Waarom een Amerikaanse opperrechter haar eigen film krijgt: ‘Deze tijd heeft zulke figuren nodig’

In de biopic On the Basis of Sex geeft Felicity Jones gestalte aan de Amerikaanse opperrechter Ruth Bader Ginsburg, die al in de sixties op de barricaden stond voor gendergelijkheid. ‘Je kunt de waarheid in haar woorden haast proeven.’

In Europa mag de naam Ruth Bader Ginsburg dan niet meteen een belletje doen rinkelen, in de VS doet hij dat al jaren. Dat heeft de bijna 86-jarige juriste vooral, maar niet uitsluitend te danken aan het feit dat ze sinds 1993 een van de negen rechters is die binnen het Amerikaanse hooggerechtshof zetelt. The Notorious RBG, zoals ze ginds weleens wordt gedoopt, gaat ook al sinds de jaren zestig voorop in de strijd tegen discriminatie op basis van gender. Bovendien was ze jaren lid van de American Civil Liberties Union, die ijverde voor vrouwenemancipatie, sprak ze altijd onomwonden haar steun uit voor het recht op abortus en was ze in 2000 een van de vier opperrechters die vond dat de stemmen in Florida herteld moesten worden vooraleer George W. Bush zijn eed als president kon afleggen.

Geen wonder dat de Republikeinen, en bij uitbreiding Donald Trump, niet haar grootste fans zijn en de ‘anti-Amerikaanse’ Ginsburg het liefst zo snel mogelijk zouden vervangen door een conservatieve rechter, waardoor rechts opnieuw een verpletterende meerderheid zou krijgen in The Supreme Court. Dat scenario leek vorig jaar akelig dichtbij, toen al voor de derde keer kanker bij haar werd vastgesteld, maar als onkruid niet vergaat, dan zeker ook een onvermoeibaar, feministisch icoon als RBG niet. Volgens de laatste berichten zou ze aan de betere hand zijn, en is ze vastbesloten om over enkele weken haar toga opnieuw aan te trekken, in de hoop dat ze het nog minstens twee jaar volhoudt, tot aan de volgende presidentsverkiezingen.

Geen twijfel mogelijk: Ginsburg is een van de invloedrijkste figuren binnen het Amerikaanse juridische en politieke bestel én het taaie geweten van progressief Amerika. Nadat vorig jaar al een documentaire over haar werd gemaakt – het voor twee Oscars genomineerde RBG van Betsy West en Julie Cohen – kon een Hollywoodbiopic niet uitblijven. Die komt volgende week in de Belgische zalen, kreeg de demonstratieve titel On the Basis of Sex, werd geregisseerd door veterane Mimi Leder (in 1998 de eerste vrouw die een studioblockbuster regisseerde met Deep Impact) en focust op Ginsburgs beginjaren als advocate eind jaren vijftig, begin jaren zestig.

In On the Basis of Sex krijgt je onder meer te zien hoe RBG al op de universiteit van Columbia met seksisme af te rekenen krijgt, hoe ze huwt met haar medestudent Marty en hoe ze al vroeg moeder wordt maar zowel professioneel als privé steeds op haar echtgenoot kan rekenen. De dramatische ruggengraat van de film is echter de spraakmakende zaak-Moritz, waarmee ze als beginnende advocate haar reputatie vestigde. Hoewel Charles E. Moritz voor zijn zieke moeder zorgde, werd hem een belastingvermindering geweigerd omdat die gunstmaatregel enkel voor vrouwelijke mantelzorgers gold. Ginsburg greep de kwestie aan om discriminatie op basis van geslacht in de rechtbank aan te vechten. Met succes.

In de rol van de jonge, idealistische Ginsburg, die opgroeide in een Joods arbeidersgezin uit Brooklyn, New York, herkent u Felicity Jones, de Britse actrice die de afgelopen jaren al vaker op het voorplan trad met sterke vrouwenrollen. Denk maar aan Rogue One (2016), de eerste Star Wars-spin-off waarin ze ruimterebel Jyn Erso vertolkt, of aan de Stephen Hawking-biopic The Theory of Everything (2014), waarin ze de echtgenote van de vorig jaar overleden natuurkundige incarneert en waarvoor ze genomineerd werd voor zowel een Bafta, een Golden Globe als een Oscar.

‘Natuurlijk is het intimiderend en zenuwslopend om een beroemd persoon te vertolken’, trapt Jones een open deur in, ‘zeker wanneer het iemand is die door zovelen wordt bewonderd. Maar het script was zo sterk en het verhaal van Ruth is zo inspirerend dat het landen en generaties ontstijgt, zeker als je ziet welke moeite het haar heeft gekost om de functie te bereiken die ze nu bekleedt. Bovendien zijn sterke vrouwenrollen nog altijd zeldzaam en films met een emancipatorische boodschap zijn dat nog veel meer.’

