Waarom Borat nauwelijks nog choqueert

Platvloerse grappen en provocaties zitten er genoeg in Borat Subsequent Moviefilm, maar in tegenstelling tot de eerste film doet de tweede weinig wenkbrauwen fronsen. Dat heeft minder met Sacha Baron Cohens typetje te maken dan met de gewenning aan xenofobie en slechte manieren waaraan we de afgelopen jaren ten prooi zijn gevallen. Very nice is dat niet.

Joost mag weten wat Sacha Baron Cohen bezielde om Borat los te laten op 2020, maar het is gebeurd. De Engelse komiek diepte zijn pornosnor, mankini en verhaspelde Engels op en kroop opnieuw in de huid van zijn populairste typetje: de homofobe, antisemitische en seksistische Kazachse reporter Borat. Het soms erg grappige maar onevenwichtige resultaat heet voluit Borat Subsequent Moviefilm: Delivery of Prodigious Bribe to American Regime for Make Benefit Once Glorious Nation of Kazakhstan en wordt via Amazon Prime Video aan de man gebracht. Vrouwen kunnen vanuit hun kooi meekijken. Maar daarover later meer.

In 2006 sloeg Borat: Cultural Learnings of America for Make Benefit Glorious Nation of Kazakhstan nog in als een bom. Niet enkel Borats clownerieën en oneliners maakten een kassasucces van die onbeschaamd onbeschofte mockumentary over de Kazachse reporter die de Amerikaanse volksaard wil doorgronden. Het bijzondere was dat het karikaturale typetje de echte wereld als sparringpartner gebruikte. Met spraakmakende stunts en platvloerse maar hilarische provocaties ontlokte hij verbijsterende reacties aan nietsvermoedende Amerikanen – van congresleden die plots twee naakte mannen zien worstelen in de hal tot een wapenhandelaar die Borat adviseert dat een 9mm of een automatische Glock het geschiktst is om een Jood mee neer te schieten. We vonden het in 2006 hilarisch omdat het hilarisch was, maar ook omdat we niet doorhadden dat het door Borat ontmaskerde racisme en religieuze fanatisme zou aanzwellen en uitmonden in het Trump-tijdperk, en we ons, hopeloos naïef als we waren, geen idioter, gevaarlijker president konden indenken dan George W. Bush. Dat waren nog eens tijden.

Borat 2 slaat niet in als een bom. Omdat Borat Borat niet meer kan zijn en omdat 2020 2006 niet is. Dat eerste probleem weet Sacha Baron Cohen nog enigszins op te vangen, dat tweede veel minder.

Gekooide dochter

Na het enorme succes van de eerse Borat-film moest Sacha Baron Cohen de Kazach noodgedwongen met pensioen sturen. Mensen in de maling nemen is namelijk moeilijk als ze je typetje meteen herkennen. Veertien jaar na zijn wereldvermaarde fratsen is dat nog steeds zo. Zelfs tieners die de eerste film nooit gezien hebben, kennen de man die de verkoop van de mankini deed exploderen. De Engelse komiek omzeilt het probleem in de sequel als volgt. De premier van Kazachstan haalt Borat uit het strafkamp waarin die werd vastgezet omdat hij in de eerste film zijn land in verlegenheid had gebracht, en belast hem met een nieuwe Amerikamissie. Hij moet aan een hoge pief uit Trumps entourage een geschenk geven: een aap die bekendstaat als pornoster en tevens de Kazachse minister van Cultuur is. Wanneer het dier sterft, vindt Borat er niets beters op dan zijn stiekem meegereisde, vijftienjarige dochter Tutar weg te schenken. Om het in een houten kooi (!) opgegroeide kind enigszins presentabel te maken, rijdt Borat ermee van societybal naar plastisch chirurg, en maken ze een tussenstop bij een antiabortuspastoor.

(Lees vanaf hier niet verder indien u spoilers wilt vermijden.)

