U zult een paar dagen niet goed zijn van ‘New Order’: ‘Ik kan de kijker niet sparen’

Voor een gepeperd debat rekent de online-editie van het filmfestival Mooov op Michel Franco. In het bekroonde New Order laat de Mexicaanse festivalfavoriet een opstand van arm tegen rijk ontaarden in bloed, chaos en een orwelliaanse dystopie. ‘Ik film zoals Sjostakovitsj componeerde: alle registers open vanaf de eerste tel.’

Groepsverkrachtingen, standrechtelijke executies, martelingen, blinde wraakzucht, menselijke toortsen. Gevoelige zielen zijn bij deze gewaarschuwd: zonder mededogen verbeeldt de Mexicaanse regisseur Michel Franco in New Order de abrupte opstand van de verpauperde massa tegen Mexico’s gepamperde elite en de zo mogelijk nog wredere terugslag. Het festival van Venetië bekroonde zijn brutale, snijdend cynische dystopie met de Zilveren Leeuw. Mooov, het festival met een hart voor films uit alle hoeken van de wereld, pepert er zijn virtuele editie mee. Franco trekt het debat met plezier zelf op gang. ‘Als we ongelijkheid en onrecht blijven negeren en in stand houden zal de onvermijdelijke verandering gewelddadig zijn.’

Hoe schrijnend is de situatie in Mexico?

Michel Franco: Zestig miljoen Mexicanen leven in armoede. Net zoals de rest van de wereldbevolking werden we tijdens de pandemie honderden keren per dag aangespoord om onze handen te wassen. Maar hoe doe je dat als je geen stromend water hebt? Miljoenen Mexicanen zitten in die situatie. Op sommige vlakken is Mexico nog een onderontwikkeld land. Velen hebben geen toegang tot de gezondheidszorg. Het geweld loopt de spuigaten uit. Je kunt op straat voor een niemendalletje worden gedood. Kip of rood vlees is een luxe die veel gezinnen zich hoogstens twee keer per maand kunnen veroorloven. Om de huur te betalen moet het hele gezin werken. Gevolg: kinderen verlaten school veel te vroeg.

Is New Order een dystopie die je diepste angsten uitbeeldt?

Franco: Nee. Als kind was ik al van mening dat het totaal geen steek houdt dat een handvol families alles bezit en in de privileges zwemt terwijl de overgrote meerderheid van de Mexicanen alle moeite van de wereld moet doen om de dag door te komen. Die situatie is niet houdbaar. We zitten op een tijdbom. Maar dáár ben ik niet bang voor. Mijn diepste angst is dat die situatie níét verandert, dat we het onrecht als normaal beschouwen en op deze vreselijke manier blijven samenleven. Dát vind ik een ondraaglijke gedachte.

Hoe groot schat je de kans op een gewelddadige opstand?

Franco: Opstanden zijn moeilijk te voorspellen. Je weet nooit wanneer de bom barst. Eind 2019 was een prijsverhoging van de metrotickets in Chili het begin van protesten die uiteindelijk tot belangrijke veranderingen hebben geleid. In de VS lokte de dood van Georges Floyd terecht heel wat protest uit, en ook dat ging verder dan enkel Black Lives Matter. Vorige zomer is Beverly Hills opgeschrikt door ‘eat the rich’-geroep. Er is bijna altijd een specifieke reden voor protest, maar mensen zijn om heel verschillende redenen boos. Ik weet niet waar en wanneer het protest in Mexico zal oplaaien, maar ik weet wel dat er verandering moet komen.

We hebben overigens al een opstand gehad, honderd jaar geleden. De Mexicaanse Revolutie is helaas een mislukking gebleken. De bedoelingen waren misschien goed maar enkel de rijken hebben ervan geprofiteerd. Revoluties mislukken wel vaker. Kijk naar Cuba. Alles ging voor het volk zijn maar ondertussen wordt er honger geleden.

In New Order rep je wel met geen woord over politieke filosofieën of beweegredenen.

Franco: Ik heb het politieke opzettelijk heel vaag gehouden. Daar draait de film niet om. Het is een waarschuwend verhaal dat de explosie laat zien. Cinematografisch is dat het interessantst.