Ik veronderstel dat je Ruth Bader Ginsburg hebt ontmoet?

Felicity Jones: (knikt) We zijn voor de opnames naar Washington D.C. geweest en ze heeft ons rondgeleid in het hooggerechtshof maar ook bij haar thuis. Ze heeft ons homevideo’s van haar en haar echtgenoot Marty bezorgd. Dat heeft ons enorm geholpen om haar ook privé te leren kennen, als moeder en echtgenote. Ruth had altijd al de allures van een filmster uit de jaren veertig, in de manier waarop ze bewoog en gesticuleerde. Ik heb ook haar audioarchief met haar uitspraken en pleidooien beluisterd. Daarin hoor je haar stem en accent door de jaren heen veranderen. In het begin spreekt ze met een vet Brooklyns accent. Later wordt dat een zachte, transatlantische, haast Cary Grant-achtige stem. Ook daaruit blijkt dat Ruth vele hindernissen heeft moeten overwinnen. In het juridische wereldje van de jaren vijftig werd ze niet alleen gediscrimineerd omdat ze een vrouw én Joods was, maar ook omdat ze uit Brooklyn kwam, uit een arbeidersmilieu. In die tijd kon je je accent maar beter bijschaven.

Heb je dat accent overgenomen?

Jones: Nee. Dat was een van de moeilijkste beslissingen die ik moest nemen. Je wil trouw zijn aan Ruth, aan de feiten, maar je wil niet dat het een imitatieshow wordt. Toen ik Ruth voor het eerst ontmoette – met klamme handjes, want ik was superzenuwachtig – hebben we elkaar eerst wat besnuffeld. Toen ik zag hoe ze omging met mij en Armie (Hammer, die in de film haar man Marty vertolkt, nvdr.), begreep ik hoe fel ze non-verbaal communiceert. Dat stelde me gerust.

Haar merites als juriste zijn bekend, maar wat bewonder je het meest aan de privépersoon RBG?

Jones: De energie die ze had, én heeft, om tegen alle oppositie in te beuken, om te blijven vechten, hoeveel deuren in haar gezicht ook dichtgeslagen werden. De meesten van ons zouden vroeg of laat denken: laat maar zitten, ik word wel yogaleraar. Maar niet Ruth. Haar verhaal geeft mensen een boost. Ik krijg voortdurend berichten in de trant van: dankzij deze film kijk ik positiever tegen de wereld aan. On the Basis of Sex toont hoe een simpel, Joods arbeidersmeisje het hele Amerikaanse rechtssysteem heeft hervormd en hoe iedereen een pleitbezorger van hoop en vooruitgang kan zijn, ongeacht waar je vandaan komt. Deze tijd heeft zulke verhalen én zulke figuren nodig, nu politici niet eens meer lijken te weten in welke richting de wereld draait. Ruth is een baken van idealisme. Bij haar gaat het niet om macht, geld of ijdelheid. Het gaat haar om principes, om te doen wat goed is.

Ze werd als opperrechter voorgedragen door toenmalig president Bill Clinton. Zou het haar vandaag ook nog lukken om toe te treden tot het hooggerechtshof?

Jones: Het is een lastige tijd voor genderpolitiek, en soms lijkt het alsof we na jaren van vooruitgang achteruit aan het bollen zijn. Denk maar aan de zaak rond Brett Kavanaugh, die toch opperrechter werd ondanks beschuldigingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Toch geloof ik dat dat maar stuiptrekkingen zijn. MeToo heeft wel degelijk iets veranderd, zeker in de filmindustrie. Dat was een besloten mannenwereldje, waarin het vaak onveilig was om te werken, maar er wordt nu eindelijk gewerkt aan meer transparantie en diversiteit. Ik ben het gewend dat vrouwen in de minderheid zijn op een set, en ik ben dat spuugzat. Ik wil daar evenveel vrouwen als mannen zien, ook in de regisseursstoel. Achter de camera. Met een lichtmeter. Als ik één missie heb als actrice, dan is het dat wel. Bij deze film was de verhouding fiftyfifty, en producent Participant Media heeft zelfs een sociaal contract waarin staat dat niet alles om winst draait. Stel je voor! (lacht)

Ben je zelf ooit gediscrimineerd op basis van je geslacht?

Jones: Ik denk dat elke vrouw dat gevoel wel kent. Aan de universiteit heb ik geleerd dat je als vrouw je stem wel kunt laten horen, maar dat je goed moet nadenken wanneer en hoe je dat doet, tenminste als je echt gehoord wilt worden. Ik hoop dat jonge generaties daar eindelijk komaf mee zullen maken en dat meisjes zich niet meer zullen moeten inhouden als ze hun mening willen uiten. Ook Ruth heeft eerst jaren besteed aan het kraken van de patriarchale codes.

