De verhaallijnen zijn complex, de personages misschien nog gelaagder en om alles te begrijpen hebt u een cursus Japanse cultuur nodig. Niettemin hebben de films van Studio Ghibli een miljoenenpubliek en lanceert Netflix ze met veel bombarie. Hoe komt dat?
Bekijk goed de still uit Toy Story 3 onder deze alinea. Herkent u het dikke, grijze figuurtje naast de computer? Dan bent u fan van Studio Ghibli, de Japanse animatiestudio die het schattige beestje genaamd Totoro als mascotte heeft. U bent dan trouwens in goed gezelschap, want ook Steven Spielberg en Matt Groening, geestelijke vader van The Simpsons, adoreren de producent van magisch-realistische klassiekers als Princess Mononoke en Spirited Away. Wes Anderson liet zich naar eigen zeggen door Ghibli inspireren voor The Isle of Dogs. En dan is er nog John Lasseter, Pixar-oprichter en de producer van onder meer… Toy Story 3. Hij vertelt aan al wie het horen wil dat hij een Ghibli-film opzet als hij vastzit met zijn eigen werk.
Dat bekende filmmakers grote fan zijn van de ambachtelijke, gelaagde films die Studio Ghibli sinds halverwege de jaren tachtig maakt, is niet verwonderlijk. Dat het grote publiek is gezwicht, ook het westerse, en dat Netflix met veel vertoon aankondigt dat het de rechten voor zo goed als alle Ghibli-langspelers heeft gekocht, is voor een leek dan weer nauwelijks te begrijpen. De gemiddelde Studio Ghibli-film heeft meerdere betekenislagen, staat bol van de symboliek, is diep geworteld in de Japanse cultuur en heeft complexe personages die het goede en het slechte verenigen. Allemaal dingen waar Hollywood niet per se om staat te springen.
Maar gek genoeg hebben Amerikaanse filmbonzen altijd harder aan de mouwen van de Ghibli-stichters getrokken dan omgekeerd. Van 20th Century Fox tot Time Warner, allemaal probeerden ze de Japanners voor zich te winnen na het succes van films als My Neighbor Totoro, maar allemaal vingen ze bot. Pas in 1996, meer dan tien jaar na de oprichting van Studio Ghibli, kreeg Disney de toestemming om de films internationaal te verdelen, omdat het Huis van de Muis als enige kon beloven er niet in te knippen. Uit die periode stamt het verhaal van producer Harvey Weinstein, die toen enkel nog een slechte reputatie had in de montagekamer, die een katana kreeg toegestuurd met een briefje waarop stond: ‘No cuts.’ Later zou Ghibli-stichter Hayao Miyazaki toegeven dat zijn producer erachter zat.
Dat Netflix de films van Studio Ghibli in bijna de hele wereld mag verdelen, is dus zowel verrassend als logisch. Stichters Hayao Miyazaki, Isao Takahata en producer Toshio Suzuki zijn nooit blindelings voor een hype gevallen, maar wijzen ook zelden iets definitief af. Zo was tekenen met de computer lang uit den boze bij de veeleisende Japanners, maar werden daar later uitzonderingen op gemaakt toen de werklast te zwaar dreigde te worden. Merchandising van Totoro en de andere fabeldieren in het Ghibli-universum? Die is er, maar wordt streng in de hand gehouden door het bedrijf zelf.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Structurele chaos
Blijft de vraag wat de Japanse anime van Studio Ghibli in de hele wereld populair maakt. ‘Je hebt het gevoel dat je het allemaal zelf beleeft’, zegt Mathijs Bertel, naast fan van de studio ook frontman van de Belgische avant-gardeband Ansatz der Maschine. ‘Dat is straf, omdat je als kijker niets herkent uit je eigen wereld. Howl’s Moving Castle ziet er totaal niet uit als een klassieke oorlogsfilm, maar het menselijke verhaal wordt zo krachtig verteld dat het je misschien wel harder raakt dan eender welke documentaire.’
Ghibli schuwt de grote thema’s niet, vertelt Bertel, maar legt ze er ook niet vingerdik op. ‘Je ziet weleens een mier of een kreeftje door het beeld wandelen, zo onopvallend dat je het bijna niet ziet. Later blijkt dat beestje een enorme impact te hebben op het verhaal. Zo is het in het echte leven ook: kleine dingen hebben vaak een onverwachte, grote impact. Die structurele chaos: dat is waar Ghibli voor staat.’
