke kortfilms van Resnais bevatten.

Patrick Duynslaegher