Waarom we geen tekeningetje hoeven te maken bij de biopic Tom of Finland

Na een tournee langs de filmfestivals komt Tom of Finland deze week in de zalen, een film over de tekenaar die een hele homo-erotische beeldcultuur ontwikkelde. ‘Die hele nazi-ideologie was natuurlijk verwerpelijk, maar uiteraard tekende ik hen toch. Ze hadden de meest sexy uniformen.’

Het kan niet van elke biografische film gezegd worden, maar als er straks kritiek komt op Dome Karukoski’s biopic Tom of Finland, dan zal dat zijn omdat die te weinig hardcore seks tussen mannen met fenomenale fallussen toont. Verwachtingen als deze zijn er bij biografische films over pakweg Stephen Hawking of Queen Victoria nooit, maar het is nu eenmaal met prenten van gruwelijk gespierde en groot geschapen mannen die graag aan elkaar zitten dat Touko Valio Laaksonen (1920-1991) als Tom of Finland naam heeft gemaakt.

Dat had helemaal anders kunnen lopen als Wereldoorlog II er niet geweest was. Niet dat de nazi’s bekendstonden als voorvechters van de herenliefde, maar hun uniformen leverden Laaksonen wel een levenslange fascinatie voor lederen laarzen op. Of zoals hij het zelf zei: ‘Die hele nazi-ideologie was natuurlijk verwerpelijk, maar uiteraard tekende ik hen toch. Ze hadden de meest sexy uniformen.’

Finland, dat tijdens de WO II vooral met invasieve Sovjets af te rekenen kreeg, had sowieso een dubieuze verhouding met nazi-Duitsland, en keerde zich pas aan het eind van de oorlog tegen zijn voormalige bondgenoot. Belangrijker voor het verhaal van Tom of Finland is dat de bij het begin van de Sovjetvijandigheden amper negentienjarige kunststudent de bombardementenblackouts gebruikte om volop zijn seksualiteit te ontdekken.

Tot die tijd had de jonge Touko alleen nog maar van mannen kunnen dromen. Hij groeide weliswaar op tussen de ruwe houthakkers en boeren die toen het Finse platteland, en later ook zijn tekeningen, bevolkten, maar maakte geen deel uit van hun wereld. Als zoon van twee leerkrachten kwam de jongen veeleer in aanraking met muziek, beeldende kunst en literatuur. Dat wil niet zeggen dat hij niet wist waar te kijken, en Laaksonens kennis van de mannelijke anatomie valt waarschijnlijk terug te voeren op zijn vroege levensjaren, toen hij zich verstopte in schuren om bonkige boerenknechten te observeren. De bouwvakkers, zeemannen, politieagenten en andere types die later zijn fantasie aan het werk zouden zetten, ontdekte Laaksonen als student in Helsinki. Hen aanraken kon hij pas tijdens de oorlog, toen hij zichzelf ín en anderen úít een uniform wist te hijsen.

Na de oorlog verdwenen die uniformen razendsnel uit het straatbeeld en zag de kunstenaar zich verplicht om zijn lusten opnieuw vooral op tekenpapier bot te vieren. Bijkomend nadeel: in het naoorlogse Finland viel niet bepaald veel geld te verdienen met homo-erotische prenten, en Laaksonen zag zich verplicht om met freelance reclamewerk zijn boterham te verdienen, iets wat hij nog zou doen tot het begin van de jaren zeventig.

Nadat hij in 1956 werk had opgestuurd naar het beefcakemagazine Physique Pictorial, en zij hem Tom of Finland doopten, groeide de vraag naar wat ooit zijn stiekeme tekenwerk was, gestaag. Door de versoepeling van de censuur tijdens de jaren zestig konden Toms tekeningen makkelijker verspreid worden, maar veranderde ook zijn stijl. Nu foto’s van naakte mannen plots ook konden, moest Tom zijn venten van geïdealiseerde en gespierdere lichamen voorzien. En hoewel hij zichzelf altijd meer als een billenman had beschouwd, hoorden bij die fantasielichamen ook gigantische penissen.

Wie het werk van Tom of Finland slechts vaagweg kent, zal het dus vooral van die grote piemels kennen, maar het zou zonde zijn om ’s mans werk daartoe te reduceren. Of size nu matters of niet, de erfenis van Tom of Finland bestaat erin dat hij homoseksuele mannen de mogelijkheid van een mannelijk zelfbeeld gaf in tijden waarin clichés over ‘verwijfdheid’ nog weliger tierden dan nu en mannen hun geaardheid nog hardnekkiger moesten verbergen. Wat een verademing dan, om sexy kunstwerken te zien vol onbeschaamde mannen met goesting. Werken die duidelijk stellen dat seks en passie tussen mannen niet anders dan mannelijk kunnen zijn. Of zoals het in zijn eigen woorden op de website van de Tom of Finland Foundation staat: ‘Ik heb mijn boodschap nooit echt doordacht, maar ik wist vanaf het prille begin dat mijn mannen trotse en gelukkige mannen zouden zijn!’