U zet graag eens een gek brilletje op in de cinema? Fijn zo! Want als het van de filmindustrie afhangt, is 3D vijftig jaar na zijn glorieperiode weer helemaal terug, zij het dan in digitale versie. Zo wordt de Disneyfilm ‘Meet the Robinsons’ de eerste mainstreamprent die in België in enkele zalen in digitale 3D zal worden vertoond. En met ‘Beowulf’, James Camerons ‘Avatar’, Steven Spielbergs ‘Kuifje’-avonturen en nieuwe projectieformaten als RealD en Dolby 3D is er nog meer driedimensionaal geweld op komst. Of: hoe een oude technologie een facelift krijgt in de hoop de piraterij en dalende boxoffice tegen te gaan.

Meet the Robinsons

Op 30 maart 2007 ging in Amerika Meet the Robinsons in première, een weinig memorabele animatiekomedie, ware het niet dat het de eerste grote film in digitale 3D betrof. Zeshonderd van de bijna tweeduizend vijfhonderd Amerikaanse zalen waar de film werd vertoond, werden daarvoor speciaal uitgerust met de zogeheten RealD-techniek, waarmee Disney – net zoals Snow White in 1937 het Technicolor-procedé lanceerde – hoopt het nieuwe standaardformaat voor digitale 3D te hebben geleverd. In België is de technologische reconversie nog volop aan de gang en zal de film voorlopig alleen in de Utopolis Mechelen en Turnhout digitaal worden gescreend. Die beschikken sinds deze zomer namelijk over het NuVision-systeem dat 48 beelden per seconde, afwisselend naar het rechter- en het linkeroog projecteert met een infraroodstraal die de herbruik- en reinigbare 3D-bril controleert. Die ‘actieve’ brillen – vergeet de plastic prullen van weleer! – bevatten een shuttersysteem en batterijtjes waarbij het zicht zich automatisch aanpast aan de diepte van het scherm en waardoor de 3D-film ook op een gewoon doek kan worden geprojecteerd, terwijl je voor RealD een speciaal ‘silver screen’ nodig hebt. Belgiës grootste keten Kinepolis zit ook niet stil. De digitale 3D-première daar wordt Robert Zemeckis’ avonturenepos Beowulf met Angelina Jolie en Anthony Hopkins, te zien vanaf 21 november, wanneer ook elk Kinepolismultiplex met minstens één digitale 3D-zaal zal zijn uitgerust. Daar zal trouwens gebruikgemaakt worden van het Dolby 3D-systeem, dat in tegenstelling tot NuVision met ‘passieve’ brilletjes zonder shuttersysteem werkt. ‘ It’s cinema Jim. But not as we know it.’

Dial M for Murder

In de jaren 20 experimenteerde Abel Gance al met 3D-scènes voor zijn epische klassieker Napoleon, in 1962 leverde Francis Ford Coppola vijftien minuten 3D-footage voor een obscuur seksfilmpje en tijdens de 3D-folie in de jaren 50 waren ook topregisseurs als George Stevens ( Kiss me Kate), Raoul Walsh ( Gun Fury) en Richard Fleischer ( Arena) met de gekleurde brilletjes in de weer. Toch blijft het bekendste voorbeeld van ‘cultureel correcte’ 3D (aangezien de techniek vaak voor B-films werd gebruikt, kreeg ze algauw een minderwaardige bijklank) ongetwijfeld Alfred Hitchcocks Dial M for Murder uit 1954. Dit superieure moordmysterie – met Ray Milland als de bedrogen echtgenoot die zijn vrouw (Grace Kelly) besluit te vermoorden – bevat wel tal van lage camerastandpunten en sleutelobjecten waarop wordt ingezoomd om het 3D-effect te maximaliseren, maar de film werd in 1954 niet in 3D uitgebracht omdat de techniek toen alweer over zijn hoogtepunt heen was. De redenen voor de snelle teloorgang? Te lastig en te duur voor de exploitanten, te migraineverwekkend voor de kijker, te fel beconcurreerd door het al even nieuwe CinemaScopeformaat en te vaak gebezigd in flauwe films als goedkope gimmick. Pas begin jaren 80 – toen 3D een bescheiden revival kende dankzij de verbeterde Space- Visiontechniek, waarbij de dubbele beelden op elkaar werden geprint en er geen dubbele projector meer nodig was – maakte Dial M for Murder dan ook zijn driedimensionale debuut. Een tip: op 24 november krijgt u nog een herkansing in het Antwerpse Muhka wanneer de film weer in 3D wordt vertoond in het kader van een uitgebreide Hitchcockhommage.

