Wat wilde Tarantino nu eigenlijk vertellen met ‘Once upon a Time… in Hollywood’?

Na de Tweede Wereldoorlog in Inglourious Basterds en de slavernij in Django Unchained herschrijft Quentin Tarantino in zijn nieuwste film nu ook de geschiedenis van Sharon Tate. Alleen is de vraag achteraf: wat wilde hij daar nu eigenlijk mee zeggen?

Waarschuwing Dit stuk bevat grote spoilers voor Once upon a Time in Hollywood.

‘And now, what you’ve been waiting for’, zegt een korrelige nieuwslezer vanuit een bol tv-toestel, zo’n half uur voor het einde van Once upon a Time in… Hollywood. Het volgende beeld dat we te zien krijgen, is dat van een auto gevuld met moordenaars die Cielo Drive oprijden. De woorden klinken cynisch, heel cynisch, maar ze zijn niet uit de lucht gegrepen. Tot dan is Once upon a Time in… Hollywood een knap gestileerde nostalgietrip naar het Hollywood van de late sixties geweest, niet toevallig het tijdperk van Quentin Tarantino’s prille jeugd – iedereen lijkt het erover eens dat dit zijn meest persoonlijke film is. Je voelde het ook in de ontspannen, zelfverzekerde cool van zijn hoofdpersonages, machoacteur op zijn retour Rick Dalton en zijn stuntdubbel Cliff, gespeeld door Leonardo DiCaprio en Brad Pitt. Tarantino houdt van zijn personages.

Maar dat is niet hoe de film verkocht is. Waar Once upon a Time in… Hollywood echt over gaat, zo had de promocampagne heel duidelijk gemaakt, is de toevallige buurvrouw van Rick Dalton: actrice Sharon Tate. Een vrouw die wél heel erg echt bestaan heeft en heel erg echt gestorven is. Op 9 augustus 1969 werd ze, acht maanden zwanger, samen met vier anderen in haar huis in 10050 Cielo Drive vermoord door volgelingen van Charles Manson. Dat is waar Tarantino dik twee en een half uur naar opbouwt. Dat is, dixit Kurt Russell, what you’ve been waiting for.

Alleen: dat is niet wat er vervolgens in Once Upon a Time in… Hollywood gebeurt. Het is de twist die Tarantino achter de hand heeft gehouden. In zijn versie van de feiten veranderen de drie moordenaars – twee vrouwen en een man – op het laatste moment van gedachten en vallen ze bij de buren van Sharon Tate binnen, waar ze geen hoogzwangere vrouw maar wel stuntdubbel Cliff en zijn pitbull aantreffen.

Laat ons zeggen dat de drie het er niet supergoed afbrengen.

De eerste moordenaar wordt in de balzak gebeten door de hond. De tweede, een vrouw, wordt tot moes geslagen middels een vaste telefoon met draaischijf. De derde moordenaar, ook een vrouw, eindigt met glas in haar ogen in een zwembad, waarna Rick Dalton haar, bij wijze van grande finale, met een vlammenwerper verkoolt.

Rick Dalton blijkt een vlammenwerper in zijn pool house te hebben staan.

In Tarantino’s universum houdt dat steek.

Het is de grote verrassing van Once upon a Time in… Hollywood: liever dan de dood van Sharon Tate te romantiseren herschrijft Tarantino haar verhaal. In zijn wereld wordt Tate nooit vermoord en nodigt ze haar fictieve buurman uit voor een drankje – waarmee Tarantino suggereert dat de tanende carrière van Rick Dalton gered is. In zijn wereld krijgt Sharon Tate een happy end.

Rest maar één vraag.

Waarom wil Quentin Tarantino de geschiedenis van Sharon Tate veranderen?

Tarantino is al even bezig met het drastisch herschrijven van de geschiedenis, maar deze keer waagt hij zich aan een echt, concreet feit.

De geschiedenis herschrijven met cinema: het is een spelletje dat Tarantino al even aan het spelen is. Het is wat arbitrair, maar de kiem ervan zit al in Death Proof (2007) , zijn vijfde langspeler. Die exploitationfilm lijkt het relaas van Stuntman Mike, een moordenaar die vrouwen doodrijdt met zijn onverwoestbare auto. Tot Tarantino net voor het einde het verhaal op zijn kop zet, Stuntman Mike niet het hoofdpersonage blijkt en een groep vrouwen hem tot een bloederige moes slaat. De slachtoffers krijgen hun wraak: het is de eerste keer dat hij dat als onverwachte twist gebruikt.

