Roger Ballen, huisfotograaf van Die Antwoord: ‘Krijg je nachtmerries van mijn foto’s? Geweldig!’

© GF
Jozefien Wouters
Jozefien Wouters Freelancejournaliste

Als u niet tijdig een kaartje had voor de passage van Die Antwoord in de AB, kunt u in Brussel nog altijd naar de expo The Theatre of the Ballenesque van Roger Ballen, de fotograaf die als geen ander hun universum heeft beïnvloed – én de clip van I Fink U Freeky regisseerde.

‘Niets gevonden’, zucht Roger Ballen ietwat teleurgesteld wanneer hij begin september de Antwerpse fotografiegalerie Stieglitz 19 binnenwandelt. Overal waar de naar Zuid-Afrika uitgeweken New Yorker komt, schuimt hij rommelmarkten af op zoek naar curiosa die hij in zijn werk kan gebruiken. Voorlopig zal er dus geen Antwerpse touch in zijn verknipte universum opduiken, een universum dat u allicht kent van zijn iconische videoclip voor I Fink U Freeky van Die Antwoord, meteen ook een vrij heldere impressie van zijn repertoire: grimmige zwart-witbeelden bevolkt door outsiders, obscene decors, surreële taferelen, primitieve muurschilderingen en hier en daar een dood dier. Wat daarbij geënsceneerd is en wat niet, is nooit helemaal duidelijk.

Beeld uit de videoclip van I Fink U Freeky.
Beeld uit de videoclip van I Fink U Freeky.

Na zijn expo in Stieglitz 19 eerder dit jaar kunt u vanaf deze week opnieuw – en op eigen risico – in Ballens wereld vertoeven in The Theatre of the Ballenesque in de Centrale for Contemporary Art in Brussel. Later deze maand zakken zijn kompanen van Die Antwoord bovendien af naar de Ancienne Belgique voor een exclusieve show en ode aan hun visuele mentor.

De clip voor I Fink U Freeky (2012) is nog steeds je bekendste werk. Hoe is die samenwerking tot stand gekomen?

Roger Ballen: Die Antwoord nam contact met me op om te zeggen dat ik hun werk had heruitgevonden. Ze zien me als een soort vaderfiguur. Mijn esthetiek is de hunne geworden. Maar ik heb zelf ook veel te danken aan die clip. Bijna 150 miljoen mensen hebben I Fink u Freeky gezien. Dat is bijna de helft van de Amerikanen. Geen enkele foto zou ooit dat bereik kunnen halen. Heel wat jonge mensen hebben zo mijn werk ontdekt.

Roger Ballen, huisfotograaf van Die Antwoord: 'Krijg je nachtmerries van mijn foto's? Geweldig!'

Je hebt Die Antwoord nadien nog vaak geportretteerd. Wat maakt jullie zo’n geslaagde combinatie?

Ballen: Die Antwoord is geen doorsneeband. Ze hebben hun eigen visie. I Fink U Freeky was compleet het tegenovergestelde van de videoclips die je toen overal zag. Daarin was het altijd van kissy kissy en I love you. Allemaal hetzelfde en allemaal even dom. Die Antwoord lokt tenminste reactie uit.

Net als jij. Je stijl wordt omschreven als donker, verknipt en zelfs verontrustend.

Ballen: Dat een foto mensen confronteert met hun angsten heeft weinig te maken met het beeld op zich, maar alles met de gemoedstoestand van de kijker. Sommigen krijgen er zelfs nachtmerries van. (droog) Geweldig. Dan hadden ze die nachtmerrie ongetwijfeld nodig. Het is net goed om de confrontatie met je schaduwkant aan te gaan. Zolang je die negeert, zul je nooit een volwaardig persoon zijn. Ik wil dat mensen iets voelen bij mijn werk. Wat haal je uit zo’n werk van Andy Warhol? Niets. Mensen besteden honderd miljoen euro aan een soepblik. Dan is er iets ernstig mis met de kunstwereld, als je het mij vraagt.

Roger Ballen, huisfotograaf van Die Antwoord: 'Krijg je nachtmerries van mijn foto's? Geweldig!'

Je leerde jezelf de fotografenstiel aan. In welke mate beïnvloedt dat je werk?

Ballen: Ik had geen les nodig, want ik was geobsedeerd. (glimlacht) Eind jaren zestig liep ik de fotografieziekte op en ik ben nog steeds niet genezen. Ik denk dat ik ermee zal sterven. (ernstig) Ik zou zelfs mijn ergste vijand niet naar een kunstschool sturen. Toen ik begon als fotograaf trok je nog de straat op in plaats van achter een computerscherm te zitten of rijke kunstenaars te imiteren. Ik heb heel de wereld rondgereisd. Dan heb je tenminste iets te vertellen.