Omdat elke Amerikaan Borat meteen herkent, zit er voor Borat niets anders op dan zich voortdurend te vermommen. In een professor, in Donald Trump, in de redneckmuzikant Country Steve. Dat het typetje typetjes speelt, is op zich niet erg, maar op die manier heeft Borat weinig ruimte om de mensen uit hun kot te lokken. Die klus is grotendeels voor dochter Tutar. Met ware doodsverachting gooide Maria Bakalova zich op die rol. De 24 jaar oude, tot voor kort onbekende Bulgaarse actrice toont aan Instagram-influencer Macey Chanel zonder verpinken hoe ze een fles bier kan openen met haar ‘klein hol’, laat een onderbroek vol menstruatiebloed zien tijdens een chique bal en roept na een plastische omschrijving van haar eerste orgasme een groep conservatieve vrouwen op om hun panty’s uit te trekken.

Klap op de vuurpijl – geen spoiler want het haalde de wereldpers – is een interview dat Bakalova, vermomd als de bimboreporter van een conservatieve tv-zender, in een hotelkamer afneemt van Rudy Giuliani. De oud-burgemeester van New York, die tegenwoordig zijn plek in de schijnwerpers opeist als advocaat en pitbull van Donald Trump, vertelt haar dat China covid-19 fabriceerde en het doelbewust verspreidt over de hele wereld. In de loop van het interview vertoont Giuliani almaar vrijpostiger gedrag: hij legt zijn hand op Bakalova’s knie, tikt haar onderrug aan, vraagt haar telefoonnummer. Hij eindigt op het hotelbed met zijn hand in zijn broek, waarna een halfnaakte Borat ten tonele verschijnt en Giuliani wegjaagt met de oneliner ‘She’s 15. She’s too old for you!’

Los van het gênante geflirt en de beelden van handen die zich te veel veroorloven, wordt Giuliani in het beruchte fragment overduidelijk geframed: zeker via de verhaallijn (Borat moet zijn dochter redden uit de handen van ploert), en hoogstwaarschijnlijk ook via de montage van beeld en geluidsband. Maar dat doet natuurlijk niets af aan de glansvertolking waarmee Maria Bakalova hem erin luist. Als er een Oscar voor lef, koelbloedigheid en zelfopoffering bestond, won de Bulgaarse die van dit jaar, vorig jaar en volgend jaar.

Onverschilligheid

Mogen we eens iets vragen? Heeft u de wenkbrauwen gefronst toen u vernam dat Trumps luitenant reporters op de mouw probeert te spelden dat China zijn eigenhandig aangemaakte coronavirus doelbewust over de hele wereld verspreidt? Of heeft u zelfs de schouders niet opgehaald?

Wat kan ons, behalve een blote neus op het openbaar vervoer, nog choqueren tijdens deze hoogconjunctuur voor populisten die het licht van de zon ontkennen en hun xenofobie niet eens meer verbergen? De stelling dat satire dood is, is overtrokken, maar de tweede Borat-film botst wel degelijk op een muur van gewenning en onverschilligheid die in 2006 nog moest opgetrokken geworden.

Borat vindt dit keer een winkelier die vlotjes een grotere gasfles aanprijst als die moet dienen om zigeuners te vergassen, en een bakkersvrouw die zonder tegenpruttelen ‘Jews will not replace us’ op een taart spuit, de slogan van de white supremacists die in 2017 Charlottesville belegerden. Not very nice, maar de afgelopen jaren hebben we nog érger meegemaakt. Dodelijk, racistisch politiegeweld bijvoorbeeld. Ook is Borats tactiek inmiddels ingeburgerd. In De ideale wereld demonstreert Luc Haekens wekelijks hoe makkelijk ook de brave Vlamingen in het ootje te nemen zijn. De tijden zijn veranderd. Misnoegd over het overduidelijk karikaturale beeld van een achterlijke, antisemitische, vrouwonvriendelijke staat verbood Kazachstan Borat in 2006. Vandaag gebruikt het Borats catchphrase ‘Very nice!’ om toeristen te lokken.

Bakalova en Baron Cohen plooiden zich dubbel om wél nog te verbazen. De komiek verstopte zich, verkleed als Trump, vijf uur op het toilet om een congres met ‘Vice Pussy Grabber’ Mike Pence op stelten te zetten, maar in de film valt die scène op haar gat. Verkleed als Country Steve klom hij het podium op tijdens een gun rally in Olympia en liet het met de Hitlergroet vertrouwde publiek meezingen met zijn Wuhan Flu Song. Daarin noemt hij corona een liberal hoax en stelt hij voor om Obama, Clinton en wetenschappers te injecteren met de Wuhan Flu of ’to chop ‘em up like the Saudis do’. Very nice, maar daar val je heden ten dage niet van omver.