De historiek

3D vloeide voort uit 19e-eeuwse ‘speeltjes’ als de stereoscoop en de ViewMaster waarmee foto’s en tekeningen in 3D konden worden bekeken. In 1852 waren er ook al pogingen om stereoscopie – het basisprincipe achter 3D, waarbij twee beelden simultaan worden geprojecteerd – te combineren met Plateaus Phenakistiscope. Toch zou het duren tot de komst van de cinema ‘as we know it’ en William Friese-Greene om de eerste bewegende 3D-effecten te evoceren. Daarvoor bezigde de Britse uitvinder rond 1890 een hoogst onpraktisch systeem, waarbij toeschouwers een stereoscoop voor het scherm hielden, waarop vervolgens tweeledige beelden werden geprojecteerd. In 1897 kwamen wetenschappers aanzetten met het idee om de twee beelden in complementaire kleuren te projecteren (meestal rood en groen) en de kijker een corresponderend rood-groen brilletje mee te geven. Deze ‘anagliefe’ methode zou tot in de jaren 30 dienstdoen als 3D-standaard, tot de komst van ‘polariserend’ materiaal – dat lichtgolven filtert – de roodgroene lenzen kwam vervangen en volledige 3D-kleureffecten mogelijk maakte. Op de eerste echte 3D-film bleef het evenwel wachten tot in 1952 toen Hollywoodcameraman Friend Baker een nieuwe camera bouwde in opdracht van promotor Milton Gunzburg, die zijn ‘Natural Vision’ na lang leuren uiteindelijk wist te slijten aan indie-regisseur en -producent Arch Oboler. Die flanste er het exotische Bwana Devil mee in elkaar, een avonturenfilmpje vol banale dialogen, opzichtige en bovenal onhandige 3D-effecten, dat door de critici dan ook werd neergesabeld, maar als de eerste stereoscope langspeler in kleur wél meteen een kaskraker werd en het Gouden Tijdperk van de 3D-cinema op gang schoot. Meer 3D-hits van toen: de huiverfilm House of Wax met Vincent Price (1953), het John Waynevehikel Hondo (1953) en voor de dirty bastards: de softpornoklassieker The Stewardesses (1974) waarbij u drie keer mag raden welke lichaamsdelen er uit het kader floepen.

De toekomst

Trachtte de filmindustrie in de fifties met 3D de televisie te counteren, dan is digitale 3D – waarbij geen dure, analoge filmkopijen meer moeten worden getrokken – haar repliek op het dalende bioscoopbezoek, de stijgende piraterij en verdere uitbreiding van de vrijetijdsmarkt. Onderzoek wijst trouwens uit dat 3D-films momenteel bijna drie keer zoveel opleveren per scherm als hun 2D-versies. Geen wonder dus dat heel wat toonaangevende filmmakers de jongste jaren meer met computers en projectoren knoeien dan met scenario’s en acteurs, al zal het ongetwijfeld van die laatste elementen blijven afhangen of hun digitale 3D-projecten straks ook een publiek zullen vinden. Zo is James ‘ Titanic‘ Cameron momenteel de actieblockbuster Avatar (release: zomer 2009) aan het draaien met een gloednieuwe, digitale 3D-camera en een virtuele productie-unit en beginnen Steven Spielberg en Peter Jackson straks aan hun driedimensionale Kuifje-film. Niets nieuws trouwens. De vorig jaar uitgebrachtte 2D-film Superman Returns bevatte al twintig minuten 3D-materiaal, net als de nieuwe Harry Potter, terwijl ook de animatiefilms Monster House (Real D) en Open Season (Imax 3D) al in 3D werden uitgebracht. Bovendien is Spielberg momenteel nog een nieuwe techniek aan het ontwikkelen, die werkt met plasmaschermen en zonder brilletjes, zodat nog slechts één ding zeker lijkt: uw Betamaxrecorder is écht wel démodé.

‘MEET THE ROBINSONS’

Vanaf 17/10 in 3D in Utopolis Mechelen en Turnhout.

‘BEOWULF’

Vanaf 21/11 in de bioscoop.

Door Dave Mestdach