Roger Ballen, huisfotograaf van Die Antwoord: 'Krijg je nachtmerries van mijn foto's? Geweldig!'

Op het vlak van fotografie heb je wel veel van je moeder geleerd.

Ballen: Absoluut. Zonder haar zou ik nooit fotograaf geworden zijn. Mijn moeder werkte bij Magnum en hielp fotografen als Henri Cartier-Bresson en Edward Steichen met praktische zaken. Eind jaren zestig opende ze een van de eerste fotogalerieën in de VS. Doordat ik thuis voortdurend in aanraking kwam met topfotografen, was ik op mijn zeventiende in staat om goede foto’s te maken zonder iets van camera’s te kennen. Helaas overleed ze in 1973 en heeft ze mijn doorbraak niet meegemaakt.

Roger Ballen, huisfotograaf van Die Antwoord: 'Krijg je nachtmerries van mijn foto's? Geweldig!'

Die kwam er vrij laat. Aanvankelijk ging je aan de slag als geoloog.

Ballen: Tot de late jaren negentig was er simpelweg geen markt voor kunstfotografie. Commercieel werk zag ik niet zitten, dus ben ik psychologie en geologie gaan studeren. Meteen ook de reden dat ik in 1982 naar Johannesburg verhuisde. Op het gebied van mineralen is Zuid-Afrika een van de rijkste plekken ter wereld. Voor ik het wist kreeg ik er kinderen, begon ik te fotograferen en raakte ik gehecht aan de aangename winters.

Je ontwikkelde er ook je kenmerkende stijl. Hoe hard heeft het land je werk gevormd?

Ballen: In het begin vrij sterk, omdat mijn foto’s toen nog wat documentairegericht waren. Maar wat ik nu maak, kan ik overal maken. Ik creëer intussen liever mijn eigen realiteit. Al wil ik toch even benadrukken dat mijn werk nooit sociologisch of politiek is geweest. Het psychologische stond altijd centraal.

Roger Ballen, huisfotograaf van Die Antwoord: 'Krijg je nachtmerries van mijn foto's? Geweldig!'

Je staat erom bekend vooral mensen op de rand van de samenleving te fotograferen. Wordt je werk dan niet automatisch een beetje politiek?

Ballen: Ze zeggen weleens dat ik mensen met een mentale beperking fotografeer. Wat betekent dat? Kijk eens naar onze wereldleiders: zijn zij normaal? Die perceptie ligt niet aan het model, maar aan de manier waarop ik hem of haar fotografeer. Ik zou een foto van jou kunnen maken waarop je er een beetje vreemd uitziet. Zou jij het leuk vinden als mensen je nadien gestoord noemen? Ik transformeer de wereld via mijn camera. Wie er op de foto staat, maakt niet uit.

Die aanpak leverde je wel de kritiek op dat je je modellen uitbuit of als objecten behandelt.

Ballen: Dat is te belachelijk voor woorden. Ik krijg dagelijks een twintigtal berichtjes van mensen die ik heb gefotografeerd. Ik ben hun vriend en help hen met kledij, eten, doktersrekeningen… Heb je Asylum of the Birds gezien (Ballens reeks over een huis in Johannesburg waar allerhande outsiders samenwonen met vogels en ratten, nvdr.)? Als de inwoners van Johannesburg je niet mogen, ga je eraan. Ik overdrijf niet. Ik heb eens een aantal Scandinavische fotografen meegenomen en zij werden in elkaar geslagen en waren hun camera’s kwijt. Johannesburg is een gevaarlijke stad. Ik heb veel geweld gezien, maar mij is het nooit overkomen.

Roger Ballen, huisfotograaf van Die Antwoord: 'Krijg je nachtmerries van mijn foto's? Geweldig!'

In je recentere werk zijn nog nauwelijks mensen te zien. Hoe komt dat?

Ballen: Momenteel zijn ratten, vogels, installaties en stillevens relevanter. Mijn foto’s draaiden nooit om mensen. Weet je wat mij inspireert? Een witte muur. Als jonge gast sliep ik vaak in slechte hotels en staarde ik hele avonden naar de hagedissen die over het plafond slopen. Je hoeft niet geïnspireerd te zijn door anderen, je moet te laten inspireren door wat je zelf doet.

Hoe dan ook is je werk nog steeds even herkenbaar. Niet iedere fotograaf heeft zijn eigen bijvoeglijk naamwoord.

