Siri, hoe neem je een biecht af? In ‘Corpus Christi’ doet een jonge delinquent zich voor als priester

Voor Corpus Christi, een onheilig drama over een jonge delinquent die het priesterschap faket, trok Jan Komasa naar de Poolse bijbelgordel. De schellen vielen er hem van de ogen. ‘Lgbtq-vrije zones? Ik schaam me dood.’

Steek Daniel in een voetbaltruitje en je houdt hem voor een van die vechtgrage, neonazistische supporters die Poolse voetbalclubs een slechte reputatie bezorgen. Steek hem in een soutane en de jongeman kan perfect doorgaan voor een begeesterde priester die het ware geloof verspreidt en met bakken barmhartigheid een getraumatiseerd dorp helpt met zijn wederopstanding.

De Poolse regisseur Jan Komasa maakte met Corpus Christi een provocerend parabel waarin de jonge delinquent Daniel zich voordoet als priester en moet googelen om te weten hoe je de biecht afneemt. Zijn film bracht bijna twee miljoen Polen in bekoring en werd gezegend met een nominatie voor de Oscar voor beste niet-Engelstalige film. Die opsteker kon Komasa gebruiken want tijdens de opnames werd hij van zijn paard gebliksemd. ‘We hebben Corpus Christi gedraaid in de Poolse bijbelgordel. Vijfenzeventig procent stemt daar voor extreemrechtse of conservatieve partijen. Dat was een héél vreemde, ongemakkelijke, confronterende ervaring. Ook al spreken we dezelfde taal, het was alsof we in een ander land beland waren.’

Is Polen zo gepolariseerd?

Jan Komasa: Mijn broer, een operazanger, woont met zijn vriend in Wenen, mijn ene zus in Berlijn, en de andere is na jaren Praag heel even terug in Warschau. Ik voel me nauw verwant met mensen in Berlijn, Londen en Parijs, steden die ik al van kinds af veel bezoek. Maar in het Poolse binnenland was ik nooit geweest. De confrontatie met mensen die je taal spreken maar helemaal anders tegenover over de mens en de samenleving staan, was een schok. Ik ben een stedeling en verschil minder van een Barcelonees die ik niet versta, dan van een Pool uit de bijbelgordel die ik wel versta.

Uiteraard zegt dat ook veel over mij. Misschien ben ík wel degene die buiten de realiteit staat. Ik wíl Polen zien zoals je het in Warschau, Krakau en de andere steden ziet. Maar in het binnenland tref je een ander land aan, een met een zeer nationalistische en conservatieve agenda. In de stad is het gemakkelijk om dat te negeren of daar neerbuigend en afkeurend over te doen. In de bijbelgordel lukt dat niet. Dat bezorgde de hele filmcrew een gevoel van ontheemding en angst. Mijn ogen zijn er opengegaan. Het grote voordeel: ik wéét nu hoeveel ik niet weet over Polen. Het is fantastisch om je tekortkomingen als mens op het spoor te komen. En het is de taak van filmregisseurs om hun comfortzone te verlaten en films te maken die pijn doen en de mensen dooreenschudden.

Je hoofdpersonage preekt en verstrekt de heilige sacramenten alsof hij nooit iets anders gedaan heeft. Ik zou je willen feliciteren met de vondst maar blijkbaar reikte de realiteit ze aan.

Komasa: Een film is een film. Een film moet een eigen dynamiek en eigen symbolen hebben. We hebben van alles verzonnen maar het klopt dat scenarist Mateusz Pacewicz veel research heeft gedaan naar een waargebeurd verhaal dat in 2011 veel stof deed opwaaien. Een gast had zich in een klein dorp maandenlang voorgedaan als priester. Het intrigerende was dat hij niet op profijt uit was. Er was geen kwaad opzet mee gemoeid. Evenmin was het een maskerade, zoals Whoopi Goldberg in Sister Act. Die gast wilde écht een priester worden. De media heeft helaas nooit gespecificeerd waarom hij geen echte priester is kunnen worden. Misschien had hij een strafblad of zo.

In je film is de valse priester een veel betere dan de echte.

Komasa: Provocerend maar niet vergezocht. Ten eerste is het soms een voordeel dat je geen opleiding hebt doorlopen, en dus niet terugvalt op draaiboeken en consensus. Er zijn genoeg bekwame regisseurs zonder formele filmopleiding. Daarnaast is Daniel ook een efficiëntere priester dan de oude omdat hij met zowat elke mogelijke zonde ervaring heeft. Zijn zwaar verleden is een voordeel. In de biechtstoel kan hij niet verrast worden. Voor een priester is dat een superkracht. Ten slotte staat hij niet boven de mensen maar tussen hen. Hij luister echt naar de mensen en dat doet wonderen.

