Waarom u met de nieuwe Pixar-film ‘Soul’ een paard van Troje in huis haalt

Elke nieuwe Pixar-film is een feestelijke gebeurtenis, maar bij eentje van Pete Docter (Up, Inside Out) is het altijd kerst en oudjaar tegelijk. Een gesprek met de artistiek leider van Pixar, die zijn existentiële animatieparel Soul noodgedwongen verbannen ziet naar Disney+. ‘We zijn even de controle kwijt, maar paniek is er niet.’

In Soul sterft de grijzende muziekleraar Joe kort voor zijn grote levensdroom eindelijk werkelijkheid zou worden: met een jazzdiva optreden in de Half Note Club. Jazzcat Joe belandt per abuis in het Hiervoormaals. Daar vergaren Zielen onder toezicht van Raadgevers en Mentoren persoonlijkheid alvorens naar de baby’s op aarde te springen. Eén ziel, nummer 22, vindt zo’n mensenleven al eeuwenlang veel gedoe om niets en weigert te springen. 22 begrijpt niet dat Joe tot alles bereid is om terug te keren naar zijn op het eerste gezicht banale bestaan.

Klinkt de pitch van de nieuwste computeranimatiefilm van Pixar psychedelisch, ingewikkeld en hopeloos esoterisch? Zeer zeker. Vertrouw echter op Pete Docter. Met Up en Inside Out regisseerde hij twee van de meest complexe, inventieve en aangrijpende animatiefilms van het bedrijf dat de computeranimatiefilm de afgelopen vijfentwintig jaar naar ongekende hoogten stuwde. In een Zoomsessie wuift hij onze twijfels over het complexe verhaal van Soul weg. ‘ Up begint met een oude man wiens vrouw sterft en dat is goed afgelopen. Inside Out is allicht gruwelijk verwarrend als je probeert het verhaal onder woorden te brengen, maar als je de film ziet, is alles glashelder. Zelfs vijfjarigen kunnen hem navertellen.’

Een grafisch vooruitstrevende Pixar-parel óver een existentiële crisis, dat was zijn plan voor Soul. Het door covid-19 mismeesterde 2020 besliste daar anders over. Soul werd een Pixar-parel ín een existentiële crisis. Eerst werd de zomerrelease uitgesteld, vervolgens de herfstrelease. Uiteindelijk wordt de film op kerstdag rechtstreeks op het streamingplatform Disney+ gedropt. Een streep door de rekening van Docter, die Soul maakte voor het grote scherm. De beminnelijke en devoot christelijke animatieregisseur is dan wel de chief creative officer van Pixar, blijkbaar is Disneys wil wet. Door in 2006 7,4 miljard dollar op tafel te leggen maakte het Huis van de Muis van Pixar een filiaal. Aan Grote Vragen voor Chief Pete dus bepaald geen gebrek.

Voor het eerst gaat de hoofdrol in een Pixar-film naar een Afro-Amerikaans personage. Waarom heeft dat zo lang geduurd?

Pete docter:Het is beschamend dat we er zo lang over gedaan hebben en ik weet niet of daar een goede verklaring voor is. We zijn er wel blij mee dat we met Soul eindelijk onze kans hebben gegrepen. Kemp Powers (scenarist en coregisseur, nvdr.) en ik voelen ons bevoorrecht: we kunnen een verhaal vertellen dat een cultuur omarmt die in Pixar-films nog niet vaak aan bod is gekomen.

En dat net in het jaar dat Black Lives Matter weer nadrukkelijk op de agenda kwam.

Docter: Toen we vier, vijf jaar geleden aan Soul begonnen, konden we uiteraard niet voorzien wat er in 2020 zou gebeuren. Maar, man toch, plots was er covid en George Floyd en zo veel andere gebeurtenissen. Ik kan me niet ontdoen van het gevoel dat Soul daardoor nog luider weerklinkt. De film lijkt op het juiste moment de juiste noot aan te slaan.