Ballen:(knikt) Op de tentoonstelling zul je zowel foto’s als installaties, video’s en ruimtelijke interventies te zien krijgen, maar ze behoren stuk voor stuk duidelijk tot mijn wereld. Ik durf de term ‘ballenesque’ zelf nog maar recent te claimen. Nu pas heb ik het zelfvertrouwen om toe te geven dat ik een eigenzinnige, herkenbare stijl heb.

The Theatre of the Ballenesque

Van 14/11 tot 14/3 in Centrale for Contemporary art, Brussel. Alle info: centrale.brussels

Die Antwoord x Roger Ballen

Op 25/11 in een uitverkochte AB, Brussel.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

Ballen & de Belgen

Roger Ballen, huisfotograaf van Die Antwoord: 'Krijg je nachtmerries van mijn foto's? Geweldig!'

De Antwerpse indiegroep Star Club West brengt deze week maar liefst drie nieuwe platen uit, waaronder eentje met artwork van Roger Ballen.

En dat is niet toevallig het album met de experimenteelste en donkerste sound van de drie. ‘Voor de twee andere, vrolijker platen vond ik vrijwel meteen een hoes’, aldu frontman Nico Jacobs. ‘Mijn dochter zit op een steinerschool en maakt dus drieduizend tekeningen per jaar. Twee daarvan bleken goed te passen bij de muziek. Alleen voor Forzetsn tsu drek vond ik maar niets.’

Tot Jacobs een halfjaar geleden de griep kreeg en enkele dagen in quarantaine doorbracht in zijn huisstudio. ‘Een mistroostig bestaan. (lacht) Ik ben dan maar beginnen opruimen en vond een Snoecks uit 2002 terug. Ik had geen idee waarom ik die had bijgehouden, maar er waren wel wat opties: literatuur, een fotoreeks van Monica Bellucci, schaarsgeklede dames…’ Daarin zag hij ook de Outland-reeks van Roger Ballen terug. Jacobs had meteen zijn platenhoes gevonden. ‘Die ene foto, The Scrap Collector Holding Globe, bracht me meteen uit evenwicht. Hij heeft iets onontkoombaars: die man die rechtstaat op zijn bed met een wereldbol in de handen, en dan die dobermann die ligt te slapen. Voor mij symboliseert dat beeld het onvermogen van de mens om actie te ondernemen. Het album gaat daar ook over: de titel betekent ‘voortploeteren’ in het Jiddisch. Precies wat de mensheid momenteel aan het doen is.’

De fotograaf kende Jacobs niet, maar na enige research bleek het een bekende naam te zijn. ‘Die ook nog eens een Facebookprofiel heeft én vriendelijk zijn mails beantwoordt. (lacht) Ik vroeg hem of ik de foto mocht gebruiken, en nadat hij het album had beluisterd, ging hij akkoord. Hij heeft zelfs vijf vinylexemplaren besteld, die ik hem op de vernissage in Brussel ga bezorgen. Intussen heb ik ook de rest van zijn werk ontdekt. Fantastisch. Hij lijkt de Zuid-Afrikaanse bevolking te documenteren, maar niets is minder waar: alles is tot in de puntjes geënsceneerd. Dat heeft iets confronterends. Aan onze merchandisestand merk je dat ook: er zijn mensen die niet naar de plaat kunnen kijken omdat de hoes te onbehaaglijk is.’ Wat zijn dochter vindt van het werk van haar collega-kunstenaar? ‘Niet mooi. Al kan dat ook een egokwestie zijn.’

Roger Ballen

Roger Ballen, huisfotograaf van Die Antwoord: 'Krijg je nachtmerries van mijn foto's? Geweldig!'
© Marguerite Rossouw

Geboren in 1950 in New York.

Krijgt op zijn vijfde zijn eerste camera van zijn moeder, die bij fotoagentschap Magnum werkt.

Studeert psychologie en geologie, als fotograaf is hij autodidact.

Verhuist in 1982 naar Johannesburg om er te werken als geoloog. Al snel begint hij de bevolking te fotograferen en bundelt hij zijn werk in boeken als Dorps (1986) en Platteland (1994).

Wekt controverse op door zijn bevreemdende taferelen en onconventionele werkwijze.

Regisseert in 2012 de videoclip bij I Fink U Freeky van Die Antwoord en maakt verschillende portretten van de groep.

Heeft zo’n honderd huisdieren, waaronder ratten, slangen, hagedissen, spinnen, kraaien en muizen.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content