Vervolgens gaat Tarantino een stap verder in Inglourious Basterds (2009), waarin hij zijn slachtoffertwist voor het eerst loslaat op historische feiten – het is de enige WO II-film die spoilerwaarschuwingen nodig had. In zijn versie van de feiten sterft Hitler niet in 1945 in een bunker in Berlijn, maar kent hij een jaar eerder zijn einde in een cinema in Parijs. Tarantino gaat voor groteske geschiedvervalsing en laat de fictieve Joodse Shoshanna, wier familie vermoord werd door de SS, haar wraak krijgen. Hitler die sterft in een vlammenzee van pellicule: duidelijker kan hij niet zijn qua metafoor.

Achteraf bekeken is het een wending in zijn carrière. Het begin van zijn revisionistische sprookjesperiode, zo u wilt. Doorheen de jaren negentig had Tarantino zich een postmodernistisch remixer van de filmgeschiedenis betoond. Door nu ook de echte geschiedenis te remixen laat hij zien dat hij meer in zijn mars heeft dan een combo van geweld, humor en cool. Wat er in zijn films gebeurt, heeft niet alleen betekenis binnen zijn universum, maar ook daarbuiten. Hij wil iets zeggen.

Django Unchained (2012), waarin hij zich aan de geschiedenis van de slavernij waagt, speelt met hetzelfde idee. In Tarantino’s versie van de western is de held niet alleen zwart, maar mag hij een Afro-Amerikaanse wraakfantasie beleven: in een orgie van opspattend bloed laat Tarantino Django de lokale Ku Klux Klan dynamiteren, de slaveneigenaars neerkogelen, de slaven bevrijden, Samuel Jackson door de knieschijf schieten en een prototypisch southern landhuis opblazen. Een concrete historische basis mag daar dan niet rechtstreeks voor zijn, de boodschap is duidelijk: in Tarantino’s versie van de Amerikaanse geschiedenis krijgen de slaven hun wraak.

Merk op: of het nu brand, dynamiet of een vlammenwerper is, als Tarantino de geschiedenis probeert uit te wissen, is het doorgaans met verschroeiend vuur. Quentin Tarantino is veel dingen. ‘Subtiel’ is er daar geen van.

Once upon a Time in… Hollywood lijkt de volgende stap in zijn revisionistische cinema. Anders dan in Inglourious Basterds of Django Unchained is Once upon a Time in… Hollywood namelijk wél op concrete, reëel bestaande individuen gebaseerd. Niet dat Adolf Hitler geen concrete, bestaande persoon was, uiteraard. Maar toch. Verwijzen die eerste twee films naar algemene momenten in de geschiedenis, dan draait Once upon a Time in… Hollywood om één misdaad die echt heeft plaatsgevonden. Sharon Tate is echt in gruwelijke omstandigheden om het leven gebracht. Ze heeft nabestaanden die echt leven. De drie daders zijn echt veroordeeld. En zowat alle pers en geschiedschrijvers hebben zich echt over die misdaad gebogen.

En dan is er nog de symboolwaarde. De dood van Sharon Tate gaat verder dan de dood van een bekende actrice. Hij wordt beschouwd als het einde van een tijdperk – het moment waarop de sixties stierven en de hippies hun onschuld verloren. Kortom: je weet op voorhand dat elke interpretatie van wat er zich op 9 augustus 1969 heeft afgespeeld in Cielo Drive onder de loep genomen zal worden. En al helemaal als je de hele zaak filmisch gaat herschrijven. Je zou dan ook denken dat Tarantino dat niet zomaar doet. Dat die wijziging iets betekent in wat hij in Once upon a Time in… Hollywood probeert te vertellen. Dat het meer is dan cooldoenerij.

De toevoeging van een vlammenwerper is op dat vlak zelden een gunstig voorteken.

De simpele vraag is dan ook: waarom?