Groepsverkrachtingen, executies, martelingen: je spaart de kijker niet. Kon het niet anders?

Franco: Het kon niet anders. Zo’n waarschuwing werkt niet als je dat buitensporig geweld niet meegeeft. Doofstom blijven voor de sociale ongelijkheid en de armoedekloof leidt vroeg of laat tot geweld. Het zou van gebrek aan respect voor de kijker getuigen en de film zou onvolledig zijn als ik dat niet liet zien. Ik schep daar geen plezier in. Ik beperk het geweld tot het absolute minimum en zorg ervoor dat het geen geweld is waar je als filmkijker van kunt genieten. Overigens weet de kijker goed genoeg dat het géén documentaire is. Ook al raakt de film op confronterende wijze een verscheurende en verschrikkelijke situatie aan, het blijft fictie die je hopelijk even de buitenwereld doet vergeten en meesleurt. Ik bedenk mijn films zoals een componist een symfonie. New Order heb ik gefilmd zoals Sjostakovitsj componeerde: alle registers open vanaf de eerste tel.

Ik veronderstel dat je titel niet naar de Britse band verwijst maar naar de Neuordnung die nazi-Duitsland Europa wilde opdringen.

Franco: Ik ben blij dat je erover begint. Niet veel mensen zien die referentie. Het bewijst hoe snel men de geschiedenis vergeet. Toen ik in 2014 aan de film begon, was ik erg bezorgd over de opkomst van extreemrechts in Europa. In Frankrijk was Marine Le Pen populair, elders soorgelijke figuren. Het leek een kwestie van tijd voor er ergens eentje aan de macht kwam. Gek genoeg dook het in de VS op, met president Trump.

Wat vond je van Roma, de persoonlijke film waarmee je landgenoot Alfonso Cuarón in 2019 de Oscar voor beste regisseur won? Ook hij heeft het over klassenverschillen. Alleen eindigt hij met een warm, verzoenend beeld: een groepsknuffel op het strand.

Franco: Ik hou van Roma en ik heb veel respect voor de heerlijk ambitieuze Alfonso Cuarón. Zoals Fellini in Amarcord combineert hij het intieme met het grote verhaal en dat is fantastisch. Maar die harmonie op het einde staat inderdaad diametraal tegenover mijn film. (lacht) Ik ben voor het ergste en voor het extreme gegaan. Niet voor mijn plezier, hoor. Ik heb willen scherpstellen op een complex conflict zonder goedkope oplossingen aan te reiken. Dat schudt mensen wakker. Dat verplicht hen tot emotionele en intellectuele betrokkenheid. Het is best mogelijk dat mensen de bioscoop boos en verward verlaten en dagen later nog in de knoop liggen met New Order. Dat zou ik zeer bemoedigend vinden.

New Order won in Venetië de Zilveren Leeuw. De Belgen die niet kunnen wachten op de bioscooprelease kunnen je film bekijken tijdens de virtuele editie van het festival Mooov. Hoe belangrijk zijn festivals voor je carrière?

Franco: Filmregisseurs durven soms meewarig te stellen dat prijzen niet belangrijk zijn. Daar ben ik het niet mee eens. Op lange termijn stellen ze inderdaad weinig voor. Alleen een filmfanaat weet nog wie twee jaar geleden de Gouden Leeuw won in Venetië. Weet jij in welk jaar Ingmar Bergman de Gouden Palm won? Nee? Hij heeft hem nooit gewonnen. Dat maakt Bergman niet minder voornaam. Zijn films blijven klassiekers.

Op korte termijn zijn festivals en prijzen wel van groot belang. Ze vestigen de aandacht op je werk. Als ik na Después de Lucía makkelijker een film van de grond kreeg, dan was dat dankzij de Prix Un Certain Regard die Tim Roth me overhandigde op het festival van Cannes. Dat was een vliegende start. Tim en ik werden trouwens vrienden. Hij speelde de hoofdrol in Chronic, waarmee ik in Cannes de prijs voor beste scenario won. Evenmin te onderschatten is dat je film via de festivals de wereld rondreist. Voor regisseurs zoals ik zijn festivals essentieel.