‘Un monde’-regisseur Laura Wandel is onze mens van het jaar 2021: ‘De Oscars? On verra’

© Charlie De Keersmaecker

Jubelende recensies, prijzen in Cannes, Londen en Pingyao en wie weet binnenkort ook een Oscar-nominatie: Un monde, de speelplaatsthriller van de Brusselse regisseuse Laura Wandel – onze mens van het jaar – moet de opvallendste Belgische film van 2021 geweest zijn. En dan bovenal voor de Brusselse regisseuse zélf: ‘Als hij niet geslaagd was, was ik wellicht gestopt.’

Heeft Laura Wandel in 2021 ook tegenslag gekend? ‘Nee’, lacht ze. ‘Het was in alle opzichten een goed jaar. Al verlang ik stilaan naar wat meer tijd voor mezelf. Ik heb mijn familie al anderhalve maand niet meer gezien en ik heb behoefte aan enkele lange wandelingen. In de Ardennen of aan zee: het is me gelijk. Zolang ik maar wat rust kan vinden.’

We spreken elkaar noodgedwongen via Zoom, want een dag voor ons gesprek liet de regisseuse weten dat ze langer in Tallinn moest blijven. Op het plaatselijke Black Nights Film Festival heeft haar film Un monde de hoofdprijs gewonnen in de nevensectie voor jeugd- en kinderfilms. ‘Wandel presenteert een belangrijk verhaal op een meesterlijke manier, zonder het perspectief van de kinderen te verlaten’, zal de jury in haar rapport schrijven. ‘Een zware maar aangrijpende film met uitstekende prestaties van kinderen.’

Wandel werkte zeven jaar aan haar eerste langspeelfilm. Als een antropologe observeerde ze maandenlang kinderen, op lagere scholen in Brussel en daarbuiten. Hoe ze spelen, praten, kliekjes vormen en pesten. Hoe ze veters leren strikken en balanceren op de balk in de turnzaal.

Het veldwerk had een film van 73 minuten als resultaat, vanuit de heup geschoten: de cameraman hield zijn camera de hele tijd op de hoogte van het kind. Dankzij een kleine scherptediepte blijft de omgeving bovendien flou, zodat de kijker de blik van de zevenjarige Nora (gespeeld door Maya Vanderbeque, negen op het moment van de opnames, nvdr.) aanneemt.

In de uren voor de première in Cannes was ik compleet verkrampt. Of ze gaan immens van de film houden of ze gaan hem haten, dacht ik. Het was alles of niets.

‘Een Belgisch debuut van wereldklasse’, schreven de recensenten. En: ‘In het fenomenale Un monde valt er geen seconde te ontsnappen aan de wrede wereld van de basisschool.’ De voorbije maanden kaapte Wandel prijzen weg in London, Guanajuato, Ourense, Pingyao en Haifa. Haar ‘speelplaatsthriller’ is de Belgische kandidaat voor de Oscars, in de categorie beste internationale film.

Maar alles begon op het festival van Cannes, begin juli. Wandel kreeg er een staande ovatie en daarna ook de Fipresci-prijs (International Federation of Film Critics).

We zijn vijf maanden verder. Zal het festival van Cannes een scharniermoment in je leven blijven?

Laura Wandel: Zonder twijfel. Het was een van de mooiste momenten van mijn leven, misschien wel het allermooiste. Je moet weten dat we de postproductie van Un monde vlak voor de allereerste lockdown hebben afgerond, in maart 2020. We waren in paniek: de film was eindelijk klaar, maar we konden hem nergens tonen. We beslisten om hem voor een jaar in de ijskast te zetten, zonder te weten of hij ooit nog zou kunnen bestaan. Cannes was het eerste grote cultuurevenement na de pandemie – tenminste, toen we nog dachten dat we eindelijk van corona verlost waren – en om die reden was het al erg emotioneel. En dat de film zo positief onthaald werd, na een jaar bang afwachten, maakte het nog veel intenser. In de uren voor de première was ik compleet verkrampt. Mijn buik deed pijn, ik was doodsbang voor de reactie van het publiek. Of ze gaan er immens van houden of ze gaan hem haten, dacht ik. Het was alles of niets.

Het applaus hield zeven minuten aan. Wat ging er door je hoofd?

Wandel: Het was bizar. De film eindigt met een lange stilte, op de aftiteling heb ik bewust geen muziek gezet. De mensen in de zaal applaudisseerden eerst niet. Oei, dacht ik. Ze haten mijn film. Al mijn werk is voor niets geweest. Maar na de aftiteling barstte er opeens een luid applaus los, en het stopte niet. Een enorme opluchting. Ik moest denken aan al die eenzame jaren, al die uren aan mijn bureau, schavend aan het script. Het was ongelooflijk. Zeker omdat we er met het hele team waren. Die zeven minuten vlogen zo voorbij, het was alsof de tijd even niet bestond.