Nochtans waagde Cohen zijn leven voor die stunt. Black Lives Matter-activisten die de gun rally geïnfiltreerd waren, doorzagen zijn vermomming. Dat nieuws deed al snel de ronde en Borat moest op de vlucht slaan voor razende toeschouwers met pistolen. Dat zit niet in de film. Baron Cohen deelde inmiddels wel beelden waarop te zien is hoe hij probeert te beletten dat de deur van zijn busje wordt opengebeukt door woedende lui. Aan lef geen gebrek.

Very nice (de ironievrije versie)

Zonder dat hij er zelf veel aan kan doen, spartelt Borat om in 2020 nog grappig, spraakmakend en relevant te zijn. In 2006 viel een rare snuiter met dik aangezet seksisme, homofobie en antisemitisme nog op. Vandaag dient dik aangezet racisme niet meer om de mensen te laten lachen en er de idiotie van te laten inzien, maar om stemmen te ronselen. Met zijn talent om chaos te zaaien breekt Borat ook al geen potten meer: hij wordt overklast door een president die zowel bewust als onbewust dagelijks op macroschaal chaos creëert en daar garen bij spint.

Iets anders valt op. Het meest bizarre aan Borat 2 is hoe weinig Amerikanen zich nog laten verleiden tot extreme, gênante reacties op Borats provocaties. Alsof niets of niemand nog te gek is voor woorden. Ja, die bakkersvrouw spuit verdacht vlot een bekende antisemitische slogan op een taart, maar ze gaat toch ook alleen maar vriendelijk in op het vreemde verzoek van een vreemde klant. De antiabortuspastoor haalt er politie noch duiveluitdrijver bij wanneer hem wordt wijsgemaakt dat Borat zijn vijftienjarige dochter heeft bezwangerd. Hij geeft zelfs geen donderpreek. De situatie is wat ze is en hij focust op het vermijden van een abortus. Idem dito voor de conservatieve vrouwen die op een lofzang op masturbatie worden getrakteerd: ze reageren beschaafd.

Het is onduidelijk in hoeverre Baron Cohen erop aanstuurde, maar er schuilt een anti-Borat in Borat 2. Een Borat die niet de foeilelijke karaktrekken van bepaalde Amerikanen blootlegt, maar net mooie, zoals vriendelijkheid en behulpzaamheid.

Een voorbeeld. In volle lockdown verblijft Borat meerdere dagen bij twee aanhangers van de QAnon-samenzweringstheorieën. Choqueert het dat ze vertellen dat de democraten erger zijn dan het coronavirus en dat Hillary Clinton mensenbloed met adrenaline drinkt? Al lang niet meer. Het choquerende is veeleer dat het twee lieve mannen zijn die een extreem rare snuiter in een angstige tijd onderdak en vriendschap bieden. Ironievrij very nice, niet? Nog eentje: een overlevende van de Holocaust laat een als karikaturale Jood verklede Borat niet uit de synagoge gooien, maar luistert geduldig naar zijn verhaal en kust hem op het voorhoofd. Er is nog menslievendheid. En daar wijst Borat op? Veel gekker moet het niet worden.

Sacha Baron Cohen beseft maar al te goed dat Borat in 2020 niet dezelfde kan zijn als voorheen. ‘In 2005 was een misogyn, racistisch en antisemitisch personage als Borat nodig om de vooroordelen van de mensen te ontbloten. Nu zijn die vooroordelen openbaar. Racisten zijn trots op hun racisme. Als de president een openlijke racist en fascist is, dan hoeft de rest van de samenleving ook niet op haar woorden te letten’, liet de komiek optekenen in The New York Times. De twee QAnon-nalopers noemt hij ‘gewone lui die goede mensen zijn maar leven op een dieet van aangereikte leugens. Ze verschillen fundamenteel van politici die uit zijn op meer macht en zich realiseren dat ze angst kunnen creëren door leugens te verspreiden via de meest efficiënte propagandamachine uit de geschiedenis: de social media.’