Zoals gezegd: Tarantino’s revisionistische periode – trouwens ook zijn commercieel succesvolste periode – is niet oninteressant. Wanneer Hitler achtereenvolgens neergestoken, gedynamiteerd en verbrand wordt in Inglourious Basterds, is dat grotesk, jongensachtig, grappig en een verrassende plottwist, maar het is ook meer. Tarantino lijkt zijn postmoderne combinatie van humor en geweld te gebruiken om iets te vertellen. In zijn universum krijgen de Joodse slachtoffers niet alleen hun wraak, ze hebben ook de controle over hun eigen verhaal. In zijn universum moeten slachtoffers niet steeds hetzelfde verhaal ondergaan. Plus: door net brandende pellicule te gebruiken als finaal moordwapen wil hij duidelijk een statement maken over de kracht van cinema. De dodelijke kracht van cinema, meer bepaald.

Ook in Django Unchained heeft zijn loopje met de geschiedenis betekenis. Het zegt iets over het blanke perspectief van de western. Het zegt iets over hoe de slachtoffers van de slavernij niet steeds opnieuw slachtoffers van de slavernij moeten spelen. Het zegt iets over hoe de structurele white power in de samenleving opgeblazen dient te worden. Je kunt je vragen stellen bij de manier waarop, heel veel vragen zelfs, maar zijn spel met de geschiedenis is niet gratuit.

Het ding is: bij Once upon a Time in… Hollywood ligt net die betekenis van zijn revisionisme veel moeilijker. Waarom Tarantino finaal het leven van Sharon Tate herschrijft, is bepaald niet eenduidig. Wat Tarantino met zijn einde wil zeggen, is hoogst onzeker. En precies dat is waar je na Once upon a Time in… Hollywood mee zit: waarom verandert hij haar geschiedenis?

Een deel van de uitleg is ongetwijfeld dat hij simpelweg niet anders kon. De gruwelijke moord op een actrice die acht en een halve maand zwanger is op tarantineske wijze laten zien – lees: met humor en extreem geweld – ware obsceen geweest. Je zou kunnen zeggen dat daar een statement in zit: door de moordenaars aan het verkeerde huis te laten aanbellen vertelt Tarantino iets over geweld op vrouwen in de cinema. Alleen: dat houdt totaal geen steek in het geheel van de film. Door de manier waarop hij de twee vrouwelijke moordenaars van Tate laat sterven – de vlammenwerper in het zwembad in het bijzonder – mikt hij net heel erg op gejuich van de kijkers. Eerder in de film zit ook een prima uitgevoerde, maar rare grap dat Cliff zijn vrouw vermoord zou hebben. Een flashback waarin zijn vrouw ergerlijk aan het klagen is terwijl Cliff een harpoen vasthoudt, lijkt te suggereren dat dat echt gebeurd is – of dat ze het op zijn minst verdiend heeft. Misschien houdt het in Tarantino’s over-the-topmacho-universum steek dat zagende vrouwen verdienen te sterven. Maar misschien moet je dan ook geen grote statements maken over de fascinatie van cinema met geweld op vrouwen.

Het zou ook kunnen dat hij iets wil zeggen over de jaren zestig. Zonder de dood van Sharon Tate had het Hollywood waar hij zo nostalgisch naar terugkijkt niet tot een abrupt einde moeten komen. Zonder Charles Manson hadden de jaren zestig hun onschuld kunnen bewaren. Maar opnieuw: binnen de context van de film blijft dat niet overeind. Het is heel raar als je precies dat punt probeert te maken door twee old-school macho’s een bende hippies te laten afslachten.

Dat is trouwens het andere ding: sinds Kill Bill zijn het altijd de slachtoffers die hun wraak krijgen in de wereld van Tarantino, of ze nu The Bride, Shoshanna of Django heten. In Once Upon a Time in… Hollywood is dat niet zo. Sharon Tate krijgt nooit de kans om zich te wreken. Het is niet het slachtoffer dat zich tegen haar moordenaars keert, maar het zijn twee oude macho’s uit een tijdperk dat op zijn einde loopt. Zeker in een film die teert op melancholie naar de goede oude tijd, toen mannen nog mannen waren, vrouwen niet moesten zagen en politieke correctheid de dingen nog niet bezoedeld had, is dat een rare conclusie.