Japanoloog Philo Ouweleen wijst erop dat Ghibli geen enkele toegeving maakt voor niet-Japanse kijkers. ‘Als westerling krijg je geen uitleg over verwijzingen naar bijvoorbeeld het shintoïsme of bepaalde natuurgeesten. Dat Princess Mononoke eigenlijk over de Muromachi-periode gaat, dat die van 1336 en 1573 loopt en dat er toen ontzettend veel hout werd gekapt, dat moet je zelf maar ontdekken. Eigenlijk is het codewoord van Ghibli vervreemding: verhalen die anders lopen dan je zou denken, helden die geen helden zijn, boeven die goede dingen doen, fantasiewerelden die plots realistischer worden dan je denkt en veel vrouwelijke hoofdrollen, iets wat vandaag nog steeds eerder uitzondering dan regel is in de westerse cinema.’
Met Princess Mononoke, over een strijd tussen de mensen enerzijds en de dieren en bosgoden anderzijds, raakt Ouweleen meteen een essentieel thema in de Ghibli-catalogus aan: ecologie. Vooral Miyazaki, de regisseur van Princess Mononoke en zonder twijfel de grootste filmmaker van de Ghibli-stichters, ziet met lede ogen aan hoe de mens de natuur geweld aandoet. In een interview met The Telegraph legde hij ooit zijn oorspronkelijke beweegredenen als filmmaker uit: ‘Ik verlangde naar een pure en eerlijke wereld.’
Scoren in het Oosten
Met Studio Ghibli slaat Netflix dus meerdere vliegen in één klap. Het haalt een Japans icoon binnen, dat vier van de tien best bekeken films in het land van de rijzende zon heeft gemaakt, en scoort dus ook in de groeimarkt die het Oosten is en blijft. Het haalt de grootste animatiestudio na Disney en Pixar in huis en wapent zich zo in de strijd tegen Disney+ met entertainment voor het hele gezin. Daarnaast rijft het ook nog eens een hele catalogus aan films binnen die onder meer door hun vrouwenrollen en hun nadruk op het milieu bijdetijds zijn gebleven.
Tot slot haalt Netflix een sterk verhaal in huis, wat niet onbelangrijk lijkt nu de naam van de streamingdienst steeds vaker aan middelmaat wordt gekoppeld. Aan de naam Studio Ghibli is altijd iets ambachtelijks blijven hangen, ondanks de merchandising, de samenwerking met Disney en de Oscarnominaties – met Spirited Away (2001) won Miyazaki zelfs de prijs voor beste animatiefilm.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Dat heeft te maken met het verhaal van de stichters, die in 1985 besloten dat ze er genoeg van hadden om onder slechte omstandigheden films te maken voor animatiebons Topcraft. Eerder hadden Miyazaki en zijn collega-regisseur Takahata elkaar leren kennen in de vakbond van Toei, de studio waar ze in hun begindagen voor werkten. Zij en producer Suzuki wilden het anders doen, een nieuwe wind laten waaien. Vandaar de naam Ghibli, die verwijst naar vliegtuigen die in de Tweede Wereldoorlog boven de Sahara vlogen, die op hun beurt hun naam ontleenden aan een Afrikaanse wind die door de woestijn raast.
‘In het begin was het echt overleven voor hen’, vertelt Ouweleen. ‘Hun grote doorbraak volgde nochtans vrij snel met Kiki’s Delivery Service (1989), maar in de beginjaren was elke film wel een financieel risico, omdat ze de productiekosten door hun perfectionisme de hoogte injoegen. Ze gaan niet altijd even marktconform te werk, maar net daar ligt deels het succes. Ze stippelen hun eigen koers uit.’
De best denkbare samenvatting van Studio Ghibli blijft ook in hoogtechnologische tijden onveranderd: een beetje met de tijd meegaan, niet te veel, maar toch genoeg. Neem nu het tekenen met de computer. In 2005 zei Miyazaki nog aan The Guardian: ‘CGI heeft het potentieel om de menselijke hand te evenaren of zelfs te overtreffen. Maar voor mij is het te laat om dat nog te proberen.’ De Japanse meester heeft geen woord gehouden en onderbrak zelfs zijn pensioen om een kortfilm volledig met de computer te animeren: Boro The Caterpillar (2018) kwam er vijf jaar nadat hij had aangekondigd zijn potlood voor eeuwig in de schuif te leggen. Zelfs de volgende Miyazaki staat al op stapel: How Do You Live? verschijnt volgens de meeste bronnen nog voor de Olympische Spelen, die deze zomer in Tokio plaatsvinden. We durven te wedden dat Netflix nu al op vinkenslag ligt.
De eerste Ghibli-films staan vanaf 1 februari op Netflix. Op 1 maart volgt een nieuwe lading.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