Voor de technische kant moet je niet langer naar het seminarie. Snel even googelen hoe je een biecht afneemt en klaar is Daniel. Het internet weet meer dan de Bijbel.

Komasa: Tja, zo is dat. (lacht) Dat is trouwens het thema van een tweede film die ik met Mateusz als scenarist heb gemaakt en die deze zomer op Netflix uit is gekomen: The Hater. Er bestaat geen heilige kennis meer. Je vindt alles op het internet. Jezelf opleiden was nog nooit zo gemakkelijk. Helaas is daar ook een lelijke keerzijde aan: je vindt wat je wilt vinden. Daardoor hebben al die samenzweringstheorieën de wind in de zeilen. Er is geen enkele druk meer om je raarste gedachtenkronkels aan te passen of te onderdrukken. Er lopen altijd wel ergens gelijkgezinden rond die je extreme overtuigingen en gevoelens nog versterken.

Over extremen gesproken: Pools president Andrzej Duda werd nipt herverkozen door de uiterste rechtse en conservatieve kiezer te paaien met een homofoob discours. Lokale overheden namen daarna resoluties aan die op zijn zachtst gezegd lgbtq-rechten bevriezen – de term ‘lgbtq-vrije zones’ valt regelmatig in die context.

Komasa: Andrzej Duda noemde mensen uit de lgbtq-gemeenschap ‘minder menselijk’. Dat is letterlijk dehumaniserend. Vreselijk beschamend. Dat soort shitty zaken verscheuren mij, ook om persoonlijke redenen. Ik ben daar kapot van. Dat politici die gestudeerd hebben en ongetwijfeld veel lgbtq-personen kennen homofobe praat verkopen om hun populariteit in de bijbelgordel op te krikken is het cynisme voorbij. ‘Wij staan in voor jouw veiligheid. Wij garanderen je een bubbel waarin je niet moet bang zijn voor lgbtq-personen die je kind afnemen.’ Niet alleen doet zo’n praat ontzettend veel pijn, het is een aanslag op de democratie. Want uiteraard is zo’n lgbtq-vrije zone lulkoek. Uiteraard is het in de Europese Unie volstrekt onmogelijk om een gebied lgbtq-vrij te maken. Er is geen enkele wettelijke grondslag voor zo’n ideeën. Je mag iedereen vertellen dat je gay bent. Niemand kan je wat. Ze kunnen je niet ontslaan.

Hoe is het gesteld met het verzet tegen die conservatieve, nationalistische kramp?

Komasa: Op dit moment zijn de Poolse conservatieven een referentiepunt voor conservatieve bewegingen in het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Italië. Pijnlijk. Maar met de strijd tegen dat conservatisme kan Polen misschien ook uitgroeien tot een lichtend voorbeeld.

Kijk, de wind van de verandering is opgestoken. Volgens de laatste onderzoeken is Polen het snelst seculariserende land ter wereld. Corpus Christi lokte 1,8 miljoen Polen naar de bioscoop. Twee jaar geleden zijn vijf miljoen Polen gaan kijken naar Kler, een ongemakkelijke film die de misbruiken in de kerk aanklaagde. De samenleving is ingrijpend aan het veranderen. In een reflex haalt de conservatieve, katholieke bubbel de teugels strakker aan. Maar dat maakt de tegenstand alleen maar vastberadener. Je kunt niet negeren dat 6 tot 7 miljoen Polen voor liberale of linkse partijen stemmen. Dat is meer volk dan Slowakije inwoners telt. Een paar jaar geleden liet de kerk zich ineens ferm in met politiek. De terugslag was enorm. Jonge mensen stopten gewoon met naar de kerk te gaan. Die evolutie is niet tegen te houden.

Amen.

Jan Komasa

38-jarige Poolse filmregisseur.

Net als Roman Polanski, Andrzej Wajda en Krzysztof Kieslowski een alumni van de befaamde filmschool van Lódz.

Suicide Room, zijn langspeeldebuut, gaat in 2011 in première op de Berlinale. Zijn oorlogsfilm Warsaw 44 (2014) is in Polen een groot succes

Corpus Christi, een hit in Polen, was goed voor een Oscar-nominatie.

Kan een aardig stukje piano spelen.