Je moet zowat de enige mens op aarde zijn die géén opkikker kreeg van Inside Out, jouw verbluffend inventieve animatiefilm die het door hevige emoties geteisterde hoofd van een elfjarig meisje verkende.

Docter:Inside Out was op werkelijk elk gebied een succes, en toch betrapte ik mezelf achteraf op een vorm van teleurstelling. Ik kan er de vinger niet op leggen, maar ik had er méér van verwacht. Alsof Inside Out alles in mijn leven kon fiksen. De eerste vonk voor Soul kwam voort uit de vraag: wat moet ik met mijn leven aanvangen? Ik weet niet of er een juist antwoord op die vraag bestaat, maar ik vond het wel opwindend om het daar in een film over te hebben en zo discussies uit te lokken.

Up verkende het hart, Inside Out het hoofd, Soul de ziel. Vormen ze samen een trilogie?

Docter:(met een warme lach) Nee. Thematisch is er misschien een link tussen Soul en Inside Out, maar grafisch zijn die films sterk verschillend. We zijn gelijkenissen bewust uit de weg gegaan. Ik val niet graag in herhaling. Ik heb nog nooit twee keer dezelfde film gemaakt. Het filmproces is telkens anders en zelfs de uitgangspunten zijn moeilijk te vergelijken. Bij Up vertrokken we van een personage, de oude weduwnaar, zonder meteen te weten wat we hem zoal konden laten beleven. Voor Soul vertrokken we van een vraag: wat maakt van jou jou? Waar komt je persoonlijkheid vandaan?

Goede vraag. Hoe ontstaat persoonlijkheid?

Docter: Vroeger dacht ik zoals zovelen dat je een persoonlijkheid ontwikkelt door de interactie met je omgeving. Maar sinds de geboorte van mijn zoon, ondertussen 23 jaar geleden, denk ik daar anders over. Ik merkte dat hij van meet af aan een unieke persoonlijkheid had. Dat zette me aan het denken. Waar komt dat dan vandaan? Het is een oude discussie. Sommige mensen worden geboren met een oneerlijk groot talent, maar het omgekeerde komt ook voor: mensen die veel bereiken door vooral hard te werken. Die Grote Vragen vormen de kern van Soul.

De Grote Vragen zijn een domein dat de vele religies delen met de filosofie.

Docter: We hebben tonnen onderzoek verricht om uit te vissen hoe de verschillende religies die grote vragen beantwoorden, maar veel eensgezindheid is er niet. Ik dacht: de christenen zullen zus denken, de joden zo. Maar zelfs binnen een en dezelfde religie lopen de visies en meningen enorm uiteen. In de Verenigde Staten alleen al zijn er duizenden vormen van het christendom. Er zijn zoveel verschillende ideeën dat je bijna niet kunt benoemen of een idee of concept christelijk, hindoeïstisch of joods is. Een rabbijn vatte het samen met een grap: spreek drie joden aan en je krijgt vier meningen. Daar laten we ons niet mee in. Soul is filosofisch, niet theologisch.

Filosofisch in welke zin?

Docter: Door het soort vragen dat wordt gesteld. Waarom leven we? Wat vinden we belangrijk tijdens de korte tijd die ons op aarde wordt gegund? Geeft passie zin aan ons bestaan? Ik was daar lang heilig van overtuigd. Ik hou sinds mijn jeugdjaren zielsveel van animatie. De afgelopen dertig jaar was ik er bijna elke dag mee in de weer. En toch zijn er dagen waarop ik me afvraag of mijn leven me genoeg voldoening schenkt. Cru gezegd, stel ik mezelf de vraag: is dit nu hoe ik mijn tijd op aarde het best kan besteden? Ik heb daar geen glashelder antwoord op. Soul peilt naar dat gevoel, naar die existentiële vraag. Al de rest, zoals het Hiervoormaals, hebben we gewoon verzonnen.

Dé existentiële vraag is natuurlijk: heeft Pixar, economisch én artistiek, de bioscopen nodig om te bestaan?