Hoe komt het dat MeToo en Time’s Up zo lang op zich hebben laten wachten?

Jones: Ik denk dat technologie daar een grote rol in speelt. Sociale media bieden een soort transparantie en geven ook minderheden een stem. Vroeger konden veel meer dingen in de doofpot worden gestopt. De filmindustrie was een strikt hiërarchisch georganiseerde speeltuin voor bullies. Nu worden die meteen online ontmaskerd. MeToo was niet mogelijk geweest zonder Twitter of Facebook.

De sociale media geven ook seksisten en fascisten een stem.

Jones: Aan de meeste zaken zit een schaduwkant, dus ook aan sociale media. De digitale revolutie – misschien wel de ingrijpendste gebeurtenis in eeuwen – zorgt voor veel angst, omdat ze mensen beperkt tot een bepaald land, een bepaalde generatie, een bepaalde sociale geografie. Daarom hebben we brexit, Trump en al die verrechtsing. Mensen voelen zich onzeker en uitgesloten, en neigen daarom naar rechts.

Hoe kijk jij als Britse naar de huidige Amerikaanse politiek, die sterker gepolariseerd is dan ooit?

Jones: Na de tussentijdse verkiezingen van afgelopen november bleken er meer vrouwen, meer niet-blanken en meer jongeren verkozen te zijn dan ooit tevoren, dus er is hoop. Het lijkt erop dat het verzet zich begint te verenigen, dat steeds meer jongeren zich politiek engageren, dat meer mensen gaan stemmen. Hopelijk ontkiemt uit al dat lelijke iets moois.

RBG is een heldin van progressief Amerika. Wie waren jouw helden als tiener?

Jones: Als actrice keek ik altijd op naar Meryl Streep. En naar Helena Bonham-Carter, al was het maar door de manier waarop ze in talkshows haar benen kruist. Ze doet dat niet meteen op koninklijke wijze, zal ik maar zeggen. (lacht) Ook mijn ouders waren helden omdat ze me steunden in mijn studies en carrière.

Fantaseerde je als tiener dat je een succesvolle advocate was?

Jones: Reken maar. (lacht) Ik wilde op een gegeven moment graag rechten studeren, en heb in Cambridge zelfs een voorbereidend jaar gedaan, maar uiteindelijk is het Engels geworden, in Oxford. Er is een directe link tussen acteren en de advocatuur. Het is in beide gevallen performen voor een publiek dat je moet overtuigen. Daar is Ruth altijd briljant in geweest, omdat ze zo glashelder kan argumenteren en je de waarheid in haar woorden haast kunt proeven.

De feministische teneur van On the Basis of Sex is duidelijk en expliciet, maar bracht Rogue One, de eerste Star Wars-film met een vrouwelijk hoofdpersonage, op zijn manier niet dezelfde boodschap?

Jones: Zeker. De films zijn wat dat betreft companion pieces. On the Basis of Sex is feitelijk, gaat over een concrete vrouw met een concrete missie. Rogue One is een actie- en fantasyfilm voor het grote publiek, maar brengt diezelfde emancipatorische boodschap op een andere manier. Mannen en vrouwen hoeven zich niet te laten leiden door genderstereotypen. Ze kunnen allebei opperrechter worden, ze kunnen allebei ruimterevoluties leiden.

Speelt dat emancipatorische aspect mee in je rollenkeuzes?

Jones: Toch wel. Ik voel dat ik na Rogue One meer macht heb om de verhalen te kiezen die ik zelf belangrijk vind. Ik heb nooit gedacht: ik wil een filmster worden. Ik heb altijd gedacht: ik wil als actrice relevante verhalen helpen vertellen. De entertainmentindustrie zit in een overgangsfase. De eerste vraag blijft: zullen mensen bereid zijn om voor dit verhaal naar de bioscoop te trekken, dus moet je je keuzes goed afwegen. Dat leidt weleens tot felle discussies met mijn agent. (lacht)

Je volgende film wordt The Aeronauts. Bevat die ook een boodschap?

Jones: Het is een survivalavontuur dat losjes gebaseerd is op verhalen van ballonvaarders. Zoiets had ik nog nooit gedaan en het was leuk om opnieuw met Eddie Redmayne (die Stephen Hawking vertolkt in The Theory of Everything , nvdr.) te werken. Daarnaast heb ik een film in de pijplijn zitten die gebaseerd is op het klassieke ballet Het zwanenmeer. Die zal geregisseerd worden door Luca Guadagnino (de Italiaan die Call Me by Your Name en Suspiria maakte, nvdr.), maar dat project zit voorlopig nog in de scenariofase. Ik ben een enorme fan van Luca’s werk, dus ik kijk ernaar uit.