Allicht het dichtst bij de waarheid is dat het einde simpelweg een persoonlijke, cinefiele wraak van Tarantino zelf is. De rol van Sharon Tate, gespeeld door Margot Robbie, is niet uitgebreid en komt op veel vlakken niet verder dan mooi en naïef zijn, maar je voelt dat Tarantino liefde heeft voor haar. Ze past ook zo binnen zijn wereld: mocht Tate niet echt hebben bestaan, dan had Tarantino haar uitgevonden. Dat lijkt dan ook wat hij wil zeggen: in mijn wereld is ze blijven leven. Allicht is dat het echte antwoord. Once upon a Time in… Hollywood is Tarantino’s meest persoonlijke film. De wraak op Tates moordenaars is simpelweg zijn meest persoonlijke wraakfantasie. En van al de rest trekt hij zich niets aan. ‘Waarom herschrijf ik de geschiedenis van Sharon Tate en wat zijn daar de implicaties van?’ zou wel eens een vraag kunnen zijn die Tarantino zichzelf gewoon nooit gesteld heeft.

Alleen is dat ook een manier om er makkelijk mee weg te komen. In Once upon a Time in… Hollywood toont hij zich nog eens van zijn meest obsessieve kant als het over de details gaat. In de film speelt Rick Dalton mee in Nebraska Jim, geregisseerd door Sergio Corbucci, een man die in het echte leven in 1966 Django regisseerde. Dat is geen toeval. In de film gaat Sharon Tate naar een boekenwinkel om een eerste editie van Tess of the d’Urbervilles te kopen voor haar man, Roman Polanski. In het echte leven regisseerde Polanski in 1979 Tess, een verfilming van dat boek, opgedragen aan haar. Dat is geen toeval. In die boekenwinkel staat trouwens een beeldje van een valk, een replica van hetzelfde beeldje als in The Maltese Falcon met Humphrey Bogart. Dat is geen toeval. Het is op zijn minst vreemd te noemen: dat iemand die zo maniakaal bezig is met de betekenis van de details in zijn universum, zo licht gaat over de betekenis van wat hij doet met de echte geschiedenis in zijn film.

Misschien is dat oké. Misschien is dat ook een beetje passé.

Eigenlijk zat het al in de titel. Once Upon a Time in… Hollywood is een knipoog naar Once upon a Time in the West en Once upon a Time in America, twee films van Sergio Leone die Tarantino een warm hart toedraagt – voor zover Tarantino niet élke film een warm hart toedraagt, uiteraard. Maar Tarantino stak niet zomaar drie puntjes in de titel. Hij ziet de film nadrukkelijk als een wraaksprookje. ( Inglourious Basterds begon overigens met de zin ‘Once upon a time in nazi-occupied France’.) Een wraaksprookje dat ermee eindigt dat Sharon Tate nog lang en gelukkig leefde. Maar de moraal van het verhaal is wel ‘Wie mist er de goede oude tijd toen mannen alles waren en auto’s er veel cooler uitzagen?’

Het is het rare gevoel dat je hebt bij Once upon a Time in… Hollywood. Als je na de film uit de zaal komt, heb je het gevoel dat je twee uur en veertig minuten graag gekeken hebt naar een hoogst entertainend universum van een uitstekende regisseur die nog eens laat zien wat hij met zijn liefde voor cinema kan doen. Maar als je een week later over de film nadenkt, bekruipt je steeds meer het gevoel dat er iets raars aan de hand is met dat universum. Dat het toch vooral cooldoenerij lijkt. Cooldoenerij van vroeger.

Misschien is dat gewoon de waarde van Quentin Tarantino anno 2019. Maker van topentertainment, maar er schuilt nog weinig achter. In 1994 toonde hij zich aan de wereld als een verbluffend estheet, soundtracker en plotter die zijn eigen wereld weet te bouwen uit zijn obsessieve kennis van de filmgeschiedenis, geweld, humor en ironische cool die perfect op maat van de tijdsgeest van toen was. Acht films later betoont hij zich nog altijd een verbluffend estheet, soundtracker en plotter die een wereld weet te bouwen uit zijn obsessieve kennis van de filmgeschiedenis, geweld, humor en ironische cool. Alleen is die wereld vandaag lichtjes gedateerd, lijkt het meer en meer op een franchise en gaapt erachter steeds nadrukkelijker de leegte.

Tarantino heeft altijd gezegd dat zijn tiende film zijn laatste zou worden. Dat zou nog altijd heel erg spijtig zijn. Maar ergens krijg je ook een beetje het gevoel dat hij ook gewoon uitverteld is.