Docter: Op dit moment is ons model toch op dat idee gebaseerd, zowel economisch als artistiek. Het virus heeft ons verplicht om Soul van thuis uit af te werken, maar we hebben een speciale vergunning aangevraagd om, met mondkapjes op, in onze bioscoopzaal de finale versie van elk shot te keuren. Soul is gemaakt voor het grote scherm. Daarop zie je details die je op je smartphone of pc onmogelijk kunt zien. Het is altijd al onze bedoeling geweest dat de kijker onze films op het grote scherm ziet, al is het natuurlijk zo dat heel veel mensen er thuis van hebben genoten. De films van twintig jaar geleden worden vandaag nog steeds druk bekeken in huiselijke kring.

Je bent naast regisseur ook artistiek leider van Pixar. Hoe bevalt die functie je?

Docter: Tot nog toe is het geen zware verplichting, wel een coole opdracht. De eerste dagen van mei hebben we de laatste hand aan Soul gelegd en sindsdien heb ik eindelijk meer tijd om me in te zetten voor alle mensen bij Pixar. Want zo zie ik het: het is mijn job om, met de hulp van een heleboel medewerkers, de omstandigheden te creëren waarin de mensen die Pixar-films maken zo succesvol mogelijk kunnen zijn.

Hoef je dan niet te waken over de huisstijl?

Docter: Iedereen heeft op tijd en stond een uitdaging of wat stevig weerwerk nodig en ik probeer mijn ervaring wel te delen. Maar ik wil niemand voor de voeten lopen. Laat het vooral hún verhalen zijn.

Hoe moet het nu verder?

Docter: We weten het niet. De situatie ziet er elke dag anders uit. De wereld verandert razendsnel en er zijn erg veel onbekende of onzekere factoren. Vroeger kon je naar de markttrends kijken en op basis van de resultaten van de vorige films voorspellingen maken. Dat kan nu niet. We zijn de controle even kwijt.

Is er paniek?

Docter: Nee, want ik weet wél dat mensen altijd de behoefte zullen hebben om zichzelf weerspiegeld te zien op het scherm. Ze willen hun gevecht met het leven erkend zien en voelen dat ze er niet alleen voor staan. Vooral nu ligt dat nare gevoel op de loer. Je ziet de hele dag niemand en bijgevolg voel je je verlaten.

Onze regisseurs proberen de zaken te ontrafelen waar we als mens mee worstelen: vreugde en verdriet, succes en mislukkingen. Pixar-films lijken over een vis, een speelgoed, een insect of wat dan ook te gaan, maar eigenlijk gaan ze over ons. Daarom zullen ze volgens mij altíjd bijval vinden bij de kijker.

Hoe zie je de zaken op de lange termijn?

Docter: Ons voordeel is dat we heel wat moois in de pijplijn hebben. We hebben hier veel nieuwe talenten rondlopen. De volgende Pixar is Luca, geregisseerd door de debutant Enrico Casarosa. Als storyboardartiest heeft hij me enorm geholpen met Up. Enrico is een fantastisch visueel denker en zijn beelden zijn om vingers en duimen bij af te likken. Ook de daaropvolgende films zijn veelal door nieuwe makers geregisseerd.

Veel concurrenten beperken zich tot een kinderpubliek, jullie niet.

Docter: Sommige critici beweren dat je voor niemand werkt als je probeert voor iedereen te werken, maar dat trekken we ons niet aan. We streven naar films voor iederéén. Pixar staat daar niet alleen in. Ik durf te wedden dat Walt Disney niet exclusief voor kinderen animeerde. The Muppet Show was evenmin uitsluitend voor kinderen bedoeld. Cartoon Saloon, de Ieren die met Wolfwalkers en Brendan and the Secret of Kells films maken waar wij onze hoed voor afnemen, staren zich ook niet blind op de kleinsten. Terecht. Kinderen zijn even slim als wij en vaak zelfs nog iets slimmer. (lacht) Sommige van de bazen raakten in de war door zaken in Soul waar vijfjarigen totaal niet mee worstelden.