Je hebt zeven jaar aan de film gewerkt. Zo’n succes had je niet in gedachten, neem ik aan?

Wandel: Helemaal niet. Ik hoopte natuurlijk dat hij bij veel mensen weerklank zou vinden: we zijn allemaal kind geweest, we zijn allemaal naar school gegaan, we kunnen ons allemaal wel in Nora herkennen. Maar aan een succes als dit heb ik nooit gedacht. Daarvoor was het een te lang en moeilijk proces om voldoende financiën te vinden en de juiste mensen te overtuigen. Ik ben blij dat ik nooit opgegeven heb en dat ik geen compromissen gemaakt heb. De film is nogal radicaal, maar op een andere manier had ik hem niet kunnen maken. Als hij niet geslaagd was, was ik wellicht gestopt.

Wanneer is een film geslaagd voor jou?

Wandel:(denkt na) Als alles juist zit. We hebben lang gesukkeld met de montage, het duurde een hele tijd voor ik het gevoel had dat alles op zijn plaats gevallen was. We zijn zelfs nog nieuwe scènes gaan draaien op de school. Maar na enkele maanden zoeken en twijfelen voelde ik opeens dat alles juist zat – het ritme, de lengte, noem maar op – en dat de film dus geslaagd was.

Ik moet denken aan de Franse schilder Pierre Bonnard, die zich in het Musée de Luxembourg in Parijs liet opsluiten om er ’s nachts stiekem zijn eigen schilderijen te retoucheren. Heb jij die drang al gevoeld, terwijl je naar je film aan het kijken was?

Wandel:(lacht) Wat een verschrikkelijke vraag! Als ik daarover begin na te denken, ben ik opnieuw vertrokken voor een paar maanden. (lacht) Nee, ik wil me niet afvragen wat er nog beter kon, het was zo al moeilijk genoeg om de film los te laten. De film is goed zoals hij nu is. Ik laat hem zijn leven leiden.

'Het is mijn werk dat telt, niet mijn persoonlijk leven. Toch?' aldus Laura Wandel.
‘Het is mijn werk dat telt, niet mijn persoonlijk leven. Toch?’ aldus Laura Wandel.© Charlie De Keersmaecker

‘Cannes voelde aan als de grote overwinning van de cultuur’, zei je eerder al. Ben je nog altijd zo euforisch, nu blijkt dat de toeschouwers hun weg naar de film-, concert- en theaterzalen maar moeizaam terugvinden?’

Wandel:(zucht) Dat is moeilijk, inderdaad. De politiek en de media boezemen ons te veel angst in. Natuurlijk moeten we voorzichtig zijn, maar we moeten ook met het virus leren leven en de mensen vertellen dat bioscopen en theaterzalen veilige plekken zijn. Mensen zijn sociale en culturele wezens, we kunnen niet zonder kunst en cultuur. (zwijgt even) Maar ondanks alles blijf ik hoopvol. Dit is maar een tijdelijke crisis en cinema zal altijd blijven bestaan. Ook in tijden van Netflix en andere streamingdiensten. De collectieve ervaring waarbij een film op groot scherm getoond wordt, zal altijd toeschouwers blijven lokken.

Heb je een idee hoeveel kaartjes er in de Belgische bioscopen al zijn verkocht voor Un monde?

Wandel: Ongeveer 17.000. Nog geen verpletterend succes, maar gezien de huidige context toch een mooi cijfer.

Mijn ouders zijn dit jaar maar een keer naar de bioscoop geweest en het was om jouw film te bekijken. ‘We hadden wel oordopjes kunnen gebruiken’, zeiden ze achteraf.

Wandel: (lacht) Dat heb ik nog gehoord. Het geluid komt inderdaad benauwend over, maar dat is net de bedoeling. Het dompelt de kijker volledig onder in de lawaaierige microkosmos van de speelplaats. De film gaat over geweld, ook over de gewelddadige kracht van geluid.

Is dat hoe je de wereld ervaart: als een voortdurende stroom van lawaai?

Wandel: Ja, helemaal. We leven in een maatschappij waarin elke leegte opgevuld wordt met geluid, waarin stilte angst inboezemt en nauwelijks nog een plaats krijgt. Onze hele samenleving is zo opgebouwd dat we voortdurend afgeleid worden en niet naar binnen kunnen kijken, ons geen existentiële vragen kunnen stellen. Maar waarom? Omdat de stilte ons aan de dood herinnert? Omdat we bang zijn om met onszelf te worden geconfronteerd? Omdat we niet meer in staat zijn tot introspectie en altijd naar de wereld buiten onszelf kijken? Ik weet het niet, maar ik heb er wel last van. Ik ben erg gevoelig voor geluid, ik ben er snel door overmand.