Aha, dus toch enige bezorgdheid om de complexiteit van Soul?

Docter: Nee hoor. Mijn eerste kijker, dat ben ikzelf. Ik wil iets maken dat míj intrigeert. Niet gedurende een dag of een week, maar minstens een viertal jaar. Het helpt wel als je zelf kinderen hebt. Zij herinneren je eraan dat heel veel kinderen je film zullen zien, waardoor je je afvraagt hoe je hen bij het verhaal en de thematiek kunt betrekken. Het antwoord op die vraag is: maak het visueel. Dat is wat Pixar al altijd uitzonderlijk goed heeft gedaan.

Visueel maar ook grappig en aangrijpend.

Docter: We werken in lagen. We verwerken filosofische en thematische elementen in de film, maar evengoed slapstick, actie, woordgrapjes, visuele vondsten en humor. We herwerken de film verschillende keren om al die lagen erin te krijgen. Zodra je film voor iedereen op een manier fun is, kun je diepgaandere zaken aanbieden. De tactiek van het paard van Troje, zeg maar.

Hoe sta je tegenover de Pixar Theory, de populaire fantheorie dat alle Pixar-films aan elkaar gelinkt zijn en samen één universum vormen, zoals het Marvel Cinematic Universe?

Docter:(lacht) We hebben met elke film de handen vol. Al die films met elkaar linken, dat kunnen we er echt niet bijnemen. Ze worden door verschillende ploegen gemaakt, onder leiding van regisseurs met sterk verschillende persoonlijkheden. We kennen elkaar, kruisen elkaar en geven elkaar goede raad, maar daar houdt het op. Daarmee beweer ik niet dat kijkers die wel verbanden zien onzin spuien. Soms leggen we als vertellers onbewust links. Meer zeg ik daar niet over. Trek je eigen conclusies maar.

Waarom maakte je van Joe een jazzmuzikant en geen hardrocker of r&b-artiest?

Docter: Jazz en animatie hebben een symbiotische relatie die teruggaat tot de eerste geluidsfilms. Ik ben opgegroeid met de Peanuts-cartoons en de muziek van Vince Guaraldi. Jazz zit me in het bloed. Ik hou enorm van het expressieve van dat genre. De film vaart wel bij het vreugdevolle en exuberante van jazz, maar ook bij de melancholie, het verlangen dat die muziek oproept.

Ik heb de buren destijds nog horendol gekregen met de muziek van Nine Inch Nails. Tegenwoordig bestelt zelfs familievriend Pixar filmmuziek bij NIN-boegbeelden Trent Reznor en Atticus Ross.

Docter: Is dat niet supercool, bizar en onverwacht? Om die redenen hebben we voor hen gekozen. Het idee komt van Ren Klyce, de sounddesigner van Inside Out en Toy Story 4. Hij werkte met Trent en Atticus op de meeste films van David Fincher en bracht ons met elkaar in contact. Zowel wij als zij aarzelden. Dat wilde idee kon zowel in ons als in hun gezicht ontploffen. Ik was wat bang voor NIN-muziek die de kinderen van bij de eerste noot gillend uit de bioscoopzalen zou jagen, maar het is een heel aantrekkelijke, uitnodigende, grappige en avontuurlijke score geworden.

Pete Docter

Geboren in 1968 in Bloomington, Minnesota, VS. Is geobsedeerd door animatie. Werkt sinds 1990 voor Pixar Animation Studios.

Ontwikkelde mee het verhaal en de personages van de film waarmee Pixars succesverhaal begon: Toy Story (1995).

Regisseerde in 2001 Monsters, Inc, zijn eerste langspeelfilm.

Werd acht keer genomineerd voor een Oscar. Hij won er twee: voor Up (2009) en Inside Out (2015) .

Heeft vandaag de creatieve leiding bij Pixar.