Is Un monde dan ook een pleidooi voor meer stilte en meer bereidheid om te luisteren, naar onszelf én naar de ander?

Wandel: Exact. Daarom is de eindgeneriek zo stil: iedereen kan even nadenken over wat hij of zij tijdens de film gevoeld en gedacht heeft.

Ik moest denken aan de vluchtelingen die verdrinken in de Noordzee terwijl we met zijn allen de andere kant opkijken, maar ook aan seksueel en politiegeweld. Is Un monde een appel aux armes?

Wandel:(denkt na) Ik wilde tonen dat agressie of discriminatie altijd ergens vandaan komt. Dat geweld altijd een reactie is. Bij kinderen, maar ook bij volwassenen. Iemand die een ander uitsluit, pest of geweld aandoet, is zelf ook vaak aan het lijden. Het kan naïef klinken, maar alleen vriendelijkheid kan die cyclus van geweld doorbreken. Het is het beste wapen tegen agressie. Vandaar ook de slotscène, waarin broer en zus elkaar in de armen vallen. Ik wil dus vooral een appel doen op de vriendelijkheid. En op de lichamelijkheid, want ook die staat onder druk. Niet alleen door corona, maar vooral door hoe onze maatschappij evolueert.

Iemand die een ander uitsluit, pest of geweld aandoet, is zelf ook vaak aan het lijden.

Vind je dat we ons lichaam verwaarlozen?

Wandel: Er is meer aandacht dan ooit voor het lichaam, maar bijna uitsluitend op een seksuele manier. Ons lichaam wordt herleid tot een instrument, een machine die ten dienste van onze geest staat. We zijn vergeten dat we met ons lichaam ook tederheid en vriendelijkheid kunnen uitdrukken. In die zin zegt het succes van de film wellicht ook iets over de tijd waarin we leven. Blijkbaar herkennen veel mensen zich in wat ik heb willen vertellen, ook al wilde ik dat de film tijdloos zou zijn. Op een bepaald moment hebben de kinderen het over TikTok, maar voor de rest kun je bijna niet afleiden in welke tijd het verhaal zich afspeelt. Omdat de geschiedenis zich herhaalt en zulke confrontaties en conflicten telkens terugkomen.

Beschouw je jezelf in de eerste plaats als een sociaal geëngageerde filmmaker, zoals bijvoorbeeld de broers Dardenne?

Wandel: Ik ben geen politicoloog, maar een regisseur. Ik wil verhalen vertellen. Mijn prioriteit ligt bij het geloofwaardig neerzetten van de personages en bij het opwekken van empathie. Daarna mag de kijker denken of doen wat hij wil. Maar dat zoveel scholen de film nu opvragen om aan hun leerlingen te tonen, is natuurlijk super. Op deze manier kan de film wel degelijk iets veranderen, ook al was dat niet mijn doel.

In Hollywood zullen we je dan weer niet snel zien opduiken.

Wandel: Dat zal inderdaad niet snel gebeuren. Ik spiegel me eerder aan mensen zoals de broers Dardenne, Chantal Akerman of Michael Haneke, die de kijker serieus nemen en hem niet onderschatten. Als ik een film zou moeten maken die alleen dient om te verstrooien, maak ik nog liever helemaal geen film. Dan zou ik me nog liever omscholen tot zorgverlener, om tenminste iets nuttigs te doen voor de samenleving.

Waan je je soms een antropoloog? Jane Goodall observeerde in Tanzania chimpansees, jij bestudeert in Brussel je medemens?

Wandel:J’adore ça! Ik doe niets liever dan in een hoekje van een café te gaan zitten en te kijken hoe de mensen rond me zich gedragen. Zonder waardeoordeel, gewoon kijken en bestuderen. Het is beter dan de beste televisie. (lacht) Mensen kijken elkaar niet meer aan. We kijken alleen nog maar naar onze telefoon. Er zit altijd een scherm tussen onszelf en de ander. Instagram, Facebook: ik haat het. Ik heb mezelf echt moeten verplichten om profielen aan te maken, om de film toch een beetje te promoten.

Over je privéleven is weinig bekend.

Wandel: Het is mijn werk dat telt, niet mijn persoonlijk leven. Toch?

Op je Wikipediapagina wordt zelfs je geboorteplaats niet vermeld.

Wandel: Ik heb geen idee wie die pagina aangemaakt heeft. Ik alleszins niet, zoveel is zeker. Zelfpromotie is niets voor mij.

Hoe bevalt de carrousel van interviews, recensies en persvisies je?

Wandel: In het begin vond ik het lastig. Maar eens je aan het ritme gewend bent, gaat het wel. Ik wil niet klagen, ik ben blij met alle aandacht. En tot mijn verbazing vind ik het helemaal niet zo moeilijk om keer op keer hetzelfde verhaal te vertellen. (lacht) Ik begin er zelfs van te houden. Ik heb zo lang voor mijn film gevochten, dit is het minste dat ik kan doen.

'Het is mijn werk dat telt, niet mijn persoonlijk leven. Toch?' aldus Laura Wandel.
‘Het is mijn werk dat telt, niet mijn persoonlijk leven. Toch?’ aldus Laura Wandel.© Charlie De Keersmaecker

Volwassenen zijn opvallend afwezig in de film, op een arm of een been na. Wat voor kind was jij?

Wandel:(denkt na) Ik had vrienden, maar niet veel en altijd dezelfde. Ik hield ervan om met een of twee andere kinderen te spelen, nooit in een grotere groep. Een van mijn beste vriendinnen ken ik al sinds we vier waren. Ik had een grote fantasie en daarom ben ik uiteindelijk ook cinema gaan studeren. Door films te maken wil ik verbonden blijven met het kind in mezelf, want dat kinderlijke maakt ons net zo menselijk. Zoals ik vroeger met mijn poppen speelde en almaar verhalen verzon met mijn speelgoed, zo speel ik nu met de realiteit. Maar door die verbeelding had ik ook veel angsten, en dat was minder aangenaam.

Wat was je grootste angst?

Wandel: Het kan bizar klinken, maar ik was erg bang voor een brand op school. Iedere keer dat er een brandoefening plaatsvond – en dat gebeurde minstens twee keer per jaar – verkrampte ik volledig en had ik ’s nachts gegarandeerd nachtmerries. (lacht) En het zwembad, daar was ik ook bang voor.

Je kortfilm Les corps étrangers speelde zich af in een zwembad en ook in Un monde laat je de leerlingen er allerlei vreemde oefeningen in uitvoeren. Werkt het maken van een film therapeutisch?

Wandel: Ik maak geen films om mezelf te genezen, maar het helpt wel. Of je het nu wil of niet, je vertelt als maker altijd iets over jezelf. Ik heb in ieder geval meer zelfvertrouwen gekregen door het succes van Un monde. Ik blijf op mijn hoede, want niets is al gewonnen, maar ik voel me nu toch een pak zekerder van mezelf.

Un monde is de Belgische inzending voor de Oscars begin volgend jaar. Maakt hij een kans om te worden genomineerd?

Wandel: Ik hoop van wel. Net omdat hij zo radicaal is, valt hij meer op, geloof ik. Maar het zal moeilijk worden, dat weet ik ook. Ik probeer er nog niet te veel mee bezig te zijn. We hebben een goede publicist en die krijgt zo te horen veel positieve reacties. On verra.

Wie zijn je grootste concurrenten?

Wandel: Ik hoor veel goeds over de nieuwe film van Joachim Trier, The Worst Person in the World. Titane misschien ook, van Julia Ducournau. (denkt na) Ik heb dit jaar niet veel films gezien, sorry. Normaal ga ik minstens een keer per week naar de bioscoop, liefst ’s ochtends, maar dit jaar heb ik er amper tijd voor gehad. Zelfs op de festivals ben ik er meestal niet toe gekomen.

Heb je wel tijd gevonden om te werken aan je nieuwe film, die zich in een ziekenhuis zal afspelen?

Wandel: Ook te weinig, helaas. Ik heb al enkele dagen meegelopen in een ziekenhuis, maar ik heb nog geen scenario. Alleen een eerste aanzet van vijftien pagina’s, meer niet. Ik hoop dat het weer geen zeven jaar zal duren. Drie, vier jaar zou al mooi zijn. (lacht)

Tot slot: wie is jouw mens van het jaar?

Wandel:(denkt na) De gezondheidswerkers die deze gezondheidscrisis moesten en nog steeds proberen te beheersen in een toch al verzwakt en vervallen gezondheidszorgsysteem, à bout de souffle.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

LAURA WANDEL

'Un monde'-regisseur Laura Wandel is onze mens van het jaar 2021: 'De Oscars? On verra'
© Charlie De Keersmaecker

Is 36 jaar, woont in Brussel.

Gaat studeren aan de filmschool IAD, nadat ze was omvergeblazen door films als Japón (2002) van Carlos Reygadas en Jeanne Dielman (1975) van Chantal Akerman.

Maakt drie kortfilms.

Werkt zeven jaar aan haar eerste langspeelfilm, Un monde, waarvan de werktitel lange tijd La naissance des arbres was. De film werd intussen al aan vijftien landen verkocht, waaronder China en de VS, en is gekozen als Belgische inzending voor de Oscars begin volgend jaar.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content